Το 1971, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Ρίτσαρντ Νίξον, κήρυξε επίσημα τον «πόλεμο κατά του καρκίνου». Μόλις δύο χρόνια νωρίτερα, το διαστημικό πρόγραμμα Apollo είχε συνδυάσει την επιστήμη και την κυβερνητική βούληση για να στείλει ανθρώπους στη Σελήνη, οπότε οι προσδοκίες ήταν υψηλές. Ορισμένοι γιατροί μιλούσαν με αισιοδοξία για πλήρη ίαση μέσα σε λίγα χρόνια.

Αυτές οι προσδοκίες διαψεύστηκαν, γράφει στο πρωτοσέλιδο θέμα του ο Economist. Σήμερα, όλοι μας γνωρίζουμε κάποιον που έχει νοσήσει από καρκίνο. Στις ανεπτυγμένες χώρες, περίπου οι μισοί άνδρες και το ένα τρίτο των γυναικών θα διαγνωστούν κάποια στιγμή με τη νόσο. Στις ΗΠΑ, ο καρκίνος αποτελεί τη δεύτερη κύρια αιτία θανάτου μετά τις καρδιοπάθειες και σκοτώνει περίπου 600.000 άτομα τον χρόνο. Σε παγκόσμιο επίπεδο, ευθύνεται για περίπου έναν στους έξι θανάτους.

Στην πραγματικότητα, όμως, η πρόοδος είναι πολύ μεγαλύτερη από ό,τι νομίζουν οι περισσότεροι. Τα στοιχεία δείχνουν ξεκάθαρη βελτίωση και υπάρχουν βάσιμες ελπίδες ότι αυτό θα συνεχιστεί. Ο καρκίνος σχετίζεται άμεσα με τη γήρανση. Αν αφαιρέσουμε την παράμετρο της μεγαλύτερης διάρκειας ζωής, βλέπουμε ότι από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, στις πλούσιες χώρες η θνησιμότητα από καρκίνο έχει αρχίσει να μειώνεται σταθερά κάθε χρόνο. Στην Αμερική, σήμερα είναι περίπου 30% χαμηλότερη απ’ ό,τι τη δεκαετία του 1970, σύμφωνα με τα στοιχεία που επικαλείται ο Economist. Το ίδιο ισχύει και σε άλλες αναπτυγμένες χώρες.

Kάποιοι επιστήμονες μπορεί να προσδοκούσαν μια αστραπιαία νίκη, συνεχίζει ο Economist, αλλά η πραγματικότητα αποδείχτηκε ένας αργός αλλά αποτελεσματικός πόλεμος. Ορισμένες νίκες είναι εντυπωσιακές: η παιδική λευχαιμία, που παλαιότερα σχεδόν πάντα οδηγούσε σε θάνατο, τώρα έχει ποσοστό πενταετούς επιβίωσης άνω του 90%. Ωστόσο, επειδή ο καρκίνος δεν είναι μία ασθένεια αλλά ολόκληρη κατηγορία νόσων, οι περισσότερες πρόοδοι δεν ήρθαν με θεαματικές ανακαλύψεις, αλλά με χιλιάδες μικρές βελτιώσεις σε διαγνώσεις, χειρουργεία και φάρμακα.

Η μελλοντική πρόοδος θα βασιστεί σε τρεις άξονες. Ο πρώτος είναι η εφαρμογή όσων έχουν μάθει οι πλούσιες χώρες σε παγκόσμια κλίμακα. Η πρόληψη είναι ένα όπλο που σώζει ζωές χωρίς η σημασία της να γίνεται πάντα αντιληπτή, επειδή δεν μπορούμε να υπολογίσουμε με αριθμητική ακρίβεια τους καρκίνους που δεν εμφανίστηκαν. Μόνο εκτιμήσεις μπορούν να υπάρξουν σε αυτό το πεδίο. Το κάπνισμα, για παράδειγμα, έχει μειωθεί δραματικά στις πλούσιες χώρες, και αυτό εκτιμάται ότι έχει αποτρέψει πάνω από τρία εκατομμύρια θανάτους μόνο στις ΗΠΑ, από το 1975. Ομως το κάπνισμα εξακολουθεί να ευθύνεται για έναν στους πέντε θανάτους από καρκίνο παγκοσμίως, γι’ αυτό η ενίσχυση των εκστρατειών κατά του καπνίσματος στις φτωχότερες χώρες θα μπορούσε να φέρει τεράστια οφέλη.

