Αλήθεια, σε ποιον ανήκει ο Αϊνστάιν; Αν μία αυθόρμητη απάντηση του τύπου «στην ανθρωπότητα» σάς φαίνεται λογική παρ’ ότι μπανάλ, κάνετε  λάθος. Διότι παραγνωρίζετε τη νομική διάσταση του θέματος: ο Αϊνστάιν δεν είναι μόνο το επιστημονικό έργο που βρήκε εφαρμογή σε διάφορα πεδία (από την ατομική βόμβα μέχρι τα λέιζερ, ακόμη και στα smartphones) αλλά και το ίδιο το πρόσωπό του, το από δεκαετιών εξαφανισμένο από τον μάταιο κόσμο μας ως φυσικό όμως υπάρχον με άλλους τρόπους. Η αναπαραγωγή του προσώπου ενός νεκρού πλην διασήμου πληρώνεται πάντα, όπως πληρώθηκε στο πρακτορείο Getty και η κεντρική φωτογραφία που βλέπετε εδώ στο Protagon.

Γύρω από τη μορφή και το όνομα του Αϊνστάιν υπάρχει, λοιπόν, ένα πολύπλοκο γαϊτανάκι, όχι αποκριάτικο αλλά νομικό, το οποίο ξεκίνησε ο αμερικανός δικηγόρος Ρότζερ Ρίτσμαν κατ’ εντολήν του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ, και γύρω από το κοντάρι του οποίου περιτυλίχτηκαν εκατομμύρια δολάρια. Για την ακρίβεια, οι Ισραηλινοί διόρισαν τον Ρίτσμαν «αποκλειστικό πράκτορα του Αϊνστάιν παγκοσμίως», όπως έγραψε στον Guardian ο Σάιμον Πάρκιν που έθιξε το ζήτημα της «μάχης για το πιο διάσημο πρόσωπο του κόσμου».

Ο αρθρογράφος ξεκίνησε τη μακροσκελέστατη λόγω πληθώρας πληροφοριών αφήγησή του με την ιστορία κάποιου που το 2003 ήθελε να εκδώσει ένα βιβλίο βασισμένο στη θεωρία της σχετικότητας, όμως υπήρξε πρόβλημα με τα δικαιώματα της φωτογραφίας του εξωφύλλου. Ναι, ήθελε απλώς να χρησιμοποιήσει το πρόσωπο του Αϊνστάιν. Τελικά το βιβλίο κυκλοφόρησε χωρίς αυτό. Το γιατί είναι όντως… μεγάλη ιστορία.

Ως γνωστόν, ο κορυφαίος φυσικός πέθανε το 1955. Στην τελευταία διαθήκη του όρισε ότι «τα χειρόγραφα, τα πνευματικά δικαιώματα και όλα τα λογοτεχνικού τύπου περιουσιακά στοιχεία» θα πήγαιναν στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, του οποίου υπήρξε συνιδρυτής. Σήμερα αυτά είναι γνωστά σαν «δικαιώματα δημοσίευσης», όμως την εποχή της διαθήκης δεν υπήρχε η συγκεκριμένη νομική έννοια. Το 1982 το Εβραϊκό Πανεπιστήμιο ανέλαβε τον έλεγχο της περιουσίας του Αϊνστάιν, και τα προαναφερθέντα δικαιώματα έγιναν πεδίο νομικής αντιπαράθεσης, αξίας εκατομμυρίων δολαρίων.

Ακολούθησαν δίκες για τη χρήση της μορφής του Αϊνστάιν… οπουδήποτε. Ετσι στο εδώλιο κάθισαν άτομα που πουλούσαν μπλουζάκια με τη μορφή του Αϊνστάιν, όπως και άλλοι που πουλούσαν αποκριάτικες στολές, καφέδες, καλλυντικά, κ.ά. είδη. Το Εβραϊκό Πανεπιστήμιο στράφηκε και εναντίον αμερικανικών και πολυεθνικών κολοσσών, όπως η Coca-Cola, η Sony, τα Universal City Studios και η Apple, ενώ το 2005 από την Walt Disney Company έλαβε 2,66 εκατ. δολάρια για την παραχώρηση αδείας χρήσης του ονόματος «Baby Einstein» για 50 χρόνια.

Απαγορεύσεις αλλά και trade marks

Ο Αϊνστάιν όσο ζούσε πληρώθηκε καλά από το Πανεπιστήμιο Πρίνστον, με μισθό 10.000 δολαρίων, αλλά μετά τον θάνατό του το Εβραϊκό Πανεπιστήμιο έβγαλε ασυγκρίτως περισσότερα λεφτά. Μία συντηρητική εκτίμηση, όπως έγραψε ο Πάρκιν, ανεβάζει τα κέρδη του ιδρύματος σε 250 εκατ. δολάρια μέχρι στιγμής.

Τις σχετιζόμενες με τον Αϊνστάιν υποθέσεις αυτού του είδους ανέλαβε ο Ρίτσμαν. Ο δικηγόρος συνέταξε τις κατευθυντήριες γραμμές με τις οποίες το ισραηλινό πανεπιστήμιο συμφώνησε: όσον αφορά τα εμπορικά προϊόντα, ο Αϊνστάιν δεν μπορεί να συνδεθεί με τον καπνό, με το αλκοόλ ή με τον τζόγο, κανένας διαφημιστής δεν δύναται να σχεδιάσει κάτι με την εικόνα του Αϊνστάιν ή να του βάλει ξένα λόγια στο στόμα του. Ωστόσο υπάρχει και εγκεκριμένη εμπορική χρήση.

