Για περισσότερο από μισό αιώνα, τα αεροπλανοφόρα υπήρξαν το καμάρι και το κέντρο ισχύος των μεγάλων ναυτικών δυνάμεων. Σήμερα, όμως, η ραγδαία ανάπτυξη των πυραύλων και των drones θέτει υπό αμφισβήτηση τον ρόλο τους, προκαλώντας μια ιστορική μετάβαση στη ναυτική στρατηγική. Η Τεχνητή Νοημοσύνη αλλάζει τα πάντα· και τον τρόπο με τον οποίο πολεμάμε ή προετοιμαζόμαστε για πόλεμο.

Το 1986, γράφει ο Economist, τα αεροπλανοφόρα μπήκαν δυναμικά και στη λαϊκή κουλτούρα με την ταινία «Top Gun», η οποία εξύμνησε τους πιλότους του Ναυτικού. Ωστόσο, λόγω της ανάπτυξης όλο και πιο θανατηφόρων πυραύλων κατά πλοίων, πολλοί θεωρούν ότι η εποχή του αεροπλανοφόρου φτάνει στο τέλος της. Ο στρατηγός Μαρκ Μίλι, επικεφαλής του αμερικανικού Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων την περίοδο 2019-2023, είχε δηλώσει ότι «σε είκοσι χρόνια το αεροπλανοφόρο θα είναι άχρηστο· η χρυσή εποχή του ήταν η Μάχη του Μίντγουεϊ (1945)».

Και όμως, τα ναυτικά επιτελεία σε όλο τον κόσμο, από τις ΗΠΑ έως την Κίνα και από τη Γαλλία έως την Ινδία και την Τουρκία, δεν συμμερίζονται αυτήν την προοπτική. Αντί να τα εγκαταλείπουν, σχεδιάζουν και ναυπηγούν νέα αεροπλανοφόρα. Το μυστικό για την επιβίωσή τους είναι ο επανασχεδιασμός της αεροπορικής δύναμης που τα συνοδεύει, σημειώνει ο Economist: σταδιακή αντικατάσταση των επανδρωμένων αεροσκαφών με μη επανδρωμένα συστήματα (drones), τα οποία αναπτύσσονται ταχύτερα, επιχειρούν με μεγαλύτερη ευελιξία και διαθέτουν εμβέλεια μεγαλύτερη από τα σημερινά μαχητικά μικρών αποστάσεων.

Ηδη τον Αύγουστο, το αμερικανικό Ναυτικό ανέθεσε σε τέσσερις μεγάλες εταιρείες αμυντικής βιομηχανίας την ανάπτυξη «συνοδών» drones, ικανών να επιχειρούν μαζί με επανδρωμένα μαχητικά από τα καταστρώματα αεροπλανοφόρων. Η Τουρκία σχεδιάζει αυτόν τον μήνα να τοποθετήσει drones στο αεροπλανοφόρο Anadolu, ενώ η Νότια Κορέα δοκίμασε πρόσφατα το βαρύ drone Mojave από τη ναυαρχίδα της, το αεροπλανοφόρο ROKS Dokdo. Η Γαλλία δηλώνει ότι θα έχει μικρότερα drones σε λειτουργία από το 2038 και μεγαλύτερα, οπλισμένα, από το 2040. Η Κίνα πηγαίνει ακόμη πιο πέρα, εγκαινιάζοντας το Type 076, το μεγαλύτερο αμφίβιο επιθετικό πλοίο στον κόσμο, εξοπλισμένο με καταπέλτη εκτόξευσης μεγάλων drones, τα οποία μάλιστα παρουσίασε δημοσίως στην πρόσφατη παρέλαση.

Η Βρετανία, σύμφωνα με τον Εconomist, διακρίνεται για τον φιλόδοξο σχεδιασμό της. Ο νέος αρχηγός του Βασιλικού Ναυτικού, ναύαρχος σερ Γουίν Τζένκινς, αποκάλυψε ότι η κυβέρνηση τον έχει διατάξει να αναπτύξει –εντός πέντε ετών– μια «υβριδική» αεροπορική δύναμη, συνδυασμό επανδρωμένων και μη επανδρωμένων αεροσκαφών. Ο στόχος είναι, μέχρι το 2040, εκτός από τα F35 και τα ελικόπτερα μεταφοράς προσωπικού, όλα τα υπόλοιπα αεροσκάφη να αντικατασταθούν από drones, τα οποία θα εκτελούν αποστολές έγκαιρης προειδοποίησης, εναέριου ανεφοδιασμού, ανθυποβρυχιακού πολέμου και σταδιακά και κρούσης.

