Τον Νοέμβριο του 1952 σχηματιζόταν και ορκιζόταν η κυβέρνηση Παπάγου, ως επακόλουθο της καθαρής νίκης του Ελληνικού Συναγερμού (ΕΛΣΥΝ) στις πρόσφατες τότε εκλογές: ΕΛΣΥΝ 49% και 240 έδρες, ΕΠΕΚ του Πλαστήρα 34% και 57 έδρες (πλειοψηφικό γαρ). Ο Συναγερμός δεν ήταν μετεξέλιξη του Λαϊκού Κόμματος, όπως τον θέλει ένας ακόμα πολιτικός μύθος. Η εμφάνισή του ήταν κίνηση ανανέωσης του πολιτικού τοπίου, το οποίο χαρακτηριζόταν από φθορά και από κόπωση, σχημάτων, προσώπων και ιδεών.

Τα κόμματα του Κέντρου είχαν χάσει την όποια δυναμική τους, εξ ου και οι αδύναμες και βραχύβιες κυβερνήσεις της περιόδου 1950-52. Ο Παπάγος, αν και κάθε άλλο παρά πολιτική ιδιοφυΐα, κατάφερε να δώσει στο καταπονημένο εκλογικό σώμα την αίσθηση ότι κάτι καινούργιο είχε εμφανιστεί στο πολιτικό στερέωμα, κάτι που εν πολλοίς υπερέβαινε τις παλαιές διαχωριστικές γραμμές.

Το ότι ο Συναγερμός θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα είδος Κεντροδεξιάς της εποχής προκύπτει, εκτός των άλλων, και από το ότι κατόρθωσε να προσελκύσει αξιόλογα στελέχη του ευρύτερου κεντρώου-βενιζελικού χώρου. Μια ματιά αν ρίξει κάποιος στη σύνθεση της κυβέρνησης Παπάγου, θα συναντήσει ουκ ολίγους παραδοσιακούς κεντρώους και έως τότε βενιζελικούς, και μάλιστα στα πιο κρίσιμα υπουργεία.

Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης ήταν ο Τσουδερός, πρωθυπουργός της περιόδου 1941-44, υπουργός Προνοίας ο Κωνσταντίνος Αδαμόπουλος, υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου ο Εξηντάρης, υπουργός Συγκοινωνιών ο Χαράλαμπος Ψαρρός (αδελφός του κατακρεουργημένου από τα λεβεντόπαιδα του Βελουχιώτη συνταγματάρχη Δημήτρη Ψαρρού). Επίσης κεντρώοι ‒ή, εν πάση περιπτώσει, όχι δεξιοί‒ είχαν αναλάβει τα υπουργεία Στρατιωτικών (Παναγιώτης Κανελλόπουλος), Συντονισμού (Μαρκεζίνης), Εμπορίου (Θάνος Καψάλης, στενός συνεργάτης του Μαρκεζίνη), Εσωτερικών (Παυσανίας Λυκουρέζος), και το υφυπουργείο Εμπορίου (Παναγής Παπαληγούρας).

Αυτά ως προς την κυβέρνηση Παπάγου. Οσο για τη συσπείρωση γύρω από το νέο αυτό πολιτικό σχήμα, περιλάμβανε επίσης τον Γεώργιο Παπανδρέου (εξελέγη βουλευτής Αχαΐας, ως συνεργαζόμενος με τον Συναγερμό) και ορισμένους πολιτικούς φίλους του.

Και κάτι ακόμα βέβαια, ενδεικτικό της διεύρυνσης του νέου κόμματος προς το Κέντρο: το συγκρότημα Λαμπράκη, ο ΔΟΛ όπως μάθαμε να τον λέμε αργότερα, κορώνα στο κεφάλι του βενιζελικού/φιλελεύθερου/κεντρώου χώρου, υποστήριζε σαφώς τον Παπάγο και την κυβέρνησή του ‒ όπως, άλλωστε, και μια άλλη παραδοσιακά βενιζελική εφημερίδα, με σημαντική απήχηση την εποχή εκείνη, ο «Νεολόγος» των Πατρών. Οσο για την παραδοσιακή έκφραση της Δεξιάς, σαρώθηκε από το ρεύμα υπέρ του Συναγερμού, με το ποσοστό του Λαϊκού Κόμματος (1,05%) να κινείται στα όρια της εξαέρωσης.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, θα μπορούσε να πει κανείς ότι τέθηκαν τα θεμέλια της μετέπειτα θεαματικής ανάπτυξης της χώρας, με καθοριστική βέβαια τη συμβολή της αμερικανικής βοήθειας και κρίσιμη καμπή τη νομισματική μεταρρύθμιση του Μαρκεζίνη, τον Απρίλιο του 1953, όταν, μεταξύ άλλων μέτρων, αναπροσαρμόστηκε και η ισοτιμία δραχμής-δολαρίου. Σε αυτή τη θεαματική ανάπτυξη θα επανέλθω.

