Την ολοκλήρωση της πέμπτης και τελευταίας περιόδου της υποβρύχιας ανασκαφής στο ιστορικό ναυάγιο των Αντικυθήρων σηματοδότησε η φετινή χρονιά, κλείνοντας παράλληλα έναν κύκλο 125 ετών από την πρώτη αρχαιολογική του διερεύνηση, το 1900-1901.

Με επίκεντρο τα εύθραυστα ξύλινα κατάλοιπα του αρχαίου πλοίου που ήρθαν στο φως το 2024, η ανασκαφή επικεντρώθηκε στην προσεκτική ανέλκυση τριών τμημάτων από μαδέρια του πετσώματος και ενός νομέα, ενός στραβόξυλου που λειτουργούσε υποστηρικτικά στη δομή. Πρόκειται για μια ανακάλυψη εξαιρετικής σημασίας, καθώς για πρώτη φορά ανελκύεται πλήρες κομμάτι του εξωτερικού κελύφους του πλοίου με λεπτομέρειες κατασκευαστικής τεχνικής.

Τα μέχρι στιγμής δεδομένα δείχνουν ότι το πλοίο κατασκευάστηκε με τη μέθοδο “shell first”, όπου πρώτα διαμορφώνεται το εξωτερικό κέλυφος και ακολουθούν τα εσωτερικά στοιχεία – μία τεχνική που κυριαρχούσε στη Μεσόγειο από τον 4ο έως τον 1ο αιώνα π.Χ.

Οι πρώτες αναλύσεις δείχνουν χρήση ξυλείας φτελιάς και δρυός, ενώ η χρονολόγηση τοποθετεί το ξύλο περίπου στο 235 π.Χ.. Το ανελκυσθέν τμήμα έχει διαστάσεις 0,40 μ. πλάτος και 0,70 μ. μήκος, με μαδέρια αισθητά λεπτότερα από εκείνα που είχε ανακαλύψει ο Jacques-Yves Cousteau το 1976 – μόλις 5 εκατοστά πάχος.

Αυτό το εύρημα γεννά νέα ερωτήματα: ανήκει το ξύλο σε ανώτερη κατασκευή του πλοίου, σε επισκευαστική παρέμβαση, ή ίσως σε δεύτερο, μικρότερο πλοίο συνοδείας; Η απάντηση αναμένεται από τη λεπτομερή μελέτη των θραυσμάτων.

Η ανέλκυση πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια ειδικής υποστηρικτικής κατασκευής, διασφαλίζοντας την ακεραιότητα του εύθραυστου υλικού. Παράλληλα, ήρθαν στο φως και άλλα οργανικά και ανόργανα κατάλοιπα, όπως μόλυβδος, χαλκός και πίσσα, κοντά στο σημείο των παλαιότερων ερευνών του Cousteau.

Το ναυάγιο των Αντικυθήρων συνεχίζει να αποκαλύπτει πολύτιμες ψηφίδες του παρελθόντος, εμπλουτίζοντας τη γνώση μας για τη ναυπηγική, το εμπόριο και την τεχνολογία της ελληνιστικής περιόδου.

Θραύσματα γλυπτών

Τμήματα αγάλματος γυμνής ανδρικής μορφής, σε στάση contrapposto, σε κατακερματισμένη κατάσταση, καθώς και πολλά ακόμη θραύσματα, αποκαλύφθηκαν και τεκμηριώθηκαν επί τόπου μετά την αφαίρεση ενός βράχου. Με εξαίρεση μια μαρμάρινη πλίνθο που σώζει τα υπολείμματα του αριστερού κάτω πόδα αγάλματος, φυσικού μεγέθους, δεν ήταν δυνατή η ανάκτηση των θραυσμάτων λόγω του εγκλωβισμού τους σε πολύ σκληρές θαλάσσιες συσσωματώσεις.

Η ποικιλομορφία του φορτίου αμφορέων

Ο εντοπισμός Χιακών αμφορέων προέλευσης σε δύο διαφορετικές περιοχές του ναυαγίου αποκαλύπτει μια μεγαλύτερη τυπολογική ποικιλία απ’ ό,τι είχε καταγραφεί με βάση την ως τώρα έρευνα. Στα κεραμικά ευρήματα προστίθεται και ένα πήλινο ιγδίο (λεκάνη με προχοή), σκεύος πολτοποίησης και ανάμειξης τροφίμων, το οποίο προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για τις διατροφικές πρακτικές και την καθημερινή ζωή στο πλοίο.