Γιατί, όμως, απομακρύνονται οι άνθρωποι από τα πιλοτήρια;

Υπάρχουν τρεις βασικοί λόγοι, εξηγεί ο Economist.

Πρώτον, τα drones μπορούν να αναλάβουν τις «βαρετές» ή επαναλαμβανόμενες αποστολές, ώστε τα επανδρωμένα αεροσκάφη να επικεντρωθούν στις κρίσιμες αποστολές. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι το τεράστιο τετρακόπτερο T-150 Malloy που μετέφερε ανταλλακτικά σε παρακείμενο αντιτορπιλικό του βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού από το HMS Prince of Wales, εξοικονομώντας πολύτιμο χρόνο που διαφορετικά θα απαιτούσε τη χρήση ελικοπτέρου.

Δεύτερον, σε περίπτωση πολέμου, τα drones μπορούν να αναλάβουν μεγαλύτερο ρίσκο. Τα πανάκριβα F-35 είναι πολύ ακριβά για να θυσιαστούν, ενώ τα drones είναι φθηνότερα, πιο εύκολα στην αντικατάσταση και τη συντήρηση, επιτρέποντας τη μαζική παραγωγή τους. Ετσι, η Βρετανία, που δεν διαθέτει αρκετά F-35 για να εξοπλίσει και τα δύο αεροπλανοφόρα της ταυτόχρονα, βλέπει στα drones τη λύση.

Τρίτον, η σχεδίαση μη επανδρωμένων αεροσκαφών προσφέρει μεγαλύτερη ευελιξία. Δεν χρειάζονται τα ίδια αυστηρά πρότυπα ασφάλειας όπως για τα επανδρωμένα, δεν φέρουν βαρύ εξοπλισμό διάσωσης πιλότου και μπορούν να διαθέτουν περισσότερο καύσιμο, αυξάνοντας έτσι την εμβέλειά τους.

Απώτερος σκοπός της ομάδας μάχης ενός αεροπλανοφόρου είναι η κρούση. Μέχρι σήμερα, οι δοκιμές με drones αφορούσαν κυρίως αναγνώριση, ανθυποβρυχιακό πόλεμο ή μεταφορές. Ωστόσο, πολλοί, όπως ο αμερικανός ναύαρχος ε.α. Μαρκ Μοντγκόμερι, προτρέπουν τα ναυτικά επιτελεία να επενδύσουν σε μακράς εμβέλειας επιθετικά drones, ικανά να πλήξουν στόχους πολύ πέρα από το βεληνεκές των F-35.

Ηδη τα drones τύπου Mojave, Proteus και Malloy μπορούν να εξοπλιστούν με τορπίλες, βλήματα ή πυροβόλα. Παρά τα μειονεκτήματα στην αυτονομία τους όταν φέρουν βαρύ οπλισμό, η εξέλιξη των συνεργατικών μαχητικών drones υπόσχεται ισχυρές δυνατότητες. Αν και κοστίζουν 20-30 εκατομμύρια δολάρια το καθένα, οι δυνατότητές τους τα καθιστούν απαραίτητα.

Ο ναύαρχος Τζένκινς προβλέπει ότι σύντομα κάθε F-35 θα συνοδεύεται από τέτοια drones, τα οποία θα συλλέγουν πληροφορίες, θα αποπροσανατολίζουν τον εχθρό, θα φέρουν όπλα και θα δρουν ως «μαγνήτες πυραύλων», απορροφώντας τα πλήγματα που διαφορετικά θα στόχευαν τα επανδρωμένα αεροσκάφη.

