Πολλά έχουν γραφτεί για το ιδιότυπο χτένισμα του Ντόναλντ Τραμπ, αυτή τη φουντωτή, βαμμένη χωρίστρα που θα περίμενε κανένας από τον ιδιοκτήτη κάποιου φτηνού μπαρ παρά από προεδρικό υποψήφιο. Αλήθεια, τι άλλο να πεις; Στην πραγματικότητα το ζήτημα των μαλλιών στην πολιτική δεν είναι όσο ασήμαντο φαίνεται.

Είναι αξιοσημείωτο πόσοι πολιτικοί, ειδικά της λαϊκιστικής δεξιάς, έχουν ανορθόδοξα χτενίσματα. Ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι, ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας, χρησιμοποιούσε μαύρο μολύβι για να καλύψει τις τρύπες που άφησαν οι δύο μεταμοσχεύσεις μαλλιών που έκανε. Ο ολλανδός δημαγωγός Χερτ Βίλντερς βάφει ξανθά πλατινέ τα φουσκωμένα α λα Μότσαρτ μαλλιά του. Ο Μπόρις Τζόνσον, αυτός που ξεσήκωσε το Brexit και είναι τώρα υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας, μόνιμα προσπαθεί να κρατά τα άχυρα που έχει για μαλλιά σε μια επιμελημένα ατημέλητη κατάσταση. Ολοι τους είχαν μεγάλη επιτυχία σε ψηφοφόρους που είναι γεμάτοι οργή και πικρία για τις καλογυαλισμένες αστικές ελίτ.

Υπήρχε εξάλλου (δεν ζει πια) και ο πατέρας του σύγχρονου ευρωπαϊκού λαϊκισμού, ο ολλανδός πολιτικός Πιμ Φόρτουΐν, ο οποίος δεν είχε καθόλου μαλλιά. Το γυαλισμένο, καλοξυρισμένο κεφάλι του ξεχώριζε ωστόσο από τα περιποιημένα γκρίζα μαλλιά των mainstream  πολιτικών όσο και η ξανθιά… σφουγγαρίστρα του Τζόνσον ή το επίχρυσο χτένισμα του Τραμπ. (Παρεμπιπτόντως, εκτός από τον Μπερλουσκόνι, όλοι αυτοί είναι ξανθοί, φυσικοί ή βαμμένοι· τα μαύρα μαλλιά δεν φαίνεται να τα συμπαθεί ο λαϊκιστικός όχλος).

Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ πάντοτε φρόντιζε να κρατά ένα μεγάλο πούρο, ακόμα και αν δεν είχε καμιά πρόθεση να το καπνίσει και σίγουρα ντυνόταν διαφορετικά από κάθε άλλον πολιτικό

Βέβαια, το νόημα είναι να ξεχωρίζεις. Τα περίεργα μαλλιά ή το ξυρισμένο κεφάλι κάνει τον δημοφιλή ηγέτη άμεσα αναγνωρίσιμο. Αυτού του είδους το branding συνηθίζεται από τους δικτάτορες. Η εικόνα του Χίτλερ θα μπορούσε να συρρικνωθεί σε μια λαδωμένη χωρίστρα και σε ένα μουστάκι-βούρτσα. Από όλους τους σύγχρονους δικτάτορες, αυτός με την πιο περίεργη εμφάνιση πρέπει να είναι ο Κιμ Γιονγκ-Ουν της Βόρειας Κορέας. Τα μαλλιά του είναι ξυρισμένα πίσω και στο πλάι, μια σκόπιμη απομίμηση του προλεταριακού κουρέματος της δεκαετίας του ‘30 που είχε ο παππούς του. Ο πατέρας του, ο Κιμ Γιονκ-Ιλ, προσπάθησε -αν και όχι με πολύ επιτυχία- να μιμηθεί το χτένισμα α λα Ελβις.

