Πότε μια πόλη είναι πραγματικά σπουδαία; Οταν οι κάτοικοί της, και όχι μόνο οι εύποροι, διερωτώνται συνεχώς εάν μένουν στη σωστή περιοχή. «Οταν βρίσκομαι στο Ισλινγκτον, σκέφτομαι, θα έπρεπε να ζω εδώ. Οταν βρίσκομαι στο Σόχο, σκέφτομαι, θα έπρεπε να ζω εδώ. Οταν βρίσκομαι στο Τσέλσι, σκέφτομα, δεν είναι και τόσο μακριά από το Μέριλεμπον. Θα έπρεπε να ζω εκεί», γράφει σε άρθρο του στους Financial Times ο λονδρέζος Τζάναν Γκανές.

«Ετσι, μπαίνω στο Zoopla [βρετανικός ιστότοπος με αγγελίες ακινήτων] για να αξιολογήσω τις επιλογές μου, παίζοντας με τους ταχυδρομικούς κώδικες και τις τιμές σαν να χαϊδεύω μάνγκο σε μια αγορά, αναζητώντας αυτά που έχουν ωριμάσει καλύτερα. Δεν έχω καμία πρόθεση να μετακομίσω, αλλά θεωρώ τις ατελείωτες επιλογές εκ γενετής δικαίωμα». 

Φυσικά ο πακτωλός επιλογών δεν αφορά μόνο τα ακίνητα, αφορά σχεδόν τα πάντα. Ο βρετανός αρθρογράφος αναφέρει ενδεικτικά πόσο μόνο η ASOS (το πιο γνωστό βρετανικό ηλεκτρονικό κατάστημα με είδη ενδυσης) διαθέτει 435 διαφορετικά είδη τζιν στο νούμερό του ενώ σχεδόν όλη η μουσική που έχει ηχογραφηθεί είναι πλέον διαθέσιμη, μέσω streaming, με μηδενικό κόστος. «Το 1990, οι ιδιοτροπίες του Σουλτάνου του Μπρουνέι δεν ικανοποιούνταν τόσο γρήγορα όσο ικανοποιούνται σήμερα οι ιδιοτροπίες ενός ατόμου μεσαίου εισοδήματος», παρατηρεί ο Γκανές.

Προσθέτει, ωστόσο, ότι «το κράτος δεν κατάφερε να αναπαράγει αυτόν τον παράδεισο επιλογής και ταχείας ανταπόκρισης. Οι υπηρεσίες που παρέχει, όπως η ασφάλεια, η υγειονομική περίθαλψη και η εκπαίδευση, είναι πιο περίπλοκες. Αφορούν τους πάντες. Η δημιουργία ανταγωνισμού είναι πιο δύσκολη. Τα λάθη έχουν συνέπειες ζωής και θανάτου. Η δικαιοσύνη μπορεί να απαιτεί ένα υψηλό χαμηλότατο πρότυπο αντί για την αριστεία στην κορυφή».

Αυτή η κατάσταση είχε ως κύρια συνέπεια την περαιτέρω διεύρυνση του χάσματος μεταξύ της δημόσιας και ιδιωτικής εμπειρίας, με τον δημοσιογράφο των Financial Times να διερωτάται εάν αυτή η εξέλιξη θα μπορούσε να εξηγήσει την «οργισμένη στροφή» που έχει πάρει η πολιτική – διεθνώς – κατά την τελευταία δεκαετία.

Το σκεπτικό είναι ότι ο καπιταλισμός έχει δημιουργήσει τεράστιες προσδοκίες οι όποιες, ωστόσο, καταρρίπτονται σχεδόν σε κάθε αλληλεπίδραση των πολιτών με το κράτος. Αλλά το πρόβλημα δεν είναι τόσο το κακό κράτος, η κακή διακυβέρνηση, η οποία θα μπορούσε μεν να είναι καλύτερη αλλά ρεαλιστικά μόνο μέχρι ενός σημείου.

Το πρόβλημα είναι ένας «θαυματουργός ιδιωτικός τομέας», σύμφωνα, πάντα, με τον Γκανές. «Η καταναλωτική ζωή επανακαθόρισε τους ανθρώπους, ευαισθητοποιώντας τους στην ταλαιπωρία», εξηγεί. Εξού και η χιλιοειπωμένη άποψη πάρα πολλών ψηφοφόρων του Ντόναλντ Τραμπ – «είναι επιχειρηματίας, θα κάνει ό,τι πρέπει να κάνει» – η οποία, σύμφωνα με τον βρετανό δημοσιογράφο, είναι εξαιρετικά αποκαλυπτική όσον αφορά το τι βρίσκεται στον πυρήνα της δημόσιας δυσαρέσκειας.

