Αυτή την περίοδο επικρατεί στο Υπουργείο Ανάπτυξης μια έντονη δραστηριότητα για την προετοιμασία του ΕΣΠΑ που θα πρέπει να υποβληθεί σύντομα, σύμφωνα με το προ-κορονοϊού χρονοδιάγραμμα, στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το κύριο μέλημα των στελεχών που προετοιμάζουν αυτό το πρώτο σχέδιο είναι να συμφωνεί με τις δεσμευτικές απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε ό,τι αφορά τους πέντε γενικούς στόχους και τους ειδικούς στόχους που καλύπτουν το σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Για την περίοδο 2021-2027 έχουν τεθεί 5 δεσμευτικοί στόχοι που περιγράφονται στον σχετικό κανονισμό, συγκεκριμένα:

«1.Μια εξυπνότερη Ευρώπη — καινοτόμος και έξυπνος οικονομικός μετασχηματισμός.
2.Μια πιο «πράσινη» Ευρώπη με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.
3.Μια πιο διασυνδεδεμένη Ευρώπη — κινητικότητα και περιφερειακές διασυνδέσεις ΤΠΕ.
4.Μια πιο κοινωνική Ευρώπη — υλοποίηση του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων.
5.Μια Ευρώπη πιο κοντά στους πολίτες της — βιώσιμη και ολοκληρωμένη ανάπτυξη των αστικών, αγροτικών και παράκτιων περιοχών χάρη σε τοπικές πρωτοβουλίες.»

Είναι σωστό να θεωρούμε την Ευρωπαϊκή Ένωση ως ένα ενιαίο χώρο. Η διαδικασία ενοποίησης του Ευρωπαϊκού χώρου είχε ξεκινήσει με την Ενιαία Πράξη του 1986, με την ανάπτυξη νέων πολιτικών όπως, τα διευρωπαϊκά δίκτυα, το περιβάλλον και η πολιτική συνοχής.

Ενοποίηση όμως δεν σημαίνει ισοπέδωση. Η αντιμετώπιση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις προτεραιότητες ανάπτυξης είναι ισοπεδωτική. Δεν λαμβάνει υπόψη της τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ Κρατών Μελών αλλά και Περιφερειών. Οι ευρωπαϊκοί στόχοι και οι υποστόχοι ισχύουν από το Ροβανιέμι της Φιλανδίας έως το Καστελόριζο της Ελλάδας. Έχει διαφύγει στους νομοθέτες το βασικό σύνθημα της Ένωσης ότι «η δύναμή μας είναι οι διαφορετικότητες μας». Η βέλτιστη διαδικασία σχεδιασμού πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις τοπικές οικονομικό-πολιτικές συνθήκες, τις λειτουργίες του χώρου και τα χαρακτηριστικά των εμπλεκόμενων παραγόντων (φυσικά πρόσωπα ή φορείς). Το ίδιο το χωρικό επίπεδο και τα χαρακτηριστικά του επηρεάζουν σημαντικά τη διαδικασία του σχεδιασμού.

Στον σχεδιασμό του Ελληνικού ΕΣΠΑ, που υπόκειται στους ευρωπαϊκούς περιορισμούς, δεν φαίνεται να έχουν ληφθεί υπόψη, τα πορίσματα (εάν ήδη υπάρχουν;) της Επιτροπής για το Σχέδιο Ανάπτυξης της Ελληνικής Οικονομίας με Πρόεδρο τον νομπελίστα Χριστόφορο Πισσαρίδη και μέλη την αφρόκρεμα της ελληνικής οικονομικής διανόησης στην Ελλάδα και το εξωτερικό, που ανακοινώθηκε τον Ιανουάριο 2020. Θα έπρεπε να αποτελούν μία σημαντική βάση για τη διατύπωση του ΕΣΠΑ: το αναπτυξιακό μας σχέδιο όπως το βλέπουν οι Έλληνες ειδικοί λαμβάνοντας υπόψη και τις προτεραιότητες του γενικότερου χώρου στον οποίον ανήκουμε.

