Στις 23 Απριλίου μια σεισμική δόνηση μεγέθους 6,2 βαθμών έκανε την Κωνσταντινούπολη να σείεται επί 13 τρομακτικά δευτερόλεπτα. Ο σεισμός δεν προκάλεσε θύματα αλλά επικράτησε πανικός, με περισσότερους από 150 ανθρώπους να τραυματίζονται πηδώντας από κτίρια.

Αλλά ο Εκρέμ Ιμάμογλου, ο εκλεγμένος δήμαρχος της μεγαλύτερης πόλης της Τουρκίας, δεν μπορούσε να κάνει το παραμικρό για να συνδράμει τους πολίτες της, οι οποίοι πρώτη φορά στη δημαρχία τον εξέλεξαν το 2019. Δεν μπορούσε να κάνει τίποτε γιατί βρισκόταν (και εξακολουθεί να βρίσκεται) πίσω από τα κάγκελα, σε ένα συγκρότημα φυλακών υψίστης ασφαλείας στην περιοχή Σιλιβρί, στο δυτικό άκρο της τουρκικής μητρόπολης των 16 εκατομμυρίων κατοίκων.

Ο Ιμάμογλου αντιμετωπίζει διάφορες κατηγορίες για διαφθορά, τις οποίες ο ίδιος αρνείται κατηγορηματικά, κάνοντας μάλιστα λόγο για «κατηγορίες καφκικού τύπου». Οι υποστηρικτές του λένε ότι το μόνο του έγκλημα είναι ότι αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ενόψει των επόμενων προεδρικών εκλογών, που θα διεξαχθούν το 2028.

Πολλοί από τους συγκρατούμενους του Ιμάμογλου κατέληξαν στη φυλακή επειδή είχαν επίσης μπει στον δρόμο του προέδρου της Τουρκίας, ορισμένοι απλώς συμμετέχοντας ειρηνικά σε πορείες και συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας.

Κατά τη διάρκεια του τρέχοντος μήνα, εκτός από τον Ιμάμογλου, στο δικαστήριο πρόκειται να εμφανιστούν (για διαφορετικές υποθέσεις) ηγετικά στελέχη του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), παλαίμαχοι δικηγόροι, καθώς και φοιτητές που συμμετείχαν σε πορείες και συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας.

Οι επικριτές του τούρκου προέδρου υποστηρίζουν ότι, μετά από τα πρώτα χρόνια του στην εξουσία, όταν και αναδείχθηκε σε έναν μεταρρυθμιστή πολιτικό με Δυτικό προσανατολισμό, μετεξελίχθηκε σε έναν σύγχρονο σουλτάνο, υπονομεύοντας τα ανθρώπινα δικαιώματα, καταπνίγοντας κάθε διαφωνία και μετατρέποντας τα δικαστήρια σε όργανα καταστολής.

«Ο Ερντογάν έχει κάνει ένα τεράστιο βήμα προς τη μετατροπή της Τουρκίας σε μια απολυταρχία τύπου Ρωσίας», είπε στην Ορλαν Γκέριν, ανταποκρίτρια του BBC στην Κωνσταντινούπολη, η Γκιονούλ Τολ, αναλύτρια στο Middle East Institute της Ουάσινγκτον. «Αυτό που έχει στο μυαλό του είναι μια Τουρκία όπου οι εκλογές δεν θα έχουν κανένα νόημα… όπου θα επιλέγει ο ίδιος τους αντιπάλους του», πρόσθεσε η τουρκάλα αναλύτρια.

Από τον περασμένο Οκτώβριο έως σήμερα έχουν συλληφθεί περισσότερα από 500 άτομα που συνδέονται με το κεντρώο και κοσμικό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα του Εκρέμ Ιμάμογλου. Οι εισαγγελείς κατηγορούν τον δήμαρχο και τους συνεργάτες του για δωροληψία, διαφθορά σε δημόσιες συμβάσεις, εκβιασμό και διασυνδέσεις με την τρομοκρατία. Αλλά η ηγεσία του κόμματος αρνείται τις κατηγορίες και κάνει λόγο για συλλήψεις με πολιτικά κίνητρα και στόχο τη φίμωση της αντιπολίτευσης.

