Κάθε καλοκαίρι που παίρνουμε το πλοίο για νησί των Κυκλάδων, η γυναίκα μου έχει βαρεθεί να με ακούει να λέω τα ίδια: είναι θέμα χρόνου πότε θα έχουμε ατύχημα στην επιβίβαση ή την αποβίβαση. Παλιότερα, όταν τα παιδιά ήταν μικρά, στο καροτσάκι, ήμουν αγχωμένος πώς θα παρκάρουμε και πώς, στη συνέχεια, θα ανεβούμε ή θα κατεβούμε από το κατάστρωμα με ασφάλεια. Ολο το σκηνικό είναι χαοτικό. Πλήθος ανθρώπων, όλων των ηλικιών, συνωστίζονται και μετακινούνται άτακτα, εν μέσω οχημάτων που κινούνται για να παρκάρουν ή να εξέλθουν. Δεν χρειάζεται πολύ για να γίνει το κακό.

Το βλέμμα και η ένταση της φωνής του πληρώματος δείχνει την κύρια προτεραιότητά τους: να διεκπεραιωθεί όσο πιο γρήγορα ο απόπλους. Η ταχύτητα φαίνεται να είναι και η κύρια έγνοια των επιβατών. Τι έρχεται σε δεύτερη μοίρα; Η ασφάλεια. Το πλοίο λ.χ. σχεδόν πάντα φεύγει με τον καταπέλτη ανοιχτό. Ενδιαφέρεται κανείς; Αμφιβάλλω.

Οι Ελληνες είναι εκπαιδευμένοι να μη δίνουν ιδιαίτερη σημασία στις εντολές του πληρώματος («Πλησιάζουμε στη Σίφνο. Για αποβίβαση, παρακαλώ να επιβιβασθούν στα οχήματά τους μόνον οι οδηγοί»), τα δε πληρώματα έχουν συνηθίσει να παραβλέπουν την ανυπακοή των επιβατών (όλη η οικογένεια πάει στο αυτοκίνητο)! Ετσι παράγεται η χαλαρή κουλτούρα ασφάλειας – άπαντες έχουν εκπαιδευτεί να παραβλέπουν τους κανόνες. Οτιδήποτε παρεμβάλλει προσκόμματα στην ταχύτητα και την άνεση ενοχλεί. Χωρίς προσκόμματα, όμως, δεν υπάρχει ασφάλεια.

Τον περασμένο Ιούλιο, με εντολή της Αστυνομίας, διακόπηκε για μερικές ώρες η διέλευση αυτοκινήτων στην εθνική οδό Αθηνών-Κορίνθου μετά από πυρκαγιά που ξέσπασε σε βυτιοφόρο το οποίο μετέφερε 7,5 τόνους υγραέριο. Προφανώς, η κατάσταση ήταν εν δυνάμει επικίνδυνη. Η ανακοίνωση της ΕΛ.ΑΣ. εξηγούσε γιατί ήταν αναγκαία η διακοπή της κυκλοφορίας – «εξαιτίας της ιδιαίτερα χρονοβόρας και ευαίσθητης διαδικασίας απομάκρυνσης του εύφλεκτου υλικού (υγροποιημένο αέριο)».

Η ΕΛΑΣ άξιζε συγχαρητήρια. Ενήργησε συνετά, με κύριο γνώμονα την ασφάλεια των πολιτών. Φυσικά, οι οδηγοί ταλαιπωρήθηκαν: αναγκάστηκαν να περιμένουν για ώρες. Σε κανέναν δεν αρέσει να ξεβολεύεται, αλλά ενίοτε είναι απαραίτητο, χάριν κάποιου υπέρτερου αγαθού. Ποιες ήταν οι κύριες αντιδράσεις; Δείτε χαρακτηριστικούς τίτλους ειδησεογραφικών ιστοσελίδων: «Αδιανόητη ταλαιπωρία μετά από φωτιά σε βυτιοφόρο», «Απίστευτη ταλαιπωρία για τους οδηγούς: Παραμένει κλειστή η Αθηνών-Κορίνθου».

Ενα τουλάχιστον πολιτικό κόμμα, το ΚΚΕ, εξέδωσε επικριτική ανακοίνωση: «Η μεγάλη ταλαιπωρία που αντιμετωπίζουν χιλιάδες εγκλωβισμένοι οδηγοί στην Εθνική Οδό Αθηνών-Κορίνθου […] αναδεικνύει για ακόμα μία φορά την έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδίου αντιμετώπισης τέτοιων συμβάντων στους κατά τα άλλα γεμάτους διόδια αυτοκινητοδρόμους της χώρας».

Για το ΚΚΕ, και τα κόμματα γενικότερα (σε τέτοια θέματα όλα το ίδιο είναι), δεν υπάρχουν έκτακτες καταστάσεις· υπάρχουν πάντα μυθικά σχέδια που προβλέπουν το οτιδήποτε· οι πολίτες αντιμετωπίζονται σαν κακομαθημένα παιδιά που πρέπει να παίρνουν αυτό που επιθυμούν, τότε που το επιθυμούν. Για τους λαϊκιστές –ΜΜΕ και κόμματα– οι πολίτες-καταναλωτές έχουν πάντα δίκιο: δεν πρέπει να ταλαιπωρούνται, δεν υπάρχουν υπέρτερα αγαθά πέρα από αυτό της ατομικής άνεσης.