Κάποια στιγμή ο Ρίτσμαν έπεισε το Εβραϊκό Πανεπιστήμιο να καταθέσει εμπορικά σήματα (δηλαδή ΤΜ) για προϊόντα «Αϊνστάιν». Ετσι το Εβραϊκό Πανεπιστήμιο δημιούργησε εμπορικά σήματα «Αλμπερτ Αϊνστάιν» για περίπου 200 αντικείμενα, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται  ανιχνευτές μετάλλων, ομπρέλες, παιχνίδια arcade, χριστουγεννιάτικα στολίδια, απόχες για πεταλούδες, κ.ά.

Το πρόσωπο είναι ο άνθρωπος…

Η αλήθεια είναι, έγραψε ο αρθρογράφος, ότι ο μεγάλος επιστήμων έγινε γνωστός και για την «ατημέλητη» εικόνα του, η οποία διαδόθηκε στην Αμερική μέσω του Τύπου και της τηλεόρασης και ήταν οικεία στον καθένα: ανακατωμένα μαλλιά, παχύ μουστάκι, μελαγχολικά μάτια. Ο Αϊνστάιν έγινε συμπαθής στον κόσμο λόγω της εικόνας του. Μπορεί όλα τα υπόλοιπα να ξεχάστηκαν, ο αντιναζισμός του, οι παλινωδίες του και οι αντιφάσεις του σχετικά με το εβραϊκό κράτος και την Παλαιστίνη, ο ειρηνισμός του όταν συνειδητοποίησε ότι οι θεωρίες του βοήθησαν στην κατασκευή της ατομικής βόμβας, όμως ένα πράγμα παρέμεινε στη μνήμη όλων: το πρόσωπό του.

Αυτό το πρόσωπο που απαθανατίστηκε και με τη γλώσσα έξω στις 14 Μαρτίου 1951, καθώς ο Αϊνστάιν έφευγε από το Princeton Club του Νιου Τζέρσεϊ, όπου γιόρτασε τα 72α γενέθλιά του. Ο Αϊνστάιν είδε τον φακό και έβγαλε τη γλώσσα του. Αυτή έγινε η πιο διάσημη εικόνα του επιστήμονα. Ηταν ένα αστείο της ιδιοφυΐας, καθοριστικό για τη διαχρονική εικόνα του. Ο Αϊνστάιν είχε χιούμορ και παρήγγειλε στον φωτογράφο εννέα αντίγραφα της συγκεκριμένης φωτογραφίας.

…και όσο ζει το προστατεύει 

Ο αρθρογράφος σημείωσε ότι ο Αϊνστάιν εν ζωή είχε καταπολεμήσει κάθε προσπάθεια να γίνει το όνομά του και η εικόνα του διαφημιστικό τρικ. Αφ’ ότου πέθανε, όμως, κανείς δεν νοιάστηκε για το τι πραγματικά ήθελε αυτός. Μέχρι τη δεκαετία του ‘80, η μορφή του Αϊνστάιν συνδέθηκε με κάθε είδους αγαθά και υπηρεσίες, ακόμα και με το… φρίσμπι. Και από τον άλλο κόσμο ο Αϊνστάιν δεν μπορούσε να κάνει τίποτε. Κατόπιν επελήφθησαν οι Ισραηλινοί με τον Ρίτσμαν και τους νεοϋορκέζους «Αμερικανούς Φίλους του Εβραϊκού Πανεπιστημίου», μία θυγατρική του ισραηλινού ιδρύματος.

Ομως τα εβραϊκά trade marks «Αϊνστάιν» ενόχλησαν ακόμη και τη θετή εγγονή του επιστήμονα, την Εβελιν. Είχε ανακοινώσει ότι το Εβραϊκό Πανεπιστήμιο υπερέβh τον ρόλο του, ωστόσο πέθανε και η αντιδικία τους δεν έφθασε στα δικαστήρια. Στη συνέχεια ο αρθρογράφος περιέγραψε το νομοθετικό χάος που υπάρχει ακόμη και εντός ΗΠΑ, από Πολιτεία σε Πολιτεία, αλλά και τις διαφορές από κράτος σε κράτος στην Ευρώπη και αλλού, αναφορικά με τα «δικαιώματα δημοσίευσης». Κατέληξε με τα ερωτηματικά του: «Τι θα έκανε ο Αϊνστάιν σήμερα, αν έβλεπε τις αφίσες και τα μπλουζάκια, τη μορφή του στις τηλεοπτικές οθόνες; Θα ήταν ευχαριστημένος με τη διαχείριση της κληρονομιάς του από το Εβραϊκό Πανεπιστήμιο; Το ερώτημα σε ποιον ανήκει ο Αλμπερτ Αϊνστάιν –και για πόσον καιρό ακόμη– παραμένει άλυτο. Το νομοθετικό Σώμα του Νιού Τζέρσεϊ ετοίμαζε ένα καταστατικό για το δικαίωμα δημοσίευσης, στη βάση του προσδιορισμού των μεταθανατίων δικαιωμάτων δημοσίευσης και όσον αφορά τους θανόντες εκεί, ωστόσο ενέσκηψε ο κορονοϊός. Εν τω μεταξύ το χρήμα στο όνομα του Αϊνστάιν συνεχίζει να ρέει…»

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News