«Κάποιοι διερωτώνται γιατί, την ώρα ποτ η τουρκική δημοκρατία δέχεται πυρά, η διεθνής κοινότητα λέει λίγα και κάνει ακόμα λιγότερα», γράφει η βρετανίδα ανταποκρίτρια στην Κωνσταντινούπολη. Μήπως ο Ερντογάν έχει απλώσει τα πλοκάμια του σε πάρα πολλά μέτωπα, περιλαμβανομένων της Ρωσίας, της Ουκρανίας, της Συρίας και του ΝΑΤΟ, για να θέλουν οι ευρωπαίοι ηγέτες να έρθουν σε αντιπαράθεση μαζί του; «Μήπως η προθυμία του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ να κάνει τα στραβά μάτια για τα ανθρώπινα δικαιώματα δίνει στον Ερντογάν μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων;», διερωτάται η Ορλαν Γκέριν.

Υπερβαίνοντας τα όρια της Δικαιοσύνης

Λίγα λεπτά πριν από τη σύλληψή του τον Μάρτιο, με εκατοντάδες αστυνομικούς στην πόρτα του σπιτιού του, ο Εκρέμ Ιμάμογλου συνέχισε να δένει τη γραβάτα του, ενώ παράλληλα γύριζε ένα βίντεο για τους υποστηρικτές του το οποίο αναρτήθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. «Αντιμετωπίζουμε τρομερή τυραννία», είπε, «αλλά δεν θα αποθαρρυνθώ».

Ηταν ψύχραιμος και αποφασιστικός και κυρίως «μια θανάσιμη απειλή για τον Ερντογάν», σύμφωνα με τον Σονέρ Καγκαπτάι, διευθυντή του προγράμματος για την Τουρκία στο Washington Institute. «Είναι χαρισματικός, είναι προσιτός, είναι συντηρητικός όπως ο Ερντογάν, αλλά είναι και κοσμικός. Εχει τόσα πολλά προσόντα», πρόσθεσε ο τούρκος ειδικός. Πίσω από τα κάγκελα, ωστόσο, ο Εκρέμ Ιμάμογλου δεν μπορεί να κάνει πολλά.

Η σύλληψή του έγινε ακριβώς τη στιγμή που το κόμμα του ήταν έτοιμο να τον προτείνει ως υποψήφιο για την προεδρία, όπως και έκανε τελικά μετά τη σύλληψή του, η οποία πυροδότησε τις μεγαλύτερες αντικυβερνητικές συγκεντρώσεις και πορείες εδώ και πάνω από μια δεκαετία. Στους δρόμους κατέβηκαν κυρίως νέοι άνθρωποι, μέλη της αποκαλούμενης γενιάς Ερντογάν, που δεν έχουν γνωρίσει άλλον ηγέτη πέρα από τον «σουλτάνο», ο οποίος κατέχει την εξουσία εδώ και περισσότερο από μια εικοσαετία.

«Η κατάσταση έχει φτάσει σε οριακό σημείο για τους περισσότερους ανθρώπους», είπε ένας 21χρονος από Κωνσταντινούπολη στη δημοσιογράφο του BBC. «Εχουν ξεπεράσει τα όρια της Δικαιοσύνης». Ενας άλλος σημείωσε πως η σύλληψη του Ιμάμογλου ήταν «μια άμεση επίθεση στη δημοκρατία μας».

Η κυβέρνηση απαγόρευσε τις διαδηλώσεις –οι οποίες ήταν σε μεγάλο βαθμό ειρηνικές– αλλά δεν πέτυχε να τις σταματήσει. Οι ταραχές στην Κωνσταντινούπολη εκτυλίχθηκαν στη σκιά ενός ρωμαϊκού υδραγωγείου. Οι λεγεώνες των ΜΑΤ του Ερντογάν πήραν θέσεις κάτω από τις καμάρες, οπλισμένες με γκλομπ, δακρυγόνα και σφαίρες από καουτσούκ. Μια φωτογραφία έγινε πρωτοσέλιδο σε όλον τον κόσμο: ένας μοναχικός διαδηλωτής ντυμένος δερβίσης και φορώντας αντιασφυξιογόνα μάσκα στέκεται μπροστά στα ΜΑΤ καθώς τον ψεκάζουν με σπρέι πιπεριού.

