Η συνέντευξη του Σλάβοϊ Ζίζεκ στον Νικόλα Μιρέντσι της La Repubblica άρχισε με μια αποτυχημένη προσπάθεια του φιλοσόφου να την σαμποτάρει. «Είμαι πραγματικά πολύ κουρασμένος» είπε γέρνοντας στην πλάτη του καναπέ που καθόταν, σε ένα ξενοδοχείο στο νησί Ραμπ της Κροατίας. «Θα σας πείραζε να την αναβάλουμε;» ρώτησε τον συνομιλητή του. Τελικά, όμως, η συνέντευξη ολοκληρώθηκε μετά την πολλοστή παρέμβαση του εκπροσώπου Τύπου του Ζίζεκ, που συντόνιζε τη συνομιλία. «Μήπως σου καταστρέψαμε το πρωινό;», τον ρώτησε ο Ζίζεκ. «Οχι, απλώς, αν δεν βάλετε τώρα μια τελεία, θα χάσω το τρένο» απάντησε εκείνος.

«Παράδοξα. Σοκ. Προκλήσεις. Καταστροφικά σενάρια. Πιθανές σωτηρίες. Η ροή της σκέψης του Ζίζεκ παρασύρει κάθε σημείο αναφοράς και ανατρέπει ακόμη και τις πιο παγιωμένες υποθέσεις: είναι μια συναρπαστική εμπειρία, αλλά μπορεί επίσης να προκαλέσει ζάλη» συνοψίζει ο Μιρέντσι στο δημοσίευμά του. «Δεν νομίζω ότι υπάρχει άλλος τρόπος αφύπνισης των ανθρώπων, πέρα από το να τους προκαλείς, να κλονίζεις τις βεβαιότητές τους, να τους απομακρύνεις από τον νυσταλέο και ατάραχο βίο τους» ανέφερε σχετικά ο διάσημος σλοβένος στοχαστής.

Αφορμή για τη συνομιλία αποτέλεσε η κυκλοφορία ενός νέου βιβλίου του με τίτλο «Ελευθερία, Μια Ανίατη Ασθένεια», που πρωτοεκδόθηκε στην Ιταλία πριν από λίγες ημέρες. Πρόκειται για ένα εκτενές δοκίμιο με θέμα τις σκοτεινές πτυχές της ελευθερίας, μιας έννοιας που αποτελεί ένα από τα θεμέλια του Δυτικού πολιτισμού, αλλά ενέχει και κινδύνους.

«Ο Καντ και στη συνέχεια ο Χέγκελ γνώριζαν πολύ καλά ότι ο άνθρωπος είναι μια ασθένεια της φύσης. Σε αντίθεση με τα ζώα, τίποτα στους ανθρώπους δεν διέπεται μόνο από το ένστικτο. Η ζωή του είναι ελεύθερη. Αλλά μπροστά στην απεριόριστη δυνατότητα επιλογής, ο άνθρωπος έρχεται επίσης σε επαφή με το διφορούμενο της ελευθερίας: μπορεί να καταστεί πηγή της πιο πολύτιμης δημιουργικότητας αλλά μπορεί επίσης να οδηγήσει στην τρέλα» σημείωσε ο Ζίζεκ.

Ερωτηθείς από τον συνομιλητή του εάν τάσσεται υπέρ μιας «πειθαρχημένης ελευθερίας», εξήγησε πως η ελευθερία εντάσσεται πάντα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο και ανταποκρίνεται σε μια σειρά από ανάγκες. «Εσείς και εγώ συνομιλούμε ελεύθερα τώρα επειδή σεβόμαστε τους κανόνες. Αν, όμως, δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για την άσκησή της, τότε η ελευθερία δεν είναι τίποτα. Μπορεί επίσημα να είστε ελεύθερος να εκφράζετε τις ιδέες σας, αλλά εάν αρρωστήσετε και δεν υπάρχει ένα Σύστημα Υγείας να σας γιατρέψει, σίγουρα θα σκέφτεστε άλλα πράγματα τότε» είπε.

Πρόσθεσε επίσης ότι η αταξία καταπνίγει, τρόπον τινά, την ελευθερία. Επικαλέστηκε ενδεικτικά τις πολυήμερες εξεγέρσεις που συντάραξαν φέτος το καλοκαίρι τη Γαλλία. «Η πλειονότητα των αριστερών διανοούμενων στη Γαλλία ερμήνευσε τις εξεγέρσεις ως μια στιγμή ριζοσπαστικής ελευθερίας. Εγώ, αντιθέτως, όχι» αποκάλυψε ο Ζίζεκ. «Επειδή η τυφλή βία που χρησιμοποίησαν οι εξεγερμένοι, καταστρέφοντας ό,τι έβρισκαν στο πέρασμά τους, έφερε ένα αποτέλεσμα που αντιτίθεται στην ελευθερία: αναστάτωσε την ύπαρξη κοινών ανθρώπων που είδαν τις ελάχιστες προϋποθέσεις για μια ειρηνική ζωή να διαλύονται» εξήγησε.