Η αυτοπαρωδία λειτουργεί καμιά φορά και στις δημοκρατίες. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, που από πολλές απόψεις είναι το πρότυπο του Μπόρις Τζόνσον, πάντοτε φρόντιζε να κρατά ένα μεγάλο πούρο, ακόμα και αν δεν είχε καμιά πρόθεση να το καπνίσει. Δεν μπορούσε να κάνει και πολλά με τα αραιά μαλλιά του, αλλά σίγουρα ντυνόταν διαφορετικά από κάθε άλλον. Κανένας άλλος βρετανός πολιτικός, ούτε καν μέσα στον πόλεμο, δεν φορούσε αυτή την ολόσωμη φόρμα με φερμουάρ που υιοθέτησε ο Τσώρτσιλ. Η επιμελημένη αδιαφορία ή η καλλιεργημένη εκκεντρικότητα ήταν ένα τυπικό σημάδι αριστοκράτη που καθόλου δεν αισθανόταν την ανάγκη να συμβιβαστεί με τα βαρετά στάνταρ της ορθότητας της μεσαίας τάξης.

Ο Τσώρτσιλ καταλάβαινε κάτι που δεν πιάνουν πολλοί mainstream πολιτικοί. Ο δρόμος για την καρδιά της μεγάλης μάζας δεν είναι να προσποιηθείς ότι είσαι ακριβώς σαν και αυτή. Αντίθετα, αν προέρχεσαι από την ανώτερη τάξη, αν τα παραλές, γίνεσαι μια καρικατούρα των γαλαζοαίματων, σαν τον αριστοκράτη παλαιάς κοπής που απεχθάνεται τον άτολμο αστό, αλλά τα πάει καλά με τον θηροφύλακά του. Ο Τζόνσον δεν είναι αριστοκράτης, αλλά φοίτησε στο Ιτον και θα μπορούσαν να τον περάσουν για αριστοκράτη, μια δεξιότητα που χρησιμοποιεί με πολύ καλά αποτελέσματα.

Η παραξενιά, οι περίεργοι τρόποι της ανώτερης τάξης, η ζωή χυδαίας επίδειξης, τα εξωφρενικά αστεία, η σκόπιμη κακογουστιά και τα τρελά χτενίσματα, όλα είναι πια προσόντα.

Οι ΗΠΑ τυπικά δεν έχουν αριστοκρατία· το στάτους είναι πιο πολύ υπόθεση χρημάτων. Ενα από τα μυστικά της δημοτικότητας του Τραμπ είναι ότι επιδεικνύει την υποτιθέμενη μεγάλη περιουσία του. Αν χρειαστεί κιόλας, υπερβάλλει για αυτό. Οι εξωφρενικές χρυσοποίκιλτες πολυθρόνες στα τύπου Λουί Κατόρζ σπίτια του είναι μια χονδροειδής απομίμηση του αριστοκρατικού στυλ.

Ο Φόρτουιν, σε μια πιο ταπεινή ολλανδική κλίμακα, και ο Μπερλουσκόνι, σε μια περισσότερο μεγαλόπρεπη ιταλική, είχαν παρόμοια γούστα. Οι άνθρωποι που ονειρεύονται τέτοια πράγματα τούς θαύμαζαν για αυτόν το λόγο. Η εκπλήρωση των ονείρων των ανθρώπων που έχουν λίγα είναι το κλειδί για έναν επιτυχημένο λαϊκισμό.

Το βασικό είναι ότι αυτοί οι πολιτικοί δεν είναι σαν το βαρετό και μετριοπαθές mainstream. Ακόμα και όσοι είναι στα μέσα και τα έξω πρέπει να παραστήσουν τους αουτσάιντερ, αυτούς που στέκονται μαζί με τον καθένα ενάντια στο πολιτικό κατεστημένο. Η παραξενιά – οι περίεργοι τρόποι της ανώτερης τάξης, η ζωή χυδαίας επίδειξης, τα εξωφρενικά αστεία, η σκόπιμη κακογουστιά και τα τρελά χτενίσματα- όλα είναι προσόντα.