Λίγες ώρες μετά από τη λήψη της φωτογραφίας, ο Γιασίν Ακγκιούλ, φωτορεπόρτερ του Γαλλικού Πρακτορείου (AFP), συνελήφθη στο σπίτι του. Το ίδιο συνέβη και με αρκετούς άλλους φωτορεπόρτερ διεθνών μέσων. Περίπου 2.000 άτομα συνελήφθησαν μετά το τέλος των διαμαρτυριών, πολλοί σε αστυνομικές εφόδους στα σπίτια τους τα χαράματα, ενώ περισσότεροι από 800 από αυτούς κατηγορήθηκαν για συμμετοχή σε «μη εξουσιοδοτημένες διαδηλώσεις».

Πλέον, το να συλληφθεί κάποιος στην Τουρκία είναι «το πιο εύκολο πράγμα», ανέφερε χαρακτηριστικά η Γκιονούλ Τολ. «Αρκεί να κάνεις like σε ένα tweet ή σε μια ανάρτηση στο Facebook που επικρίνει τον Ερντογάν». Η Εσίλα Αγιά, για παράδειγμα, φοιτήτρια 22 ετών, συνελήφθη επειδή κρατούσε μια αφίσα που χαρακτήριζε τον τούρκο πρόεδρο δικτάτορα. Εάν κριθεί ένοχη, θα μπορούσε να καταδικαστεί σε τετραετή φυλάκιση, δεδομένου ότι η προσβολή του προέδρου είναι έγκλημα στην Τουρκία.

Οι συλλήψεις συνεχίζονται

Πολλοί Τούρκοι ζουν υπό καθεστώς φόβου, σημείωσε ο Μπερκ Εσέν, αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο φιλελεύθερου προσανατολισμού Πανεπιστήμιο Σαμπαντσί της Κωνσταντινούπολης, κάνοντας λόγο για «άκρατη καταπίεση» προσωπικοτήτων της πολιτικής, της κοινωνίας των πολιτών και της ακαδημαϊκής κοινότητας που τολμούν να αμφισβητούν τον τούρκο ηγέτη.

Η Τουρκία «δεν είναι ακόμη ένα πλήρως ανεπτυγμένο αυταρχικό καθεστώς… υπάρχει ακόμα περιθώριο για διαφωνία», πρόσθεσε ο τούρκος ακαδημαϊκός. Ωστόσο οι συλλήψεις συνεχίζονται, με  περισσότερα από 100 μέλη του CHP να εξακολουθούν να βρίσκονται πίσω από τα κάγκελα.

Ο Ερντογάν ισχυρίζεται ότι το CHP είναι «βουτηγμένο στη διαφθορά». Μάλιστα, το κόμμα με «ένα χταπόδι του οποίου τα πλοκάμια απλώνονται σε άλλα μέρη της Τουρκίας και στο εξωτερικό». Σύμφωνα, όμως, με την Εμα Σινκλέρ-Γουέμπ της οργάνωσης Human Rights Watch, στην πραγματικότητα το χταπόδι είναι η ίδια η κυβέρνηση, η οποία έχει «πολλά, πάρα πολλά πλοκάμια, που φτάνουν παντού […] Καταγράφεται πλήρης έλλειψη εμπιστοσύνης στο δικαστικό σύστημα, το οποίο γίνεται αντιληπτό ως ολοένα πιο πολιτικοποιημένο, ενώ οι συλλήψεις και οι κρατήσεις αποσκοπούν στη φίμωση των επικριτών».

Εδώ και καιρό στην Τουρκία η δικαστική εξουσία, οι εισαγγελείς, αλλά και οι δικαστές, «αναζητούν συνεχώς οδηγίες από πάνω», πρόσθεσε. Η τουρκική κυβέρνηση, από την πλευρά της, υποστηρίζει πως η Δικαιοσύνη είναι ανεξάρτητη και αμερόληπτη.

«Ενας σκληρός και πολύ έξυπνος τύπος»

Καθώς ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης παραμένει πίσω από τα κάγκελα, η διεθνής κοινότητα έχει την προσοχή της στραμμένη αλλού, κυρίως στον πόλεμο του Ισραήλ στη Γάζα και στον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία, γεγονός που προσφέρει στον πρόεδρο της Τουρκίας ένα σημαντικό πλεονέκτημα, όπως υποστηρίζουν πολλοί αναλυτές.

