Αυτός ο δρόμος έχει σίγουρα τη δική του ιστορία. Από το 1859, οπότε ολοκληρώνεται τυπικά συνδέοντας την περιοχή των Ανακτόρων με την πλατεία Ομονοίας, έως τις μέρες μας. Η ιστορία της λεωφόρου είναι η ιστορία του νεότευκτου νεοελληνικού κράτους και των μεταγενέστερων σταδίων του. Και στις προσόψεις των κτιρίων της καθρεφτίζονται τα γεγονότα, τα επεισόδια και οι ταραχές που συντάραξαν και διαμόρφωσαν τη φυσιογνωμία της σύγχρονης Ελλάδας.

Οι πολλές ιστορίες που συνθέτουν το καλειδοσκόπιο της οδού Πανεπιστημίου συγκεντρώνονται στον νέο τόμο των Θανάση Γιοχάλα και Ζωής Βαΐου, ο οποίος κυκλοφορεί από τις εκδ. Εστία (813 σελίδες). Σε αυτόν παρουσιάζονται τα σημαντικά τοπόσημα, καταστήματα, τράπεζες, εκδοτικοί οίκοι και τυπογραφεία, καφέ και ζαχαροπλαστεία που όλα μαζί αποτελούν την ιστορία του δρόμου. Μέσα από την επιτόπια έρευνα των συγγραφέων, αλλά και μέσα από τις αφηγήσεις λογοτεχνών και ιστορικών ή τις καταγραφές του Τύπου της εποχής. Στον επίλογο 31 κείμενα σύγχρονων συγγραφέων και δημοσιογράφων σε πρώτο πρόσωπο λειτουργούν σαν «τοπόσημα με ανθρώπινα ίχνη» για την Πανεπιστημίου που ο καθένας και η καθεμιά γνωρίζει. 

Τα πρώτα σπίτια

Οι πρώτες κατοικίες -με αυλές και πηγάδια- εμφανίζονται στα τέλη του 1840. Με το πέρασμα του χρόνου τα πηγάδια εξαφανίζονται σταδιακά και κυρίως μετά το 1931, όταν η ΟΥΛΕΝ αναλαμβάνει την υδροδότηση της Αθήνας. Αξίζει και μία λεπτομέρεια: «Οι ελλείψεις σε οικοδομικά υλικά καλύφθηκαν εν μέρει από τη χρήση “άχρηστου” αρχαίου οικοδομικού υλικού, που την πώλησή του επέτρεψε βασιλικό διάταγμα από τις αρχές του 1835, ορίζοντας ότι τα χρήματα από την πώληση θα χρησιμοποιούνταν για τις ανασκαφές και τις αναστηλώσεις. Πολλά ιδιωτικά και δημόσια κτίρια […] κτίστηκαν με αρχαίο οικοδομικό υλικό» (από τη διδακτορική διατριβή του Διονύση Ρουμπιέν). Την περίοδο 1846 – 1850 γίνεται και η φύτευση των πρώτων δεντροστοιχιών στη λεωφόρο από τον ανακτορικό κηποτέχνη Smarat, τον οποίο διαθέτει στον δήμο Αθηναίων η βασίλισσα Αμαλία.

Ο Ξενόπουλος και ο Ψυχάρης στις λάσπες

Στις αρχές της δεκαετίας του 1880 ο δρόμος είναι μάλλον παραμελημένος ενώ με την πρώτη βροχή γίνεται αδιάβατος λόγω της λάσπης. Μια τέτοια εικόνα μεταφέρει στο αυτοβιογραφικό του βιβλίο ο Γρηγόριος Ξενόπουλος: «Οταν ο Ψυχάρης ήταν ακόμη στην Αθήνα, περπατούσαμε μια μέρα στην οδό Πανεπιστημίου και μιλούσαμε για τη γλώσσα. Είχε βρέξει, κι ο δρόμος, άστρωτος την εποχή εκείνη, ήταν σκεπασμένος από λάσπη αδιάβατη. Κάποτε θελήσαμε να περάσουμε στο αντικρινό πεζοδρόμιο. Εσκυψα μια στιγμή, καθώς μιλούσαμε πάντα, και δίπλωσα τις άκρες του παντελονιού μου. Ο Ψυχάρης το παρατήρησε… Μετά χρόνια, όταν ήμαστε πια μαλωμένοι, διηγήθηκε, σε κάποιο άρθρο του εναντίον μου, αυτό το περιστατικό… Να, αυτός είναι ο Ξενόπουλος. Εγώ να του μιλώ για τη γλώσσα, κι εκείνος να κοιτάζει πώς να μη λερώσει το παντελονάκι του. Αποκρίθηκα: Δεν το ‘ξερα πως, επειδή μου μιλούσε ο Ψυχάρης, έπρεπε να κυλιστώ στις λάσπες σαν γουρούνι».