Η ασφάλεια, γενικά, δεν είναι ψηλά στις προτεραιότητές μας. Τη θεωρούμε αυτονόητη. Κι όμως, κάθε άλλο παρά αυτονόητη είναι. Για να φτάσω λ.χ. ασφαλής στον προορισμό μου πρέπει να δουλεύουν ομαλά οι ρουτίνες του οργανισμού που είναι επιφορτισμένος με τη μεταφορά. Για να συμβαίνει αυτό, πρέπει να υπάρχει η κατάλληλη τεχνολογία – και να δουλεύει. Πρέπει οι σχετικοί επαγγελματίες να είναι καλά εκπαιδευμένοι και να διαθέτουν ευθυκρισία. Πρέπει οι πολίτες να υπακούουν σε κανόνες που αποσκοπούν στην ασφάλεια.

Το πρόσφατο περιστατικό του θανάτου του επιβάτη του Blue Horizon, Αντώνη Καργιώτη, στο λιμάνι του Πειραιά, μετά από τη βίαιη απώθησή του από το πλήρωμα ενόσω ο απόπλους είχε ξεκινήσει και τη συνακόλουθη πτώση του στη θάλασσα, θυμίζει για μια ακόμη φορά πόσο επισφαλείς είναι οι πρακτικές που ακολουθούν τα ελληνικά επιβατικά πλοία. Ο εσπευσμένος απόπλους, χωρίς τήρηση όλων των μέτρων ασφαλείας (π.χ. ο καταπέλτης ήταν ανοιχτός όταν είχε ξεκινήσει ο απόπλους), είναι η κύρια μέριμνά τους. Προσέξτε: η ασφάλεια θεωρείται δεδομένη από ανθρώπους που η δουλειά τους είναι να μεριμνούν ενεργά για την ασφάλεια!

Ναυτικά δυστυχήματα υπογραμμίζουν πόσο ανεπαρκώς τηρούνται οι κανόνες ασφαλείας στην Ελλάδα. Μετά τη βύθιση του «Εξπρές Σάμινα» λ.χ. το 2000, μετά από πρόσκρουση σε βραχονησίδες στα ανοιχτά της Πάρου, αποκαλύφθηκε ότι (αντιγράφω από άρθρο μου στο «Βήμα»: «Οι υδατοστεγείς πόρτες που χωρίζουν το πλοίο σε 11 διαμερίσματα ήταν, με μια εξαίρεση, ανοιχτές σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού και παρέμειναν ανοιχτές ακόμη και μετά την πρόσκρουση στις βραχονησίδες! […] Λίγο πριν από την προσέγγιση του λιμανιού της Πάρου κανένας στη γέφυρα δεν ήλεγχε την πορεία του πλοίου, τα σωστικά μέσα ήταν ανεπαρκέστατα, και υπήρχε πλήρης έλλειψη συντονισμού μεταξύ των μελών του πληρώματος αφότου το πλοίο προσέκρουσε στις βραχονησίδες».

Το ατύχημα ήταν, είχα γράψει τότε, «ένα “κανονικό ατύχημα”, ένα συστημικό λάθος που παρήχθη από τις συστηματικά διαβρωμένες πρακτικές ασφάλειας ενός ολόκληρου πλοίου, μιας ολόκληρης εταιρείας». Στο Blue Horizon είδαμε εμφανέστατα ανεκπαίδευτους υπαλλήλους να χειροδικούν με επιβάτη στον καταπέλτη, στη συνέχεια να αδιαφορούν για τη διάσωσή του, και τον πλοίαρχο να μην αναστέλλει τον απόπλου! Το δε Λιμενικό να είναι απόν! Η αποθέωση του αντιεπαγγελματισμού!

Είναι γεγονός ότι δεν υπάρχει συμμετρία μεταξύ της ευθύνης των πολιτών και της ευθύνης των παρόχων υπηρεσιών για την ασφάλεια. Θεσμικά μιλώντας, οι τελευταίοι φέρουν την κύρια ευθύνη, όπως την ευθύνη για την ασφάλεια των παιδιών στο σχολείο φέρει η διεύθυνση, όχι τα παιδιά. Ωστόσο, η ασφάλεια παράγεται διαδραστικά: πρέπει και τα δύο μέρη να συνεργαστούν. Τα καλά νέα είναι ότι οι πολίτες είναι δεκτικοί εκπαίδευσης – οι αντιλήψεις και οι πρακτικές τους πλάθονται.

Πώς; Κατά κύριο λόγο από αυτούς που είναι επιφορτισμένοι με την ασφάλεια. Οταν οι Αρχές (τους κράτους ή ενός οργανισμού) λειτουργούν συστηματικά, με αξιοπιστία και επαγγελματισμό, εμπεδώνεται βαθμιαία η εμπιστοσύνη των πολιτών στις εντολές τους. Οταν, τότε, χάριν ασφάλειας, η Αστυνομία επιβάλλει τη διακοπή κυκλοφορίας σε έναν δρόμο, ο πλοίαρχος αναβάλλει την αναχώρηση του πλοίου ή η διεύθυνση του σχολείου δώσει εντολή για εκκένωση, οι αποδέκτες των εντολών μπορεί να δυσφορήσουν, αλλά πρόθυμα θα πειθαρχήσουν. Μια νέα νοο-τροπία θα έχει αναδυθεί.

Θα τιμήσουμε τη μνήμη του Αντώνη και κάθε άλλου αδικοχαμένου επιβάτη, από το «Εξπρές Σάμινα» έως τα Τέμπη, όχι με στιγμιαία δάκρυα, ούτε εκτονώνοντας προσώρας τον θυμό μας στα social media, αλλά απαιτώντας και εφαρμόζοντας ασφάλεια παντού. Το οποίο θα πει: επαγγελματισμός παντού.

(*) Καθηγητής Στρατηγικής Διοίκησης στην Εδρα Columbia Ship Management στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής Οργανωσιακής Συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο Warwick (www.htsoukas.com)

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News