«Τι Πλαστήρας, τι Παπάγος»

Στις εκλογές του 1952, κρίσιμες για το μέλλον της χώρας από όποια οπτική γωνία και αν τις έβλεπε κανείς, για μια ακόμα φορά το ΚΚΕ «αγρόν ηγόρασε».

Η γραμμή από το εξωτερικό, από την πανίσχυρη ακόμη τότε ηγεσία Ζαχαριάδη, ήταν σαφής: «Τι Πλαστήρας, τι Παπάγος», «Ολοι οι σκύλοι μια γενιά», «Είναι και οι δυο λακέδες της αμερικανοκρατίας […] οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος», «Ο Πλαστήρας είναι πιο επικίνδυνος απ’ ό,τι ο Παπάγος γιατί εμφανίζεται με δημοκρατική μάσκα», και άλλα τέτοια. Οποία διαλεκτική! Οποία πολιτική διαύγεια και ωριμότητα!

Τι καλύτερο θα μπορούσε, ωστόσο, να περιμένει κανείς όταν ο Ζαχαριάδης είχε απευθύνει την προηγούμενη άνοιξη χαιρετισμό στο 19ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ενωσης (το τελευταίο στο οποίο ήταν παρών ο Στάλιν), όπου είχε αναφερθεί στον «μεγάλο Στάλιν», τον «προστάτη της Ελλάδας», που «η μεγάλη του καρδιά αισθάνεται τα βάσανα, τα μαρτύρια, τον πόνο και τους πόθους του λαού μας» και που «οι μανάδες, οι απλές γυναίκες στην Ελλάδα» λένε: «Ας κόβει ο Θεός χρόνια απ’ τη ζωή μας κι ας χαρίζει μέρες στον Στάλιν»!!!

Μάλιστα, τόσο εξόφθαλμα σεχταριστική ήταν η γραμμή που η ηγεσία του ΚΚΕ είχε υιοθετήσει ενόψει των εκλογών του 1952, ώστε κάποια πιο ανοιχτόμυαλα στοιχεία στο εσωτερικό της ΕΔΑ αντέδρασαν στην άρνηση να στηριχθούν υποψήφιοι της ΕΠΕΚ στις «άγονες» για την Αριστερά εκλογικές περιφέρειες.

Γνωστότερη περίπτωση αυτή του Ηλία Ηλιού, ο οποίος για κάποιο διάστημα αποστασιοποιήθηκε από την ΕΔΑ, έχοντας μάλιστα παραιτηθεί από τη Διοικούσα Επιτροπή της. Αποτέλεσμα της για μια ακόμα φορά μυωπικής πολιτικής της ηγεσίας του ΚΚΕ, να μην υπάρχει στη Βουλή της περιόδου 1952-56 ούτε ένας βουλευτής της ΕΔΑ, παρότι είχε λάβει το 9,5% των ψήφων. Οπως άλλωστε, λόγω της διαβόητης αποχής, δεν υπήρχε ούτε ένας βουλευτής του (πανίσχυρου ακόμη τότε) ΚΚΕ στη Βουλή της περιόδου 1946-50.

Ο Ηλιού, που ήξερε το ΚΚΕ και τους ηγέτες του από την καλή και από την ανάποδη, θα έλεγε χαρακτηριστικά μερικά χρόνια αργότερα: «Επί χρόνια, δεν υπήρξε πεπονόφλουδα που η Αριστερά να μη φρόντισε να την πατήσει».

Ολα αυτά μέχρι το φθινόπωρο του 1955, οπότε, έπειτα από παρατεταμένη ασθένεια, η οποία μάλιστα τον είχε κρατήσει αρκετούς μήνες καθηλωμένο στο κρεβάτι, πέθανε ο Παπάγος. Και πάλι, λοιπόν, το πολιτικό σύστημα θα βρεθεί σε κρίσιμη καμπή, όχι μόνο ως προς το ποιος θα τον διαδεχθεί, αλλά και γενικότερα.

Σύντομα, τα «Στοιχεία για τη δεκαετία του ’50» (φόρος τιμής στον Θανάση Βαλτινό ο τίτλος) θα συμπληρωθούν με ένα ακόμα κείμενο, επικεντρωμένο στα γεγονότα του 1955-56, αλλά και στην περίοδο από το 1956 μέχρι το τέλος της δεκαετίας.

---

Ο Ανδρέας Παππάς είναι συγγραφέας, επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News