Το ΕΣΠΑ (τα Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία της ΕΕ) είναι το βασικό εργαλείο ανάπτυξης όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για όλη την Ευρώπη. Και όμως στην έβδομη και τελευταία χρονιά της υλοποίησης του ΕΣΠΑ, η πραγματική απορρόφηση στο σύνολο της Ευρώπης, δηλαδή τα χρήματα που έχουν εκταμιευθεί για την υλοποίηση συγκεκριμένων έργων μόλις υπερβαίνουν το 40%.

Πού οφείλεται αυτό, όταν μεταξύ των χαμηλών απορροφήσεων είναι και κράτη-μέλη που έχουν ισχυρές δημόσιες διοικήσεις όπως η Γαλλία και η Γερμανία; Γιατί εκατοντάδες σπουδαγμένοι σε καλά πανεπιστήμια υπάλληλοι υπουργείων, τοπική αυτοδιοίκηση, και ελεύθεροι επαγγελματίες σε προηγμένες ευρωπαϊκές χώρες, δεν καταφέρνουν να υλοποιήσουν γρήγορα και αποτελεσματικά τα κατάλληλα έργα και προγράμματα για την ανάπτυξη; Τι φταίει και ποιος φταίει; Υπάρχουν πολλοί λόγοι.

Οι κανονισμοί έχουν γίνει τόσο πολύπλοκοι και πολυσέλιδοι που οι ασχολούμενοι με το ΕΣΠΑ καταναλώνουν τις δυνάμεις τους και την φαιά τους ουσία στο να κατανοήσουν και να παίζουν στα δάκτυλα τις πολύπλοκες κανονιστικές διατάξεις. Ξέρουν τι επιτρέπεται και τι δεν επιτρέπεται να κάνουν. Αλλά και η κύρια ενασχόληση των εξίσου ικανών στελεχών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι να εξετάζουν όχι την πραγματική αξία και αποτελεσματικότητα των προτάσεων, αλλά αν οι προτεινόμενες δράσεις είναι σύμφωνες με τους στόχους και υποστόχους που έχει θέσει η «γραφειοκρατία των Βρυξελλών».

Να υπενθυμίσουμε ότι οι αρχικοί κανονισμοί των «Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης» ήταν 25 σελίδες το 1988 και σήμερα με τα παραρτήματα και τους πίνακες που πρέπει να συμπληρωθούν είναι 250 σελίδες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διακηρύσσει ότι στη νέα περίοδο 2021-2027 έχει υιοθετήσει 80 απλουστεύσεις στις διαδικασίες. Ισχυρισμός που δεν αποδεικνύεται στην πράξη.

Ασφαλώς και η κατάρτιση ενός σχεδίου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την εφαρμογή του. Σχεδιασμός και σχέδιο προϋποθέτουν υλοποίηση. Το μέτρο της επιτυχίας και η εγκυρότητα ενός σχεδιασμού είναι η εφαρμογή. Ένα πρόγραμμα που δεν συνοδεύεται από ένα σχέδιο εφαρμογής είναι «σαν τον στρατιώτη που πάει στον πόλεμο χωρίς το όπλο του».

Οι κανονισμοί, οι νέοι και οι προηγούμενοι, προσπαθούν να ανταποκριθούν σε αυτή την προϋπόθεση. Αναφέρεται συγκεκριμένα ότι:

«Η Επιτροπή διασφαλίζει ότι τα κράτη-μέλη διαθέτουν συστήματα διαχείρισης και ελέγχου (ΣΔΕ)… και ότι τα εν λόγω συστήματα λειτουργούν αποτελεσματικά κατά την υλοποίηση των προγραμμάτων.» Η ΕΕ όμως δεν έχει άμεση συμμετοχή στην εφαρμογή του ΣΔΕ. Οι διαδικασίες του ΣΔΕ εγκρίνονται κάθε φορά από την ΕΔΕΛ (Επιτροπή Δημοσιονομικού Ελέγχου) η οποία λειτουργεί ως ο εξουσιοδοτημένος εθνικός ελεγκτής της ΕΕ. Τα φαινόμενα απάτης και διαφθοράς αντιμετωπίζονται από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή βεβαιώνεται μεν ότι ένα τέτοιο σύστημα έχει τεθεί σε ισχύ και ότι είναι αποτελεσματικό αλλά από εκεί και πέρα τα πράγματα είναι στα χέρια των Κρατών Μελών.

