Οι εξελίξεις στο Ουκρανικό δείχνουν ότι για πρώτη φορά υπάρχει μια κάπως συντονισμένη διπλωματική προσπάθεια τερματισμού του πολέμου και –παρά το ότι το τοπίο παραμένει θολό και ρευστό, και η εξέλιξη αμφίβολη– έχει γίνει ένα βήμα. Ανεξάρτητα από την διπλωματική απλοϊκότητα, κυκλοθυμία και αμετροέπεια που έχει επιδείξει ο Λευκός Οίκος, το προσωπικό στοίχημα του προέδρου Τραμπ για την ειρήνευση στην Ουκρανία ενδέχεται να φέρει ένα αποτέλεσμα. Ωστόσο, καθώς γίνονται πιο ευδιάκριτα τα όρια της λύσης που επιδιώκει, οραματίζεται ή τέλος πάντων μπορεί να πετύχει αυτή τη στιγμή ο αμερικανός πρόεδρος, γίνονται ολοένα πιο έντονες οι επιφυλάξεις για τα χαρακτηριστικά που θα έχει αυτό το αποτέλεσμα.

Μια κατ’ όνομα ειρήνη που θα έχει ακρωτηριάσει την Ουκρανία, παραβιάζοντας κάθε έννοια διεθνούς δικαίου, μπορεί να τερματίζει μεν τον πόλεμο αλλά είναι μια «επικίνδυνη ειρήνη». Αποτελεί το πρώτο κεφάλαιο επιστροφής μιας κραυγαλέα αναθεωρητικής αντίληψης στην ήπειρό μας.

Είναι σαφές ότι η ευρωπαϊκή πλευρά της διαπραγμάτευσης κατανοεί πλήρως τη σημασία ενός τέτοιου βήματος οπισθοχώρησης της διεθνούς τάξης. Η Ευρώπη έχει ξαναζήσει τις επιπτώσεις από την ανοχή στον αναθεωρητισμό μέσω μιας προσπάθειας κατευνασμού: το μεσοπολεμικό παράδειγμα της ανοχής στις εδαφικές διεκδικήσεις της ναζιστικής Γερμανίας ή της φασιστικής Ιταλίας αποτελεί ένα ιστορικό μάθημα που κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει. Κάθε φορά που η διεθνής κοινότητα έκλεισε τα μάτια μπροστά στη βίαιη αλλαγή συνόρων, το τίμημα ήταν πολλαπλάσιο αργότερα, με ανείπωτες καταστροφές.

Σήμερα, η Ευρώπη βρίσκεται ξανά αντιμέτωπη με το ίδιο δίλημμα: να αποδεχθεί τον εκβιασμό ενός ισχυρού γείτονα ή να υπερασπιστεί τις αρχές που συγκροτούν την ίδια της την ύπαρξη. Ο αναθεωρητισμός δεν είναι απλώς μια περιφερειακή απειλή· είναι ένα υπόδειγμα πολιτικής που εάν γίνει ανεκτό, θα μεταδοθεί. Η βία, η αυθαίρετη αμφισβήτηση συνόρων, η λογική της ισχύος αντί του δικαίου, μπορούν να υπονομεύσουν το ίδιο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, κάτι που βεβαίως φαίνεται ότι είναι μια από τις σταθερές επιδιώξεις -τουλάχιστον- της Μόσχας.

Υπό αυτό το πρίσμα, έχει ενδιαφέρον να αναλύσει κάποιος το ιδιαίτερο μείγμα Πουτινιστών και Τραμπιστών στην Ελλάδα, μια χώρα κατεξοχήν του status quo, για την οποία η ενδεχόμενη κυριαρχία μιας αναθεωρητικής αντίληψης στις διεθνείς σχέσεις θα έχει πολλαπλά και άμεσα επικίνδυνες διαστάσεις. Δεν αναφέρομαι σε όσους έχουν ίδιον συμφέρον (διότι υπάρχουν και κάποιοι -λίγοι- τέτοιοι), αλλά σε αυτούς που αυθεντικά σαγηνεύονται από την επίδειξη ισχύος και γοητεύονται από αυταρχικές προσωπικότητες, θεωρώντας τες ως απάντηση στις αδυναμίες της σύγχρονης δημοκρατίας. Η γοητεία του «ισχυρού ηγέτη» μπορεί να ερμηνευθεί σε εποχές ανασφάλειας, αλλά στην πράξη οδηγεί σε θεσμική αποδυνάμωση και πολυεπίπεδεςπεριπέτειες.