«Νομίζω ότι η Αριστερά πρέπει να σέβεται τα αισθήματα των κοινών ανθρώπων περισσότερο. Το ζήτημα δεν αφορά μόνο τη Γαλλία. Η δημόσια τάξη στις ανεπτυγμένες χώρες καταρρέει και αυτό δημιουργεί μια σειρά από φαύλους κύκλους» πρόσθεσε, αναφερόμενος ενδεικτικά στο Σιάτλ των ΗΠΑ, όπου «οι φιλελεύθεροι έδωσαν μάχη για την περικοπή πόρων από την αστυνομία, θεωρώντας την όργανο καταπίεσης των μαύρων. Αλλά αν τους κλέψουν το πορτοφόλι στο μετρό ή κάποιος μπει στο σπίτι τους για να τους ληστέψει, ποιον θα καλέσουν; Σίγουρα δεν θα μπορούν να καλέσουν την αστυνομία. Με λίγα διαθέσιμα χρήματα οι αστυνομικοί θα ασχολούνται μόνο με σοβαρά εγκλήματα. Είναι δυνατόν να μην το αντιλαμβάνονται; Η προϋπόθεση για να είσαι πραγματικά ελεύθερος είναι να μπορείς να περπατάς στον δρόμο, να πηγαίνεις για ψώνια στο σουπερμάρκετ νιώθοντας ασφαλής» θύμισε ο Ζίζεκ. Και απηύθυνε «έκκληση», αν και αναγνώρισε πως μάλλον ακούγεται περίεργο, «για νόμο και τάξη, αλλά από την Αριστερά».

Διερωτώμενος ο δημοσιογράφος της La Repubblica από πότε ο νόμος και η τάξη συνάδουν με την Αριστερά, ο Ζίζεκ τον ρώτησε εάν θεωρεί πως ο σεβασμός των φόβων και των ανησυχιών των κοινών ανθρώπων αποτελεί ιδιότητα της Δεξιάς. «Εγώ πιστεύω το αντίθετο» απάντησε ο ίδιος. «Οπως πιστεύω ότι δεν είναι ίδιον των φασιστών η αναγνώριση της νομιμότητας των συνόρων. Οι φιλελεύθεροι, από την άλλη, σκανδαλίζονται από την ιδέα ότι στην Πολωνία η κυβέρνηση έχει προκηρύξει δημοψήφισμα για την παράνομη μετανάστευση. Αλλά γιατί οι άνθρωποι να μην είναι ελεύθεροι να επιλέξουν;»

Ο Ζίζεκ δεν τάσσεται κατά της μετανάστευσης αλλά υπέρ της ρύθμισής της, υποστηρίζοντας πως όποιος εισέρχεται στην ΕΕ πρέπει να εισέρχεται νόμιμα. «Πιστεύω ότι αν η συζήτηση συνεχίσει να εστιάζεται στην επιλογή μεταξύ ανοιχτών και κλειστών συνόρων, θα τεθούν οι βάσεις για μια μεγάλη άνοδο της Δεξιάς στην Ευρώπη: μετά την Πολωνία και την Ιταλία θα έρθει η σειρά της Γαλλίας και μετά και της Γερμανίας. Και τότε τι θα γίνει;» προειδοποίησε.

«Αλήθεια, για να αναχαιτίσει τη Δεξιά, η Αριστερά πρέπει να της μοιάσει;», τον ρώτησε ο Νικόλα Μιρέντσι, για να απαντήσει ο Ζίζεκ πως «δεν είναι δεξιό το να πηγαίνουμε στη ρίζα του μεταναστευτικού φαινομένου, το να αναζητάμε μια συστημική λύση. Οι φιλελεύθεροι πιστεύουν ότι το άνοιγμα των συνόρων στους φτωχούς μετανάστες είναι μια μεγάλη ανθρωπιστική χειρονομία. Και πως όλα λύνονται με καλή καρδιά. Το πρόβλημα είναι ότι όσοι φεύγουν από την Αφρική δεν είναι φτωχοί. Οχι πάντα τουλάχιστον. Αυτοί που φεύγουν, έστω και λαθραία, είναι εκείνοι που μπορούν να αντέξουν οικονομικά το κόστος του ταξιδιού. Και αυτό σημαίνει ότι οι πιο φτωχοί δεν έρχονται εδώ, αλλά παραμένουν στην Αφρική. Δεν είναι δύσκολο να προβλέψουμε ότι, μακροπρόθεσμα, αυτή η κατάσταση δεν θα αμβλύνει την πίεση στην Ευρώπη, αλλά θα την εντείνει».