Προηγμένη τεχνολογία καταδύσεων και τεκμηρίωση

Οπως και το 2024, η χρήση ρυθμιστών κλειστού κυκλώματος με μείγμα αερίων βελτίωσε την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των καταδύσεων. Οι υποβρύχιες έρευνες παρακολουθήθηκαν και συντονίστηκαν σε πραγματικό χρόνο χάρη σε τηλεκατευθυνόμενα υποβρύχια σκάφη της Hublot Xplorations. Επιπλέον, εγκαταστάθηκε εκ νέου το εργαστήριο πεδίου στον οικισμό του Ποταμού, το οποίο επέτρεψε την πραγματοποίηση προκαταρκτικών επιτόπιων αναλύσεων, ενώ η πρόοδος των ανασκαφών τεκμηριώθηκε με τη δημιουργία τρισδιάστατων φωτογραμμετρικών μοντέλων. Εκτός από τα σχέδια και τις φωτογραφίες των αντικειμένων που ανακτήθηκαν, τα δεδομένα ενσωματώθηκαν σε ένα σύστημα γεωγραφικών πληροφοριών (GIS). Η τεκμηρίωση θα αποτελέσει, σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα των προηγούμενων αποστολών, τη βάση για λεπτομερείς αναλύσεις.

Το ερευνητικό πρόγραμμα των τελευταίων πέντε ετών (2021-2025) υλοποιήθηκε από την Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή στην Ελλάδα (EΑΣΕ), υπό την εποπτεία της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού. Οι έρευνες στο πεδίο διεξήχθησαν από το Πανεπιστήμιο της Γενεύης με ομάδα αρχαιολόγων-δυτών, η οποία συμπληρώθηκε με τη συμμετοχή της μονάδας υποβρύχιων αποστολών της Ελληνικής Ακτοφυλακής (Ομάδα Ειδικών Καταδύσεων).

Η ερευνητική ομάδα

Το ερευνητικό πρόγραμμα διευθύνουν η δρ Αγγελική Γ. Σίμωσι (Επίτιμη Έφορος Αρχαιοτήτων ΥΠ.ΠΟ.) και ο καθ. Lorenz E. Baumer (Πανεπιστήμιο Γενεύης). Η επιτόπια επίβλεψη των εργασιών πραγματοποιήθηκε από την δρ Patrizia Birchler Emery (Πανεπιστήμιο Γενεύης) και την καταδυόμενη αρχιτέκτονα-μηχανικό Αικατερίνη Ταγωνίδου. Την εποπτεία στο πεδίο από πλευράς Εναλίων Αρχαιοτήτων είχε η καταδυόμενη εργατοτεχνίτρια, Αθηνά Πατσούρου. Ο Αλέξανδρος Σωτηρίου (συνεργαζόμενος ερευνητής Πανεπιστημίου Γενεύης) ήταν υπεύθυνος για το συντονισμό της καταδυτικής ομάδας. Η εξειδικευμένη τεκμηρίωση έγινε από ειδικούς του Πανεπιστημίου της Γενεύης, ενώ η Hublot Xplorations παρείχε σημαντική τεχνική υποστήριξη. Την οργάνωση της αποστολής ανέλαβε ο Γιάννης Μπιτσάκης (Πανεπιστήμιο Γενεύης και Ίδρυμα Nereus Research).

Συνεργάτες και χορηγοί

Κύριοι χορηγοί του ερευνητικού προγράμματος είναι η Ελβετική ωρολογοποιία Hublot (επίσημο ρολόι καταδύσεων, οικονομική, τεχνική και επιστημονική υποστήριξη), το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη (τεχνική και οικονομική υποστήριξη, ακαδημαϊκός συνεργάτης στην Ελλάδα) και το Ίδρυμα Nereus Research. Οι τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες παρέχονται από την COSMOTE, η οποία καλύπτει με 5G την περιοχή της ανασκαφής του ναυαγίου και το νησί με δίκτυα 5G και οπτικών ινών.

Ευχαριστίες

Η ερευνητική ομάδα ευχαριστεί το υπουργείο Πολιτισμού, τις υπηρεσίες του και την καθ’ ύλη αρμόδια Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, καθώς και προσωπικά την υπουργό  Λίνα Μενδώνη, για την αδιάκοπη και ουσιαστική στήριξή της στο ερευνητικό πρόγραμμα. Ευχαριστεί επίσης το Λιμενικό Σώμα για την συνεισφορά του. Οπως κάθε χρόνο, ιδιαίτερα σημαντική είναι η στήριξη και η φιλοξενία του δημάρχου Κυθήρων και Αντικυθήρων, Ευστρατίου Χαρχαλάκη, του προέδρου της Τοπικής Κοινότητας Αντικυθήρων, Γεωργίου Χαρχαλάκη, και των κατοίκων του νησιού.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News