Είναι η Νορβηγία «η χώρα που έγινε υπερβολικά πλούσια»; Ο τίτλος ενός βιβλίου, που έχει γίνει μπεστ σέλερ στην τοπική αγορά, φαίνεται να συνοψίζει το κλίμα που επικρατεί καθώς ανοίγουν οι κάλπες των βουλευτικών εκλογών στη μεγαλύτερη παραγωγό πετρελαίου και φυσικού αερίου της δυτικής Ευρώπης, η οποία παράλληλα διαθέτει και το μεγαλύτερο κρατικό επενδυτικό ταμείο στον κόσμο.

Τα παραδείγματα σπατάλης δεν λείπουν, σημειώνουν οι Financial Times: μια σήραγγα μήκους 1.700 μέτρων για τη ναυσιπλοΐα που αναμένεται να κοστίσει 700 εκατ. δολάρια, μια μερική ανακαίνιση του κοινοβουλίου στο Oσλο που ξεπέρασε κατά έξι φορές τον αρχικό προϋπολογισμό, καθώς και πάνω από 400 εκατ. δολάρια που δαπανήθηκαν σε ένα αποτυχημένο πληροφοριακό σύστημα για μια περιφερειακή υγειονομική υπηρεσία.

Ομως, όπως τονίζουν πολλοί επικριτές, τα προβλήματα δεν περιορίζονται σε «πολυτέλειες του αναπτυγμένου κόσμου», αλλά συνδέονται με μια βαθύτερη παθογένεια: τη μετάβαση της χώρας, όπως το έθεσε πρώην επικεφαλής του επενδυτικού ταμείου –ύψους 2 τρισ. δολαρίων–, «από έθνος πετρελαίου σε έθνος επενδυτικού ταμείου».

Η Σίλβι Λίσταουγκ, αρχηγός του λαϊκιστικού Κόμματος Προόδου που διεκδικεί τη δεύτερη θέση και φιλοδοξεί να ηγηθεί της Δεξιάς, κατηγορεί το κράτος ότι απλώς «πετάει χρήματα», σημειώνοντας: «Κάτι δεν πάει καλά με το πώς διοικούμε τη “Νορβηγία Α.Ε.”». Υπενθυμίζει ότι η χώρα έχει από τα υψηλότερα επίπεδα φορολόγησης στον ΟΟΣΑ, χωρίς όμως οι πολίτες να απολαμβάνουν καλύτερες υπηρεσίες από ό,τι στη Δανία, στη Σουηδία ή στη Φινλανδία.

Αναλυτές και επιχειρηματίες συμφωνούν ότι η κριτική δεν είναι αβάσιμη: τα νορβηγικά σχολεία υστερούν ακόμη και σε σχέση με φτωχότερα κράτη όπως η Εσθονία, ενώ το σύστημα υγείας, παρότι δεν βρίσκεται σε κρίση, εμφανίζει χρόνιες δυσλειτουργίες. 

«Το βιβλίο άγγιξε μια ευαίσθητη χορδή. Ο κόσμος θεωρεί ότι έχει δίκιο: υπερβολική γραφειοκρατία, ανικανότητα επίλυσης προβλημάτων, έργα υποδομής που ξεφεύγουν δραματικά από τον προϋπολογισμό», αναφέρει στους FT ο Γιοχάνες Μπεργκ, διευθυντής ερευνών στο Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών. Διευθύνων σύμβουλος νορβηγικής εταιρείας προσθέτει: «Κάθε φορά που βρισκόμαστε σε αδιέξοδο, χρησιμοποιούμε χρήματα από το ταμείο. Αυτό καλλιεργεί εφησυχασμό και μας κάνει πιο τεμπέληδες».

Το πετρελαϊκό ταμείο αποτελεί διεθνές πρότυπο: τα έσοδα από τον μαύρο χρυσό μετατράπηκαν σε επενδύσεις αξίας άνω των 2 τρισ. δολαρίων, κάτι αδιανόητο πριν από λίγες δεκαετίες. Οι οικονομολόγοι αναγνωρίζουν ότι έτσι η Νορβηγία απέφυγε τη λεγόμενη «ολλανδική ασθένεια», δηλαδή την αποδυνάμωση των υπόλοιπων κλάδων της οικονομίας λόγω της μονομέρειας στους φυσικούς πόρους. Ωστόσο, κάποιοι ανησυχούν για την εμφάνιση μιας νέας «νορβηγικής ασθένειας»: την ολοένα αυξανόμενη εξάρτηση του κρατικού προϋπολογισμού από το ταμείο.