Το ΕΣΠΑ υλοποιείται μέσω των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων. Οι Διαχειριστικές Αρχές χειρίζονται την καθημερινή εφαρμογή και οι Επιτροπές Παρακολούθησης έχουν ως αποστολή την παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας και της ποιότητας υλοποίησης των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων. Μία Επιτροπή Παρακολούθησης αποτελείται από εκπροσώπους των αρμοδίων περιφερειακών και κρατικών οργάνων, οι οποίοι έχουν και το δικαίωμα ψήφου. Χωρίς δικαίωμα ψήφου συμμετέχουν εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Δηλαδή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή που έχει την απόλυτη αρμοδιότητα να εγκρίνει το περιεχόμενο του Επιχειρησιακού Προγράμματος, των έργων και δραστηριοτήτων και να εκταμιεύσει τους αναγκαίους πόρους δεν μπορεί να επέμβει στην εξασφάλιση της χρηστής υλοποίησης αυτού προγράμματος.

Μήπως να αντιστραφούν οι ρόλοι; Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να έχει συμβουλευτικό ρόλο στο περιεχόμενο του ΕΣΠΑ και των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων και αποφασιστικό στη διαχείριση και υλοποίηση ώστε να αποφεύγονται πελατειακά φαινόμενα, φαινόμενα απάτης ή σύγκρουσης συμφερόντων ή ένταξη έργων που δεν έχουν μελετηθεί σωστά ή που δεν έχουν την αποδοχή του τοπικού πληθυσμού ή που ξέφυγαν από το δίχτυ των απαιτούμενων ελέγχων και αδειοδοτήσεων από την ελλιπή προσοχή των αρμοδίων υπηρεσιών. Όταν κάποιο έργο δεν έχει ολοκληρωθεί στις καθορισμένες προθεσμίες ή υπάρχουν παρατυπίες, τα χρήματα θα πρέπει να επιστραφούν πίσω στην ΕΕ. Χάνονται.

Είναι κοινή παραδοχή ότι η Ευρώπη δεν θα είναι πια ίδια στην μετά κορονοϊό εποχή. Γιατί να είναι το ίδιο το ΕΣΠΑ 2021-2027, το πλαίσιο του οποίου έχει σχεδιαστεί πριν από τουλάχιστον ένα χρόνο, πριν από την πανδημία; Σήμερα θα πρέπει να λάβουμε υπόψη τα δεδομένα που η νέα εποχή θα μας επιβάλει και να διαμορφώσουμε ένα νέο ΕΣΠΑ που θα μας στηρίξει από το 2021 και μετά. Θα αναθεωρηθούν και οι σχετικοί κανονισμοί, που ούτως ή άλλως δεν έχουν ακόμα εγκριθεί από το Συμβούλιο των Υπουργών.

Στο νέο ΕΣΠΑ τρία θέματα θα πρέπει να μας απασχολήσουν:

• Περιεχόμενο: νέες προτεραιότητες που προκύπτουν από την πανδημία, ενσωμάτωση των ιδεών της Επιτροπής Πισσαρίδη, μεγαλύτερη ευελιξία και ανεξαρτησία των κρατών μελών.
• Πόροι: με τον αναθεωρημένο προϋπολογισμό θα πρέπει να περιμένουμε μία σημαντική αύξηση για τα Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία.
• Διαδικασίες: Έμφαση στην εφαρμογή, ελαχιστοποίηση της απάτης και μεγαλύτερη εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις διαδικασίες υλοποίησης.

Μήπως τελικά θα πρέπει να σκεφτούμε και μια νέα δομή με αυξημένες αρμοδιότητες κάτω από τον ίδιο τον Πρωθυπουργό; Δεν μας παίρνει να χάσουμε την ευκαιρία.

*Ο Μάριος Καμχής είναι πρώην στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (1985-2011) και πρώην Πρόεδρος της ΜΟΔ (Μονάδα Διαχείρισης Αναπτυξιακών Προγραμμάτων 2011-2015)

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News