Αναφέροντας ως ενδεικτικό παράδειγμα τη μετανάστευση, αναφέρει πως αυτό που εξοργίζει τους ανθρώπους στην αποτυχία αντιμετώπισης ειδικά της παράτυπης μετανάστευσης δεν είναι μόνο το αποτέλεσμα, δηλαδή η παρουσία ανεπιθύμητων αλλοδαπών ανάμεσά τους, είναι επίσης το γεγονός της αποτυχίας αυτής καθαυτής, «το ακατανόητο του να μην ικανοποιείται μια λογική επιθυμία γρήγορα».

Προηγούμενες γενιές ενδεχομένως να ήταν πιο εχθρικές προς τους τους μετανάστες, αλλά ήταν επίσης πολύ λιγότερο ενοχλημένες από την ανικανότητα της εκάστοτε κυβέρνησης να αντιμετωπίσει το ζήτημα, καθώς και η υπόλοιπη ζωή ήταν γεμάτη από ανεπάρκειες.

«Οταν υπήρχαν μόνο τρία τηλεοπτικά κανάλια και περίπου τόσες μάρκες σαπουνιού, ήταν πιο εύκολο να είναι κανείς μετρημένος», σημειώνει ο Γκανές. Σε αυτό το πλαίσιο κρίνει πως η σύγχρονη κραυγή αγανάκτησης – «τίποτα δεν λειτουργεί» – η οποία ακούγεται, πλέον, ακόμη και στη Γερμανία, είναι τουλάχιστον ισοπεδωτική, εάν όχι λανθασμένη. Περισσότερο ακριβές είναι πως «τίποτα δεν λειτουργεί σε σύγκριση με το Deliveroo, την Expedia και το Netflix».

Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα πως οι άνθρωποι αντιπαραβάλλουν συνειδητά ένα ατελές και αργό Δημόσιο με το «κέρας της αφθονίας» του ιδιωτικού τομέα. Αλλά οι προσδοκίες τους για το Δημόσιο, διαμορφώνονται με βάση τις καλύτερες υπηρεσίες που προσφέρονται στον ιδιωτικό τομέα. Από αυτήν την άποψη, «όσοι θα κατηγορούσαν τη Σίλικον Βάλεϊ για [την άνοδο του] λαϊκισμού έχουν μισό δίκιο. Είναι ένοχη, όχι όμως για την επινόηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αλλά για το ότι έκανε μεγάλο μέρος της ζωής τόσο άμεσο και απρόσκοπτο, ώστε να δημιουργεί αβάσιμες ελπίδες για όλα τα υπόλοιπα», γράφει ο Γκανές.

Στην πραγματικότητα η άποψη ότι το κράτος καθίσταται ολοένα πιο αναποτελεσματικό δεν στέκει, λαμβάνοντας υπόψη – μεταξύ πολλών άλλων – τη σημαντική αύξηση του προσδόκιμου ζωής, την εξίσου σημαντική μείωση της εγκληματικότητας καθώς και την αντιμετώπιση (λιγότερο ή περισσότερο αποτελεσματικά) δύο δυνάμει καταστροφικών παγκόσμιων κρίσεων, το 2008 και το 2020.

«Ακόμα κι αν τα πράγματα έχουν επιδεινωθεί στο περιθώριο, αυτό δεν μπορεί να εξηγήσει την κλίμακα της πολιτικής αναταραχής την τελευταία δεκαετία. Το ζήτημα είναι η ζήτηση, όχι η προσφορά. Το ζήτημα είμαστε εμείς», συνοψίζει ο Γκανές. Ο οποίος δεν επικρίνει τον καπιταλισμό – «περισσότερα πράγματα για περισσότερους ανθρώπους θα ήταν το σύνθημα της εκστρατείας μου, εάν έθετα ποτέ υποψηφιότητα για ανώτερο αξίωμα», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Αλλα θεωρεί πως ο καπιταλισμός μας έχει κάνει να έχουμε προσδοκίες – από την άποψη της επιλογής και της ευκολίας πρόσβασης- που κανένα κράτος δεν μπορεί να ικανοποιήσει και αυτό το εκμεταλλεύεται ο λαϊκισμός. Μπορεί, όμως, να αντιμετωπιστεί κάπως αυτή η κατάσταση; Μπορεί, υποστηρίζει ο Γκανές, και ο τρόπος είναι μάλλον απλός: μέσω της βελτίωσης του κράτους και της διακυβέρνησης.

 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News