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει σχετικά καλές σχέσεις και με τον Βλαντίμιρ Πούτιν και με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι, αλλά και με τον Ντόναλντ Τραμπ. «Δεν μπορώ να σκεφτώ πολλούς άλλους ηγέτες που βρίσκονται σε αυτή τη θέση», αναγνωρίζει ο Μπερκ Εσεν του Πανεπιστημίου Σαμπαντσί. «Νομίζω ότι στη διεθνή σκηνή τού αρέσει να παρουσιάζεται ως διαπραγματευτής, ως αυτός που ανταλλάσσει χειραψίες».

Και είναι αλήθεια πως ο Ερντογάν είχε κάποια επιτυχία, συμβάλλοντας, για παράδειγμα, στη σύναψη της συμφωνίας για την επανέναρξη των ουκρανικών εξαγωγών σιτηρών μέσω της Μαύρης Θάλασσας τον Ιούλιο του 2022, οι οποίες είχαν διακοπεί μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία πέντε μήνες νωρίτερα. Και φέτος φιλοξένησε τις πρώτες άμεσες συνομιλίες μεταξύ των δύο εμπόλεμων χωρών μετά το 2022.

«Ολοι επαινούν τον ρόλο του στη Ρωσία και στην Ουκρανία», είπε η Γκιονούλ Τολ του Middle East Institute. «Οι Δυτικοί ηγέτες στρέφονται σε αυτόν για να οικοδομήσουν την ευρωπαϊκή άμυνα. Και ο Τραμπ δεν νοιάζεται [τι κάνει ο Ερντογάν στο εσωτερικό], οπότε καταλαβαίνει πως μπορεί να τη γλιτώσει». Η τουρκάλα αναλύτρια θεωρεί ότι η επιστροφή του Τραμπ στον Λευκό Οίκο «έχει δημιουργήσει ένα διεθνές πλαίσιο όπου οι περιφερειακοί αυταρχικοί ηγέτες αισθάνονται ενδυναμωμένοι».

Παρόμοια άποψη έχει και ο Σονέρ Καγκαπτάι του Washington Institute. Κρίνει πως ο Ερντογάν χαίρει αυξημένης ελευθερίας κινήσεων γιατί ο Τραμπ άρχισε να στρέφεται προς το εσωτερικό του, ενώ μεταξύ των δύο ηγετών υπάρχει μια «ξεχωριστή χημεία» που χρονολογείται από την πρώτη θητεία του αμερικανού προέδρου. «Τυχαίνει να τον συμπαθώ και να με συμπαθεί», έχει πει ο Τραμπ για τον Ερντογάν. «Είναι σκληρός τύπος και πολύ έξυπνος».

Αλλά ο τούρκος ηγέτης κρατάει και άλλα καλά χαρτιά στα χέρια του. Καταρχάς, είναι σε θέση να επηρεάζει σημαντικά τις εξελίξεις στην όμορη Συρία, έχοντας υποστηρίξει σημαντικά τους ισλαμιστές αντάρτες στο να ανατρέψουν τον Μπασάρ αλ Ασαντ τον Δεκέμβριο του 2024. Ηγείται επίσης του μοναδικού μουσουλμανικού έθνους στο ΝΑΤΟ, με τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό στη συμμαχία και με πληθυσμό 85,6 εκατομμυρίων. Οπότε, «ό,τι συμβαίνει εδώ έχει σημασία, και για την Ανατολή και για τη Δύση», σχολιάζει η ανταποκρίτρια του BBC στην Κωνσταντινούπολη.

«Αυτό που κάνει η Τουρκία υπό τον Ερντογάν είναι να αξιοποιεί τις πολλαπλές ταυτότητές της με μεγάλη επιτυχία», σημειώνει ο Σονέρ Καγκαπτάι. «Με την ΕΕ, νομίζω ότι η Τουρκία παίζει πολύ καλά ένα παιχνίδι μεσαίας δύναμης… είτε πρόκειται για τη σταθεροποίηση της Συρίας είτε για τη σταθεροποίηση της Ουκρανίας μετά από μια εκεχειρία».

