Το Τζέρσι είναι το μεγαλύτερο από τα Νησιά της Μάγχης, ενός αρχιπελάγους έξι κατοικημένων νησιών –και πολλών ακόμη ακατοίκητων– διάσπαρτων πάνω από τη Μάγχη, σχεδόν 15 χιλιόμετρα μακριά από τις γαλλικές ακτές. Παρά την εγγύτητά του με τη Γαλλία, αποτελεί εξαρτώμενο μέρος του Βρετανικού Στέμματος και, ως εκ τούτου, έχει δύο επίσημες γλώσσες, τα αγγλικά και τα γαλλικά. Αλλά η τοπική διάλεκτος είναι τα ζεριέ.

Γλωσσολογικώς, ο πλησιέστερος συγγενής της γλώσσας ζεριέ είναι η νορμανδική γαλλική, μια διάλεκτος που χρονολογείται από την εποχή που η Νορμανδία ήταν ακόμα ανεξάρτητο βασίλειο – και ενσωματώνει πολλές λέξεις από την Παλαιά Νορβηγική, ως κληρονομιά της καταγωγής των Νορμανδών από τους Βίκινγκς.

Σύμφωνα με ρεπορτάζ του BBC, η ζεριέ έχει πολλά κοινά στοιχεία με τις υπόλοιπες γλώσσες των Νήσων της Μάγχης, όπως η γκέρνσεϊ και η σαρκ, οι οποίες εξακολουθούν να ομιλούνται από μια χούφτα ανθρώπων, καθώς και με την ολντερνεϊ, μια γλώσσα που εξαφανίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα.

Η πρώτη γραπτή αναφορά για τη γλώσσα ζεριέ χρονολογείται από τον 12ο αιώνα και μέχρι τη δεκαετία του 1930 παρέμενε μητρική γλώσσα των περισσοτέρων ανθρώπων που γεννήθηκαν στο Τζέρσι, αν και δεν μιλούσαν όλοι την ίδια εκδοχή της. Καθώς οι δρόμοι του νησιού ήταν κακόφημοι και οι νησιώτες σπανίως ταξίδευαν μακριά του, αναπτύχθηκαν διαφορετικές φράσεις και προφορές της ζεριέ – γεγονός εντυπωσιακό για ένα νησί διαστάσεων μόλις 14,5×8 χλμ.

Στις μέρες μας, ωστόσο, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Σύμφωνα με το Πρότζεκτ Επαπειλούμενων Γλωσσών, η ζεριέ βρίσκεται στα πρόθυρα της εξαφάνισης. Στην απογραφή του 2002, μόλις το 15% των νησιωτών δήλωσαν ότι καταλάβαιναν τουλάχιστον μερικές λέξεις της. Σήμερα πιστεύεται ότι το ποσοστό αυτό είναι πιο κοντά στο 5%. Οι άπταιστοι ομιλητές της είναι πλέον λιγότεροι από 500 γηγενείς κάτοικοι ηλικίας μεταξύ 70 και 80 ετών.

Σε αντίθεση, όμως, με τη σημερινή παρακμή της, η ζεριέ έπαιξε ζωτικό ρόλο στην εξασφάλιση της επιβίωσης του νησιού την περίοδο του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, όταν οι Νήσοι της Μάγχης έγιναν το μοναδικό βρετανικό έδαφος που κατέκτησαν οι Ναζί. Γερμανικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν στο Τζέρσι τον Ιούνιο του 1940, με στόχο να το μετατρέψουν σε ορμητήριο για πιθανή εισβολή στη Βρετανία, και παρέμειναν εκεί μέχρι τον Μάιο του 1945.

Με τη βρετανική κυβέρνηση να επικεντρώνεται στην προστασία της ηπειρωτικής χώρας από την εισβολή, ειδικά εντός του καλοκαιριού του 1940, όταν και κορυφώθηκε η Μάχη της Αγγλίας, τα Νησιά της Μάγχης είχαν ελάχιστες ελπίδες διάσωσης. Σύντομα, οι ελλείψεις και τα δελτία τροφίμων, η καταναγκαστική εργασία, οι φυλακίσεις, ακόμη και οι απελάσεις, έγιναν μέρος της καθημερινής ζωής των νησιωτών.

Αντί να πάρουν τα όπλα, οι κάτοικοι του Τζέρσι βρήκαν άλλους, πιο πονηρούς τρόπους αντίστασης. Εφάρμοσαν μια εκστρατεία παθητικής αντίστασης, με τη γηγενή γλώσσα τους στο επίκεντρο των προσπαθειών τους. Με το περίπλοκο λεξιλόγιό της και τις περιφερειακές παραλλαγές της, η ζεριέ ήταν σχεδόν ακατανόητη στους ξένους – ακόμη και στους γαλλόφωνους γερμανούς στρατιώτες.