Το πρώτο αυτοκίνητο

Το πρώτο αυτοκίνητο στην πρωτεύουσα φαίνεται ότι εμφανίστηκε το 1894 ή, κατά τον Αλέξανδρο Μπαχάουερ, το 1898. Το εισήγαγε μάλιστα ο πλούσιος ομογενής Νικόλαος Κοντογιαννάκης, μέλος της Επιτροπής των Ολυμπιακών Αγώνων και κάτοχος μοτοσικλέτας – επρόκειτο μάλλον για ένα ηλεκτροκίνητο Peugeot του 1891. «Πανευδαίμων ο Κοντογιαννάκης, μάλλον επεδείκνυε [το αυτοκίνητόν του], διοργανώνων και ειδικάς εσπερίδας», γράφει η «Ακρόπολις» στις 7 Μαρτίου 1934.

Ο Σεφέρης «θάβει» το Ζόναρς

Το 1934 ο Κάρολος Ζωναράς, ομογενής από την Αμερική, ανοίγει το ομώνυμο ζαχαροπλαστείο στο ισόγειο του Μεγάρου Εμπειρίκου, στη συμβολή των οδών Πανεπιστημίου και Κριεζώτου (σχεδόν απέναντι από τη σημερινή του θέση). Το 1939 ιδρύεται η Εταιρεία Σοκολατοποιίας και Ζαχαροπλαστικής Ζόναρς και τον Αύγουστο του 1940 γίνονται τα εγκαίνια του νέου καταστήματος στη γωνία με Βουκουρεστίου. Την επίπλωση αναλαμβάνει το επιπλοποιείο του Βαράγκη. Ενας από τους επικριτές του που ξεχωρίζει είναι ο Γιώργος Σεφέρης: «Τις προάλλες, με τον Γ.Κ. και τον Κ.Τ. αργά το βράδυ, στο καινούριο μαγαζί του Ζωναρά. Ελεεινό κέντρο, άσχημα φωτισμένο, επιπλωμένο πρόστυχα», γράφει στο ημερολόγιό του.

Ο Παλαμάς στο σαλόνι των φεμινιστριών

Στην οδό Πανεπιστημίου 27 (δίπλα στο ζαχαροπλαστείο του Πετρίτση) υπήρχε στα τέλη του 19^ου αιώνα η διώροφη οικία του Ιωάννη και της Καλλιρόης Παρρέν, η οποία λειτουργούσε και ως φιλολογικό σαλόνι για την πρωτεργάτρια του φεμινιστικού κινήματος. Σε αυτό σύχναζαν, εκτός άλλων, οι Κωστής Παλαμάς, Μιλτιάδης Μαλακάσης, Ιωάννης Γρυπάρης, Ανδρέας Καρκαβίτσας, Κωνσταντίνος Χρηστομάνος κ.ά. Γράφει η ίδια η Παρρέν στη «Ζωή ενός έτους»:  «Είμεθα όλοι συναθροισμένοι εις το ιδιαίτερόν μου γραφείον, γυναίκες και άνδρες, διερχόμενοι τας ώρας μας με φιλολογικές συζητήσεις και με φιλονικίας περί δημοτικής και καθαρευούσης. Η κ. Παλαμά, φανατική της δημοτικής υπέρμαχος, εξήρεν εκεί εις μικρόν περί αυτήν κύκλον την χάριν της γλώσσης του λαού… Ο κ. Παλαμάς, ο ήρως του ιντερβιού της εσπέρας εκείνης, χωρίς καν να υποπτευθή ότι εζητείτο η γνώμη του, εκηρύχθη αμέσως άνευ ενδοιασμών και επιφυλάξεων υπέρμαχος της γυναικείας χειραφετήσεως…».