Γι’ αυτό και θεωρώ τουλάχιστον παράδοξο να αναφέρονται κάποιοι –με μεγάλη ιδεολογική φόρτιση– στο εθνικό συμφέρον και ταυτόχρονα να επικροτούν τους ηγέτες του αναθεωρητισμού, εκτιμώντας –αφελώς– ότι αυτή τη αντίληψη δεν θα στραφεί κάποια στιγμή και εναντίον της χώρας μας.

Οσοι πανηγυρίζουν δηλώνοντας προκαταβολικά δικαιωμένοι από μια ενδεχόμενη ήττα της Ευρώπης σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία, είτε πλήρως αγνοούν, είτε συνειδητά αδιαφορούν για τις πιθανές επιπτώσεις στη χώρα μας. Και αυτή η ανιστόρητη εμμονή, αποτέλεσμα μιας δήθεν αντισυστημικής αντίληψης και μιας πολιτικής ιδεοληψίας δύσκολα μπορεί γίνει κατανοητή ως πατριωτική στάση.

Η υποβάθμιση του ρόλου της Ευρώπης, η αποδοχή του αναθεωρητισμού και η επιστροφή στην κουλτούρα του εθνολαϊκισμού με δεσποτικούς ηγέτες που χειραγωγούν τους πολίτες, οδηγεί σε μια δυστοπική συνθήκη. Αν ο 20ός αιώνας μας κληροδότησε ένα μάθημα, είναι ότι η ισορροπία μεταξύ δημοκρατίας, δικαίου και διεθνούς συνεργασίας δεν είναι δεδομένη• πρέπει να υπερασπιζόμαστε διαρκώς.

Υπό αυτή την έννοια είναι θετικό ότι η Ευρώπη καταφέρνει να διεκδικήσει έναν ρόλο στην προσπάθεια επίλυσης της ουκρανικής κρίσης — όχι δυστυχώς ως ο απόλυτος πρωταγωνιστής, αλλά δείχνει ότι μπορεί, με διπλωματικούς χειρισμούς και με βαρύ οικονομικό κόστος, να βάλει στο τραπέζι και κάποιες δικές της επιδιώξεις.

Η λύση που θα βρεθεί στο εδαφικό δεν είναι κάτι που αφορά μόνο την Ουκρανία. Μας αφορά άμεσα όλους, καθώς μπορεί να ανοίξει τον ασκό του Αιόλου σε όλη την Ευρώπη. Σχεδόν έναν αιώνα μετά την πιο τραγική αποτυχία κατευνασμού του αναθεωρητισμού, η Ιστορία δεν μας αφήνει περιθώρια λήθης. Δεν μπορούμε παρά να διαβάζουμε τις σημερινές εξελίξεις κάνοντας προβολή στο εγγύς μέλλον. Διότι η επιλογή που έχουμε μπροστά μας δεν είναι απλώς ανάμεσα σε ειρήνη ή πόλεμο, αλλά ανάμεσα σε μια Ευρώπη που υπερασπίζεται το διεθνές δίκαιο και σε μια ήπειρο που υποκύπτει στη λογική του ισχυρότερου. Και η δεύτερη εκδοχή είναι μια Ευρώπη χωρίς ευοίωνο μέλλον.

---

* Ο Παναγιώτης Κακολύρης είναι αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου Πολιτικών Ιδρυμάτων, στις Βρυξέλλες, και συνιδρυτής του Strategic Thinking Lab.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News