Δεν είμαι σίγουρος ότι οι άνθρωποι που δικαίως βλέπουν τον Τραμπ σαν μεγάλο κίνδυνο για τις ΗΠΑ και τον κόσμο το εκτιμούν αυτό επαρκώς. Πολλά ειπώθηκαν για τον λογικό και μετριοπαθή τόνο στο συνέδριο των Δημοκρατικών σε σύγκριση με τη σκοτεινιά και τη μπερδεμένη υπερβολή του ρεπουμπλικανικού συνεδρίου. Ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα, ο αντιπρόεδρος Μπάιντεν και η ίδια η Χίλαρι Κλίντον ήταν υποδείγματα αξιοπρέπειας σε σχέση με το μουσολινικό στυλ και τη λεκτική επιθετικότητα του Τραμπ.

Ο Τραμπ δίνει έτοιμο υλικό για σάτιρα, αλλά οι οπαδοί του όχι μόνο δεν μεταπείθονται, αλλά τόσο περισσότερο συρρέουν σε αυτόν

Οι υποστηρικτές της Κλίντον, στο συνέδριο και αλλού, τείνουν να επιτίθενται στον Τραμπ με χλεύη, την μέθοδο που κάποτε χρησιμοποιούσε ο Βολταίρος κατά των δογμάτων της Καθολικής Εκκλησίας. Η χλεύη μπορεί να είναι ένα αποτελεσματικό όπλο. Τη δεκαετία του ’20, δημοσιογράφοι όπως ο Χένρι Λιούις Μένκεν έκαναν κάποιους χριστιανούς φονταμενταλιστές να φαίνονται τόσο γελοίοι ώστε απείχαν από την πολιτική για πολλές γενιές.

Η τρελή και επιθετική καυχησιολογία του Τραμπ, τα χυδαία γούστα του και η ασυνήθιστη μορφή του, όλα είναι έτοιμο, ώριμο υλικό για σάτιρα. Κωμικοί όπως ο Τζον Στιούαρτ άσκησαν σε βάρος του ανελέητη σάτιρα. Ομως η σάτιρα και η χλεύη δεν μπορούν να μεταπείσουν τους ανθρώπους που αγαπούν τον Τραμπ ακριβώς εξαιτίας του ότι είναι ιδιόμορφος. Αυτό τον διαχωρίζει από το κατεστημένο που μισούν. Το χάρισμα δεν απαιτεί αυτοσυγκράτηση στα λόγια, στην εμφάνιση ή στους τρόπους. Οσο πιο ιδιόμορφος γίνεται, τόσο περισσότερο τον αγαπούν οι υποστηρικτές του. Και όσο τον κοροϊδεύουν οι ξύπνιοι κωμικοί στη Νέα Υόρκη, τόσο οι οπαδοί του θα διαδηλώνουν στο πλευρό του.

Αυτή είναι η μεγάλη διαστροφή στην εποχή μας, την εποχή του οργισμένο λαϊκισμού. Τα λογικά επιχειρήματα και η πολιτική αισιοδοξία τώρα μπορεί να μετατραπούν σε αρνητικά προσόντα, τυπικά σημάδια μιας αυτάρεσκης ελίτ, αδιάφορης για τις ανησυχίες του κόσμου που αισθάνεται ότι είναι το κορόιδο. Τα λογικά επιχειρήματα δεν κατάφεραν να πείσουν το 51,9% των βρετανών ψηφοφόρων να παραμείνουν μέλος της ΕΕ. Μπορεί να μην καταφέρουν να εμποδίσουν έναν αδαή και επικίνδυνο παλιάτσο -μαζί με το ανόητο χτένισμά του- από το να γίνει πρόεδρος των ΗΠΑ.

© The Project Syndicate

* Ο Ιαν Μπουρούμα είναι καθηγητής Δημοκρατίας, Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Δημοσιογραφίας στο αμερικανικό Κολέγιο Μπαρντ (Bard College) και συγγραφέας.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News