Οσον αφορά εκείνους που υποστηρίζουν πως η Ευρώπη είναι ήδη πολύ κλειστή, ο Ζίζεκ δήλωσε πως «είναι καιρός να σταματήσει η αυτοταπείνωση της Δύσης. Στα σύνορα με την Υεμένη, η Σαουδική Αραβία πυροβολεί μετανάστες που θέλουν να εισέλθουν στην επικράτειά της και όλες οι πλούσιες αραβικές χώρες τους απωθούν ανηλεώς. Και λέμε ότι είναι η Ευρώπη το φρούριο του κόσμου;».

Εξηγώντας ότι στόχος του είναι να καταδείξει ένα παράδοξο, επικαλέστηκε και το φαινόμενο του ρατσισμού. «Το δουλεμπόριο υπήρχε επί αιώνες και εντός των αφρικανικών χωρών. Η πραγματική, μοναδική καινοτομία που εισήγαγε στην ανθρώπινη Ιστορία ο Δυτικός πολιτισμός –ξεκινώντας από τον 19ο αιώνα– είναι το κίνημα για την κατάργηση της δουλείας. Παρ’ όλα αυτά, σήμερα η Δύση θεωρείται η ενσάρκωση των φυλετικών διακρίσεων. Είναι παράλογο».

Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει πως κατέστη ξαφνικά προασπιστής του Δυτικού μοντέλου. «Οχι, το αντίθετο. Εχω πολλές επιφυλάξεις. Αλλά άλλου είδους. Για παράδειγμα, εμείς οι Ευρωπαίοι μιλάμε συνεχώς για κρίσεις, αλλά η αλήθεια είναι ότι ζούμε σε συνθήκες σχετικής ευημερίας. Ωστόσο, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με καταστροφές –περιβαλλοντικές καταστροφές πρωτίστως– στις οποίες το σύστημά μας δεν μπορεί να αντεπεξέλθει. Και ο ύστερος καπιταλισμός δεν μπορεί να προσφέρει καμία λύση» υποστήριξε.

Σύμφωνα με τον Ζίζεκ, «στον καπιταλισμό συμβαίνει κάτι συγκλονιστικό που θα αλλάξει εντελώς το πρόσωπό του. Η υπόθεσή μου είναι ότι το μέλλον θα μοιάζει με το παρόν της Ινδίας, με μια αχαλίνωτη οικονομία της αγοράς, με μια δημοκρατία που θα έχει απολέσει κάθε άλλο πέρα από τα καθαρά τυπικά στοιχεία, και με έναν επιθετικό κρατικό εθνικισμό».

Η Αριστερά θα μπορούσε να αποτρέψει το εν λόγω σενάριο «επανεφευρίσκοντας τον φιλελευθερισμό, δημιουργώντας ένα μοντέλο που θα της επέτρεπε να κερδίσει την εξουσία χωρίς να καταστρέψει την οικονομία, όπως έχει συμβεί πολλές φορές στο παρελθόν».

Ωστόσο, «νομίζω ότι η Αριστερά είναι θύμα μιας πολιτιστικής τραγωδίας: της πολιτικής ορθότητας. Εγκατέλειψε τη ζωή των κοινών ανθρώπων για να αφιερωθεί σε παράλογες μάχες για το γένος των ουσιαστικών και ενάντια στις διακρίσεις των προσωπικών αντωνυμιών, ζητήματα που αφορούν όλα κυρίως την ανώτερη μεσαία τάξη» ανέφερε ο Ζίζεκ.

Οσον αφορά το ζήτημα της συμπερίληψης, υποστήριξε ότι οι θιασώτες της, παρότι υπηρετούν έναν ανώτερο σκοπό, καταλήγουν να βιώνουν ένα παράδοξο: «Δηλώνουν πως αγωνίζονται για τη συμπερίληψη όλων, αλλά αφιερώνονται νυχθημερόν στη δίωξη ανθρώπων […] Εξοντώνουν κάποιον επειδή πρόφερε μια σεξιστική λέξη, μετά έναν άλλον επειδή προέβη σε έναν ομοφοβικό υπαινιγμό. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αποκαλώ την “cancel culture” “cancer culture”: είναι καρκίνος, ο καρκίνος της Αριστεράς».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News