Ως εκ τούτου, αποτέλεσε τον τέλειο μυστικό κώδικα: οι νησιώτες τη χρησιμοποιούσαν για να ανταλλάσσουν πληροφορίες, να καταστρώνουν μυστικά σχέδια εναντίον των κατακτητών, ακόμη και να τους κοροϊδεύουν κατάφατσα. Αρθρα γραμμένα στη γλώσσα στην αρχή της Κατοχής μετέφεραν μηνύματα αντίστασης στους κατοίκους του νησιού, συστήνοντάς τους να χρησιμοποιούν τη ζεριέ, έτσι ώστε να μην τους καταλαβαίνουν οι Γερμανοί.

Κατά ειρωνικό τρόπο, παρά τον ρόλο της στη διάρκεια του πολέμου, η χρήση της ζεριέ μειώθηκε με ανησυχητικό ρυθμό μετά την απελευθέρωση, το 1945. Μαζί με πολλές από τις μειονοτικές γλώσσες της Βρετανίας, όπως η μανξ, η κελτική, η ουαλική και η κορνουαλική, χλευαζόταν ως γλώσσα που μιλούσαν μόνο οι αμόρφωτοι – και η παρακμή της επήλθε σταδιακά, από τα τέλη του 19ου αιώνα έως το τέλος του πολέμου.

Μετά τον πόλεμο, η πλειονότητα των μαθητών δεν γνώριζε πια παρά ελάχιστες λέξεις, και μέχρι τις δεκαετίες του 1980 και του 1990 η ζεριέ είχε σχεδόν εξαφανιστεί από την καθομιλουμένη. Αντιμέτωπες με τον πλήρη αφανισμό της γλώσσας τους, οι αρχές του Τζέρσι ξεκίνησαν μια συντονισμένη εκστρατεία για να τη διασώσουν. Το 1999 δημιουργήθηκε το «Γραφείο Ζεριέ», η κινητοποίηση του οποίου έφερε αποτελέσματα.

Την τελευταία δεκαετία, με την ανάπτυξη ενός εκπαιδευτικού προγράμματος, όλα τα παιδιά του νησιού μπορούν να μάθουν τη γλώσσα στο σχολείο. Τα μαθήματα ενηλίκων και οι «καφετέριες ξένων γλωσσών» έχουν επιτρέψει στους ηλικιωμένους κατοίκους να μάθουν τα βασικά ή να εμπλουτίζουν το λεξιλόγιό τους. Οι πινακίδες στους δρόμους και σε τουριστικούς χώρους είναι πλέον δίγλωσσες, ενώ ιστότοποι και γλωσσικές πλατφόρμες σε όλον τον κόσμο κάνουν μαθήματα ζεριέ.

Το πιο σημαντικό απ’ όλα, όμως, είναι ότι η γλώσσα πέτυχε ένα σημαντικό ορόσημο το 2019, όταν, για πρώτη φορά στην ιστορία της, υιοθετήθηκε από την κυβέρνηση του νησιού, τις Πολιτείες του Τζέρσι, ως επίσημη γλώσσα, μαζί με τα αγγλικά και τα γαλλικά.

Βέβαια, η αναβίωσή της οδήγησε και σε οδυνηρές επιλογές, όπως την εξάλειψη διδασκαλίας κάποιων τοπικών διαλέκτων της, οι οποίες κινδυνεύουν με αφανισμό μόλις φύγουν από τη ζωή οι τελευταίοι χρήστες τους. Ωστόσο καταβάλλονται προσπάθειες για τη διατήρηση όσο το δυνατόν περισσότερων, μέσω αρχείων, συνεντεύξεων, προφορικών ηχογραφήσεων και οπτικοακουστικών μαρτυριών.

Η κινηματογραφική εταιρεία Little River Pictures με έδρα το Τζέρσι έχει λάβει ανάθεση για τη δημιουργία ενός μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ με θέμα την ιστορία της γλώσσας, ενώ το 2020 οι Badlabecques έγραψαν Ιστορία ως η πρώτη μπάντα της οποίας τα άλμπουμ, ηχογραφημένα στη ζεριέ, εισήχθησαν στον κατάλογο πολιτιστικής κληρονομιάς της Βρετανικής Βιβλιοθήκης του Λονδίνου.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News