Στον Άρχοντα των μυγών του Ουίλιαμ Γκόλντινγκ μια ομάδα ανήλικων αγοριών ναυαγούν σε ένα νησί. Στις πρωτόγονες συνθήκες διαβίωσης που αντιμετωπίζουν τα αγόρια απογυμνώνονται σταδιακά από τις κανονιστικές ηθικές αξίες της πολιτισμένης κοινωνίας με τις οποίες έχουν γαλουχηθεί. Διαμορφώνονται, έτσι, ανάμεσά τους τρεις διακριτοί ηθικοί χαρακτήρες που εκφράζονται από 4 βασικούς ήρωες: ο Σιμόν είναι ο φύσει ηθικά αγαθός, το καλοπροαίρετο παιδί που δεν επηρεάζεται ούτε από τις δυσμενείς συνθήκες ούτε από το εξελισσόμενο αγελαίο ένστικτο μεταξύ των υπόλοιπων παιδιών, ο Τζακ είναι ο φύσει βάρβαρος, εκείνος που μετατρέπεται στον αρχηγό της αγέλης, ο Ραλφ και ο Πίγκι είναι οι θέσει ηθικά αγαθοί, εκείνοι που σκέφτονται ορθολογικά και επιλέγουν να είναι αγαθοί.

Κάποια στιγμή ο Simon διατυπώνει την ατάκα που, εμμέσως πλην σαφώς, συνοψίζει το θέμα του έργου: «Maybe there is a beast… maybe it’s only us…». Ίσως, δηλαδή, ο πραγματικός λόγος που τα παιδιά στο νησί εξαχρειώνονται δεν είναι ο φόβος και η άμυνα απέναντι σε μία αόρατη απειλή. Ίσως η βαρβαρότητα να είναι έμφυτη σε μας και με την κατάλληλη αφορμή, να αφυπνίζεται. Το να βλέπουμε, όμως, τέρατα εκεί που δεν υπάρχουν είναι επιλογή μας. Το πώς αντιμετωπίζουμε τα «τέρατα» που όντως υπάρχουν είναι επίσης επιλογή μας. Το να μην μπαίνουμε στον κόπο να κάνουμε αυτές τις επιλογές είναι κι αυτό επιλογή. Όπως διατυπώνει η Χάνα Άρεντ  στο «The Life of the Mind», το τελευταίο και ανολοκλήρωτο έργο της, «the sad truth is that most evil is done by people who never make up their minds to be good or evil» (η στενάχωρη αλήθεια είναι ότι περισσότερο κακό γίνεται από ανθρώπους που ποτέ δεν αποφάσισαν αν πρέπει να είναι κακοί ή καλοί».

H ακρισία αυτή είναι χαρακτηριστικό εκείνου που άγεται και φέρεται από τις αξίες μιας ψευδοηθικής – εκείνου που οι πράξεις του είναι συνήθως απόρροια μιας φαρισαϊκής, ηθικολογικής στάσης απέναντι στην κοινωνία. Ενός ανθρώπου που δεν έχει στοχαστεί ποτέ πάνω στις ηθικές αξίες που υποστηρίζει. Αξίες που αποτελούν μασημένη τροφή, προσαρμόζονται ανάλογα με τα συμφέροντά του και τις κάνει λάβαρο στα μέτωπα που ανοίγει στο δημόσιο διάλογο όταν αντιλαμβάνεται πως η κοινωνία μεγαλώνει και προχωράει αφήνοντας πίσω όσους δεν μπορούν να ξεπεράσουν τις προκαταλήψεις και την μισαλλοδοξία τους. Έτσι, υπό τις κατάλληλες συνθήκες, ο άνθρωπος αυτός μετατρέπεται στον Τζακ του Άρχοντα των Μυγών – ή ακόμα χειρότερα, στα υπόλοιπα άβουλα παιδιά που παρασύρονται από το ένστικτο της αγέλης. Η ηθική του δεν είναι τίποτε άλλο από την υπεράσπιση αξιών που ορθώνουν ένα τείχος προστασίας απέναντι σε κάθε τι που διαφοροποιείται από την αγέλη του και, απειλώντας τον κοινωνικό ιστό της τελευταίας, απειλεί και τη θέση του κάθε Τζακ.

Τώρα αυτός καταδικάζει τον Ζακ Κωστόπουλο και τον βρίζει με τα χειρότερα ομοφοβικά (και όχι μόνο) επίθετα. Δικαιολογεί πανηγυρικά τη βαρβαρότητα εκείνων που υπερασπίστηκαν «αμυνόμενοι» την τάξη, την ασφάλεια, την περιουσία και τις ζωές τους απέναντι στον «επίδοξο ληστή». Δεν μπορεί ή δεν θέλει να διαχωρίσει την άμυνα από την αυτοδικία και γιατί; Άραγε δικαιολογεί και την βαρβαρότητα του Ντέρεκ Βίνιαρντ από το «American History X» απέναντι στους επίδοξους ληστές του στο πλαίσιο της αυτοάμυνας; Οι Τζακ αυτού του κόσμου, βέβαια, δεν έχουν πάντα ξυρισμένο κεφάλι ή αγκυλωτό σταυρό στο στήθος. Το μίσος και η βαρβαρότητα, όπως φαίνεται, είναι χαρακτηριστικά του κατ’ επίφαση πολιτισμένου ανθρώπου και της άκριτης ηθικής του και εμφανίζονται όταν τα θεμέλια του τείχους της καθημερινότητάς του κλονίζονται κι εκείνος έρχεται αντιμέτωπος με τα τέρατα.

Ίσως, όμως, τελικά να μην υπάρχουν τέρατα. Ίσως να είμαστε μόνο εμείς…

* Ο Θεόφιλος Περπερίδης, είναι απόφοιτος του Τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ και κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος από το ίδιο τμήμα, με κατεύθυνση την Ιστορία της Φιλοσοφίας και άτυπη ειδίκευση στην Ηθική και Πολιτική Φιλοσοφία

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News