Ο δεύτερος παράγοντας είναι η πρόσβαση σε πιο οικονομικά φάρμακα και η αύξηση των πόρων για τη χρηματοδότησή τους. Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας, ένας από τους συχνότερους στις γυναίκες, προκαλείται σε μεγάλο ποσοστό από κάποιους τύπους του ιού των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV). Το 2008, η Βρετανία ξεκίνησε μαζικό εμβολιασμό εφήβων κοριτσιών με το νέο εμβόλιο. Σήμερα, δεκαπέντε χρόνια μετά, η επίπτωση της νόσου στις νέες γυναίκες έχει μειωθεί κατά 90% και οι αρχές μιλούν για σχεδόν πλήρη εξάλειψη έως το 2040. Το αρχικό εμβόλιο ήταν ακριβό, όμως μια πιο φθηνή εκδοχή από την Ινδία επιτρέπει πλέον μαζικούς εμβολιασμούς και εκεί.

Ο τρίτος άξονας είναι η αξιοποίηση της σύγχρονης επιστήμης στην κλινική πράξη. Αυτό, σύμφωνα με τον Economist, προϋποθέτει δύο στάδια: εντοπισμό των ατόμων με αυξημένο κίνδυνο και αποτροπή της εμφάνισης της νόσου. Ηδη γνωρίζουμε γονίδια όπως τα τα BRCA1 και BRCA2, που αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του μαστού. Ωστόσο, λιγότεροι από τους μισούς ασθενείς με καρκίνο έχουν κάποιο γνωστό παράγοντα κινδύνου. Παράλληλα, δεν εξελίσσονται όλα τα προ-καρκινικά κύτταρα σε καρκίνο· για παράδειγμα, μόνο ένα μικρό ποσοστό πολυπόδων στο έντερο οδηγεί τελικά σε καρκίνο.

Στόχος είναι να διαλευκανθεί αυτή η πολυπλοκότητα ώστε να εντοπίζεται η νόσος πολύ νωρίς, όταν η θεραπεία είναι πιο αποτελεσματική. Οι ερευνητές αξιοποιούν μεγάλες βιοτράπεζες ιστών και προηγμένες τεχνικές που επιτρέπουν την παρακολούθηση της γονιδιακής δραστηριότητας σε ζωντανά κύτταρα. Με βιοδείκτες από το αίμα ή την αναπνοή και βαθύτερη κατανόηση των γονιδιακών και περιβαλλοντικών αλληλεπιδράσεων, οι γιατροί μπορούν να εντοπίζουν αυτούς που πραγματικά χρειάζονται θεραπεία, αποφεύγοντας έτσι άσκοπες χειρουργικές επεμβάσεις ή τοξικές θεραπείες.

Αφού εντοπιστούν οι ασθενείς, η θεραπευτική φαρέτρα επεκτείνεται. Ορισμένα φθηνά φάρμακα φαίνεται να προλαμβάνουν την εκδήλωση καρκίνου: η ασπιρίνη μειώνει κατά 50% τον κίνδυνο καρκίνου του εντέρου σε άτομα με το σύνδρομο Lynch, ενώ η μετφορμίνη, ένα κοινό φάρμακο για τον διαβήτη, περιορίζει τις υποτροπές σε συγκεκριμένο τύπο καρκίνου του μαστού.

Πέρα από τις καθιερωμένες θεραπείες, χειρουργική, χημειοθεραπεία και ακτινοβολία, αναπτύσσονται καινοτόμες προσεγγίσεις που ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα για να επιτεθεί ενάντια στον καρκίνο (ανοσοθεραπεία), σημειώνει ο Economist. Ο στόχος είναι να ενισχυθεί η φυσική ικανότητα του οργανισμού να καταπολεμά τα καρκινικά κύτταρα. Εξατομικευμένα εμβόλια βασισμένα σε νέες τεχνικές όπως το mRNA, στοχεύουν καρκίνους που έχουν ήδη εμφανιστεί, ενώ άλλα μπορεί να προλαμβάνουν την εμφάνιση της νόσου. Ηδη δοκιμάζονται για ορισμένες μορφές καρκίνου.

Τα θετικά νέα συχνά περνούν απαρατήρητα, ιδιαίτερα όταν έρχονται σταδιακά. Αυτό ακριβώς συμβαίνει με τη μάχη κατά του καρκίνου. Υπάρχουν ακόμα προβλήματα: οι θεραπείες είναι ακριβές, οι φαρμακευτικές εταιρείες ανησυχούν για νομικές ευθύνες όταν προλαμβάνουν νόσους που δεν έχουν ακόμη εμφανιστεί, και οι περικοπές στην Αμερικανική Υπηρεσία Καρκίνου υπό την κυβέρνηση του Ντόναλντ Τραμπ απειλούν τη μελλοντική έρευνα.

Ωστόσο, καταλήγει ο Economist, τα κόστη θα μειωθούν, νέες θεραπείες θα κυκλοφορήσουν και η έρευνα συνεχίζεται δυναμικά στην Ευρώπη και την Κίνα, η οποία πλέον ξεπερνά τις ΗΠΑ σε δημοσιεύσεις σχετικές με τον καρκίνο. Γι’ αυτό και η θνησιμότητα αναμένεται να συνεχίσει την πτωτική της πορεία.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News