Η ιερότητα των εκλογών

Ο Ερντογάν μπορεί να έχει ενδυναμωθεί υπερβολικά αλλά εξακολουθεί να υπάρχει ένα όριο, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι αναλυτές. Σύμφωνα με τον Ονούρ Ισκί, καθηγητή Ιστορίας και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Καντίρ Χας της Κωνσταντινούπολης, αυτό που δεν πρόκειται να κάνει ο τούρκος πρόεδρος είναι να ακυρώσει τις επόμενες προεδρικές εκλογές. «Ιστορικά, ο τουρκικός λαός ανέκαθεν ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητος στην ιερότητα των εκλογών και απόπειρες περιορισμού τους θα είχαν σοβαρές συνέπειες», είπε.

Οι εκλογικές αναμετρήσεις στην Τουρκία είναι γενικά ελεύθερες την ημέρα των εκλογών, αλλά κάθε άλλο παρά δίκαιες κατά την πορεία προς την κάλπη. Ο ανταγωνισμός δεν διεξάγεται επί ίσοις όροις, καταρχάς γιατί τα περισσότερα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης είναι φιλοκυβερνητικά, ενώ όσα δεν είναι δέχονται ισχυρές πιέσεις από τις Aρχές.

Στις προεδρικές εκλογές του 2023 ο Ερντογάν διατήρησε την εξουσία οριακά, κερδίζοντας το 52,18% των ψήφων. Πρόσφατες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το 2028 θα μπορούσε να ηττηθεί από τον Ιμάμογλου. Αλλά ο δήμαρχος παραμένει στη φυλακή, αντιμετωπίζοντας αρκετές κατηγορίες, και η αντιπολίτευση πιθανότατα θα αναγκαστεί να επιλέξει άλλον υποψήφιο.

Ως πρόεδρος με δύο θητείες, ο 71χρονος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν μπορεί, με βάση το Σύνταγμα, να διεκδικήσει μια τρίτη θητεία. Αλλά μπορεί να λύσει εύκολα αυτό το πρόβλημα, είτε προκηρύσσοντας πρόωρες εκλογές είτε τροποποιώντας το Σύνταγμα. Τον περασμένο Μάιο ο ίδιος δήλωσε πως «δεν με ενδιαφέρει να επανεκλεγώ ή να θέσω ξανά υποψηφιότητα».

Ομως ο Μπερκ Εσεν, του Πανεπιστημίου Σαμπαντσί, έχει διαφορετική άποψη. «Θα είναι υποψήφιος για την προεδρία όσο είναι ζωντανός», ανέφερε χαρακτηριστικά. Και είναι αλήθεια πως ο μακροβιότερος ηγέτης στη σύγχρονη τουρκική Ιστορία διαθέτει μια πιστή εκλογική βάση, η οποία θα ήθελε να κάνει ακριβώς αυτό. Πολλοί συντηρητικοί ψηφοφόροι είναι ευγνώμονες για την ανάπτυξη που έφερε το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), καθώς και για την προώθηση του Ισλάμ στην κοσμική Τουρκία.

Οσο για τη δημοκρατία, «είναι εξαιρετικά διαβρωμένη αλλά όχι νεκρή», σύμφωνα με τη Σινκλέρ-Γουέμπ του Human Rights Watch. «Υπάρχει μια πολύ ζωντανή, δημοκρατική Τουρκία, πιστή στις δημοκρατικές αρχές και στις εκλογές», ενώ η αντιπολίτευση, παρά τις διώξεις, παραμένει πολύ ισχυρή.

Ο Σονέρ Καγκαπτάι επικαλέστηκε το… ντονέρ κεμπάπ, λέγοντας πως «για μένα αυτό είναι η τουρκική δημοκρατία υπό τον Ερντογάν. Εχει κόψει πολλές πολύ λεπτές φέτες τα τελευταία 20 χρόνια και έχει απομείνει ελάχιστο κρέας». Συμπλήρωσε, όμως, πως η κυριαρχία Ερντογάν αποδεικνύει ότι «χρειάζεται πολύς χρόνος για να σκοτώσεις μια δημοκρατία».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News