Η προοπτική αυτή γεννά ευρύτερα ερωτήματα, σημειώνει ο Economist: μήπως τα όπλα μακράς εμβέλειας δεν χρειάζεται να εκτοξεύονται από αεροπλανοφόρα; Οι απειλές αυξάνονται, όπως δείχνουν οι επιθέσεις των Χούθι στην Ερυθρά Θάλασσα. Κάποιοι, όπως ο Μίλι, πιστεύουν ότι τα αεροπλανοφόρα πρέπει να καταργηθούν. Οι υποστηρικτές τους απαντούν ότι, ως κινούμενες βάσεις, είναι πιο δύσκολο να στοχοποιηθούν σε σχέση με σταθερές αεροπορικές βάσεις. Ωστόσο, όλοι συμφωνούν ότι τα πλοία θα χρειαστούν περισσότερα αμυντικά και επιθετικά όπλα.

Ο Τζένκινς αντιτίθεται στην ιδέα των ολοένα μεγαλύτερων πλοίων· προτιμά τη διασπορά δυνάμεων σε περισσότερες και μικρότερες πλατφόρμες. Το μέλλον, υποστηρίζει, είναι κάθε πλοίο να συνοδεύεται από δύο μη επανδρωμένα σκάφη-συνοδούς, ώστε τα όπλα να μη συγκεντρώνονται όλα σε έναν στόχο. Το ουκρανικό παράδειγμα είναι χαρακτηριστικό: με ταχύπλοα drones Magura V7, εξοπλισμένα με πυραύλους αέρος-αέρος, το Κίεβο κατάφερε να καταρρίψει ρωσικά μαχητικά.

Το αμερικανικό Ναυτικό έχει δοκιμάσει επί χρόνια μη επανδρωμένα συστήματα. Το MQ-25 Stingray, drone ανεφοδιασμού, πρόκειται να μπει σε υπηρεσία από το 2026, απελευθερώνοντας τα F/A-18 από τον ρόλο του ιπτάμενου τάνκερ. Θεωρητικά θα μπορούσε να εξοπλιστεί και με όπλα, αλλά η αμερικανική στρατιωτική ηγεσία, που κυριαρχείται από πιλότους μαχητικών, είναι διστακτική.

Υπάρχουν, επίσης, ζητήματα εμπιστοσύνης. Αν οι επικοινωνίες μπλοκαριστούν, το drone πρέπει είτε να εγκαταλείψει την αποστολή είτε να δράσει αυτόνομα. Αν πρόκειται για μεταφορά φορτίου είναι εύκολο· αν πρόκειται για επίθεση, η απόφαση είναι πιο περίπλοκη. Η ΤΝ πρέπει να φτάσει σε επίπεδο που να μπορεί να ξεχωρίσει στρατιωτικό από πολιτικό στόχο με ασφάλεια, κάτι που ακόμη δεν έχει επιτευχθεί πλήρως.

Παρά τις επιφυλάξεις, ο Τζένκινς δηλώνει αισιόδοξος: η τεχνολογία προοδεύει ταχύτατα και, κατά τη γνώμη του, η πλήρης αυτονομία των drones θα έρθει νωρίτερα από όσο φανταζόμαστε. Αντιθέτως, τα τρέχοντα προγράμματα ανάπτυξης μαχητικών επόμενης γενιάς, όπως το F-47, προτιμούν πιο «συμβατικές» λύσεις, δηλαδή αεροσκάφη με δυνατότητα επιλογής επανδρωμένης ή μη επανδρωμένης λειτουργίας.

Το αεροπλανοφόρο, άλλοτε αδιαμφισβήτητο όπλο κυριαρχίας, βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο μιας τεράστιας μετάβασης, καταλήγει ο Εconomist. Είτε αποδειχθεί «δεινόσαυρος» που αργοπεθαίνει, είτε μεταλλαχθεί σε πλατφόρμα νέας γενιάς, το μέλλον του θα εξαρτηθεί από τα drones: είναι φθηνότερα, πιο ευέλικτα, με μεγαλύτερη εμβέλεια και ικανά να αναλάβουν αποστολές που μέχρι πρότινος ανήκαν αποκλειστικά στους πιλότους.

Η μετάβαση αυτή δεν είναι μόνο τεχνολογική· είναι βαθιά πολιτισμική και οργανωτική. Οπως φαίνεται, οι επόμενες δεκαετίες θα καθορίσουν αν το αεροπλανοφόρο θα εξακολουθεί να αποτελεί μια «κινητή αυτοκρατορία» στη θάλασσα ή θα δώσει τη θέση του σε ένα αποκεντρωμένο, δικτυοκεντρικό ναυτικό μέλλον.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News