Φέτος «τραβήχτηκαν» 54 δισ. δολάρια, περίπου το ένα τέταρτο των δημόσιων δαπανών, επιτρέποντας, για παράδειγμα, την ενίσχυση της Ουκρανίας χωρίς περικοπές ή αυξήσεις φόρων. Παράλληλα όμως, σύμφωνα με τους FT, οι δαπάνες για ασθένειες και αναπηρίες είναι οι υψηλότερες στον ΟΟΣΑ, τετραπλάσιες του μέσου όρου, ενώ τα ποσοστά των ανθρώπων που εγκαταλείπουν το σχολείο παραμένουν πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Η επιβράδυνση της παραγωγικότητας ανησυχεί ιδιαίτερα τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής.

Ο Γενς Στόλτενμπεργκ, πρώην επικεφαλής του ΝΑΤΟ και νυν υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης των Εργατικών, παραδέχεται ότι μέχρι πριν από δέκα χρόνια η Νορβηγία στηριζόταν στα υψηλά ποσοστά απασχόλησης. Σήμερα όμως, χώρες όπως η Σουηδία και η Ολλανδία την έχουν ξεπεράσει, ενώ η παραγωγικότητα έχει σταματήσει να βελτιώνεται. «Ο κίνδυνος εφησυχασμού είναι μεγάλος· δεν πρέπει να πιστεύουμε ότι το συνταξιοδοτικό ταμείο θα μας σώσει» τονίζει.

Από την πλευρά της, η συντηρητική πολιτικός Ερνα Σόλμπεργκ, που διεκδικεί την πρωθυπουργία εάν κερδίσει η Κεντροδεξιά, αναγνωρίζει ότι η Νορβηγία έχει πλεονέκτημα λόγω του ταμείου, όμως αντιμετωπίζει τα ίδια προβλήματα ανταγωνιστικότητας με την υπόλοιπη Ευρώπη. «Η αίσθηση του κατεπείγοντος είναι μικρότερη στη Νορβηγία, επειδή πάντα μπορούμε να καλύψουμε το κενό με χρήματα από το ταμείο», εξηγεί.

Κεντρικό θέμα της προεκλογικής εκστρατείας είναι ο φόρος περιουσίας, γράφουν οι FT, καθώς η Νορβηγία είναι από τις λίγες χώρες που τον διατηρούν. Υπολογίζεται ότι περίπου 500 εκατομμυριούχοι μετανάστευσαν τα τελευταία χρόνια στην Ελβετία για να τον αποφύγουν. Η αντιπολίτευση κατηγορεί τους Εργατικούς ότι επιμένουν σε έναν φόρο που διώχνει το κεφάλαιο και ζητά τη μείωση ή την κατάργησή του.

Επιπλέον, το ταμείο βρέθηκε στο επίκεντρο της κριτικής λόγω των επενδύσεών του στο Ισραήλ. Αν οι Εργατικοί επανεκλεγούν, ενδέχεται να αντιμετωπίσουν πιέσεις από μικρότερα κόμματα για αποχώρηση από ισραηλινές επενδύσεις και απομάκρυνση του επικεφαλής του ταμείου. Οπως σημειώνουν αναλυτές, η Νορβηγία βρίσκεται σε αχαρτογράφητα νερά: ενώ άλλες δημοκρατίες σπατάλησαν τα φυσικά τους πλεονεκτήματα, εκείνη πέτυχε με το ταμείο· τώρα όμως δεν υπάρχει «οδηγός» για να διαχειριστεί διλήμματα όπως οι γεωπολιτικές επενδύσεις ή ο κίνδυνος της αδράνειας. Και, όπως προειδοποιούν οι αναλυτές, «κανείς δεν γνωρίζει ποιες θα είναι οι μακροπρόθεσμες συνέπειες».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News