Οι αγελάδες του πρωθυπουργού Δ. Ράλλη

Γράφει ο Μίλτος Λιδωρίκης στο «Eζησα την Αθήνα της Μπελ Επόκ»: «Κοπάδια κοπάδια γύριζαν στους κεντρικούς δρόμους οι κατσίκες, με οδηγόν τον απαστράπτοντα από βρόμα γαλατάν κρατώντας στο χέρι ένα καμιτσίκι και τα μετά του ζυγίσματος, που μέσα σε αυτά άρμεγε την κατσίκα πλένοντας συνάμα και τα ακάθαρτα χέρια του με το γάλα που πουλούσε. Τεράστιες αγελάδες ρωσικής γενιάς, μεταξύ των οποίων δύο του αειμνήστου πρωθυπουργού Δημητρίου Ράλλη, θαυμαστές στο είδος τους, έκαναν κάθε απόγευμα τον περίπατό τους οδηγούμεναι από έναν περίφημον γελαδιάρη. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο μέγας πολιτικός ελάτρευε τα ζώα, είχε, δε, στο περιβόλι του σπιτιού του όλων των ειδών τα τετράποδα και δίποδα». Και σημειώνουν οι συγγραφείς: «Ο Δημήτριος Ράλλης χρημάτισε υπουργός Παιδείας το 1875 και υπουργός Δικαιοσύνης το 1882 στις κυβερνήσεις του Χαριλάου Τρικούπη. Αποχώρησε… και αργότερα ίδρυσε το Ραλλικό κόμμα. Σχημάτισε υπό την προεδρία του βραχύβιες κυβερνήσεις το 1893, το 1897, το 1905 και το 1909».

Πανεπιστήμιο με τον οβολό πλουσίων και φτωχών

Τον Ιανουάριο του 1839 συνεστήθη επιτροπή που ανέλαβε τη διοργάνωση δεύτερου εράνου για την ανέγερση Πανεπιστημίου -ύστερα από εκείνον του καθηγητή Γεώργιου Ράλλη το 1836. Αυτή τη φορά αποτελούνταν από τον ίδιο και τους Γ. Κουντουρώτη, Ανδρέα Ζαΐμη, Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, Brandis, Θεόδωρο Ράλλη, Γεώργιο Γεννάδιο, Νεόφυτο Βάμβα και Κωνσταντίνο Σχινά. Μέσα σε 13 ημέρες, διαβάζουμε στο λεύκωμα «Η Ελλάς κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896», είχαν συγκεντρωθεί 14.780 δραχμές, «ποσό ιδιαιτέρως μεγάλο εκείνα τα χρόνια». Οι απαρχές της δωρεάς ήταν η οικία του θανόντος το 1839 καθηγητή Ανατομίας Δ. Μαυροκορδάτου και οι αγροί του δημοδιδασκάλου Χριστόδουλου Ρωσσινού.

Εννοείται πως πλούσιοι έμποροι και ομογενείς, όπως και ο βασιλιάς Οθωνας συνέβαλαν με μεγάλα ποσά. «Υπήρξαν όμως και δωρεές ελαχίστων ποσών, πλην όμως συγκινητικών. Ο ακονιστής ξυραφιών Δημήτριος Γ. Οκάς από το Μέτσοβο, 20 δραχμές. Ο υπηρέτης Δημήτριος Φάφαλης 28 δραχμές και πέντε λεπτά. Η υπηρέτρια Κιάρα Γκιώτου από την Υδρα άφησε με διαθήκη 200 δραχμές. Ο λοχαγός Βαρνάβας από την Κρήτη επισκεπτόμενος τον πρύτανη, Ιωάννη Σούτσο, δώρισε… το σπαθί και το πυροβόλο του με τα οποία είχε πολεμήσει υπέρ της πατρίδος. Ενας σκυτοτόμος από την Τρίπολη κληροδότησε το σπίτι του. Ο εφημέριος των Αγίων Θεοδώρων 200 δραχμές. Ο ταχυδρομικός επιστάτης Σ. Δ. Ζερβός από την Κεφαλλονιά 10 δραχμές τον μήνα. Ο φανοποιός Ιωάννης Κανούζης ή Στρούμπος, από τη Σύρο, άφησε την περιουσία του στη γυναίκα του με τον όρο αν ξαναπαντρευτεί, η μισή περιουσία να δοθεί στο Πανεπιστήμιο και από τα έσοδα αυτής να συντηρούνται δύο φτωχοί φοιτητές» (Κούλα Ξηραδάκη, Το Οθώνειον Πανεπιστήμιο, στο Γ. Κ. Καιροφύλα -Σ .Γ. Φιλιππότη, Αθηναϊκό Ημερολόγιο, 1995)

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News