Μπορούν ένας άνδρας και μια γυναίκα να είναι απλώς φίλοι; Την (αρνητική) απάντηση στο καυτό ερώτημα δίνει η πνευματώδης ρομαντική κομεντί της Νόρα Εφρον «Οταν ο Χάρι Γνώρισε τη Σάλι» (1989), με τη διάσημη σκηνή του fake οργασμού της Σάλι. Οπως λέει κάποια στιγμή ο Χάρι, ένας άνδρας και μια γυναίκα δεν μπορούν να είναι φίλοι «επειδή το σεξ μπαίνει πάντα εμπόδιο».

Φίλοι από τα φοιτητικά τους χρόνια, η Σάλι (Μεγκ Ράιαν) και ο Χάρι (Μπίλι Κρίσταλ) αρχίζουν να ερωτεύονται ο ένας τον άλλον όταν οι δρόμοι τους διασταυρώνονται ξανά μετά από χρόνια. Και τελικά, μετά από μια σειρά αμήχανες στιγμές και έναν καβγά που παραλίγο να τους χωρίσει, ανεβαίνουν τα σκαλιά της εκκλησίας.

Στο μεταξύ, όπως εγραψε ο Economist, η Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων της Τουρκίας εξέδωσε πρόσφατα μια πιο επικριτική εκδοχή αυτής της άποψης, που θα διαβαστεί στα περίπου 90.000 τζαμιά της χώρας: «Οι φιλίες μεταξύ ανδρών και γυναικών, που ξεκινούν με σκέψεις συντροφικότητας ή εμπιστοσύνης του ενός προς τον άλλον, παρασύρουν τους ανθρώπους στον λάκκο της μοιχείας»…

Ωστόσο η ιδέα ότι το σεξ μερικές φορές «μπαίνει εμπόδιο» δεν είναι παράλογη. Σύμφωνα με μελέτη της Εϊπριλ Μπλέσκε-Ρέτσεκ, καθηγήτριας Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Γουισκόνσιν-Ο Κλερ στις ΗΠΑ, στα πλατωνικά ζευγάρια οι άνδρες είναι πολύ πιο πιθανό (σε σύγκριση με τις γυναίκες) να βρουν τη φίλη τους σέξι και πολύ πιο πιθανό να πιστεύουν ότι και εκείνη τους βρίσκει ελκυστικούς. Η εκτίμηση ενός άνδρα για το πόσο τον συμπαθεί η φίλη του έχει σχέση με το πόσο τη συμπαθεί αυτός, και όχι με το πώς πραγματικά αισθάνεται εκείνη. Με άλλα λόγια, οι άνδρες είναι σαφώς επιρρεπείς σε ευσεβείς πόθους, παρατηρεί ο Economist.

Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι φιλίες μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι καταδικασμένες. Οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους. Επιπλέον, οι φιλίες μεταξύ διαφορετικών φύλων είναι εξαιρετικά πολύτιμες. Και όχι μόνο επειδή η φιλία είναι «το χρυσό νήμα που δένει τις καρδιές όλου του κόσμου», όπως το έθεσε κάποτε ο άγγλος συγγραφέας και χρονικογράφος του 17ου αιώνα Τζον Εβελιν.

Πρόσφατη έρευνα, εξάλλου, δείχνει ότι οι κοινωνίες όπου οι άνδρες και οι γυναίκες μπορούν να είναι φίλοι τείνουν να είναι λιγότερο σεξιστικές.

Ερευνητές της Meta και του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης ανέλυσαν τις φιλίες μεταξύ 1,8 δισ. ενήλικων χρηστών του Facebook. Εκτίμησαν την εγγύτητα κάθε σχέσης χρησιμοποιώντας ένα μοντέλο που αναπτύχθηκε από το Facebook, χρησιμοποιώντας στοιχεία όπως η συχνότητα των αμφίδρομων αλληλεπιδράσεων. Και το μετέτρεψαν σε έναν «δείκτη φιλίας μεταξύ διαφορετικών φύλων», τον οποίο θα έπρεπε στην πραγματικότητα να ονομάσουν «When Harry Met Sally index» (WHMSI), σχολιάζει ο Economist.

Ο βαθμός μηδέν σημαίνει ότι άνδρες και γυναίκες είναι εντελώς διαχωρισμένοι, το ένα σημαίνει ότι έχουν ίσο αριθμό φίλων του ίδιου και του άλλου φύλου και οτιδήποτε περισσότερο από ένα ότι είναι πιο φιλικοί με το αντίθετο φύλο από ό,τι με το δικό τους.

Βέβαια, οι ψηφιακές σχέσεις δεν αποτελούν τέλεια ένδειξη για τις πραγματικές. Δεν περιλαμβάνουν άτομα που είναι πολύ φτωχά για να έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και δεν αποκαλύπτουν τίποτα για την Κίνα, όπου το Facebook είναι απαγορευμένο. Επίσης, σε ορισμένα μέρη είναι φυσιολογικό να «κάνεις φίλους» στην πλατφόρμα με άτομα που δεν έχεις γνωρίσει ποτέ στην πραγματική ζωή, ενώ σε άλλα δεν είναι, σημειώνει η Τερέζα Κάκλερ, μία από τους συγγραφείς της μελέτης. Αλλά το σύνολο δεδομένων είναι τόσο τεράστιο, καθώς χαρτογραφεί σχεδόν 1,4 τρισ. σχέσεις μεταξύ 1,8 δισ. ανθρώπων, ώστε αξίζει να εξεταστεί.

Μουσουλμανικές οι πιο διαχωρισμένες κοινωνίες

Οι συντηρητικές μουσουλμανικές κοινωνίες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής είναι οι πιο διαχωρισμένες. Οι Λίβυοι, οι Ιρακινοί και οι Αιγύπτιοι έχουν μόλις έναν φίλο αντίθετου φύλου για κάθε δέκα φίλους του ίδιου φύλου (βαθμολογία 0,1). Αντίθετα, σε κράτη της Καραϊβικής, της Δυτικής και Νότιας Αφρικής και της Νότιας Αμερικής, οι φιλίες μεταξύ ατόμων διαφορετικών φύλων είναι εξαιρετικά συχνές (αν και δεν είναι σαφές πόσες περιλαμβάνουν πραγματική συνάντηση ατόμων).

Οι περισσότερες Δυτικές χώρες έχουν βαθμολογίες 0,5-0,6 για ευρύτερα δίκτυα φιλίας, που σημαίνει ότι οι άνθρωποι έχουν σχεδόν διπλάσιες σχέσεις με άτομα του ίδιου φύλου. Εμφανίστηκαν επίσης αξιοσημείωτες διαφοροποιήσεις εντός των χωρών. Οι πολίτες της πρώην Ανατολικής Γερμανίας, για παράδειγμα, είναι πιο φιλικοί με το αντίθετο φύλο από ό,τι οι Δυτικογερμανοί.

Κατά την εξέταση ευρύτερων δικτύων, ο καλύτερος προγνωστικός παράγοντας της βαθμολογίας WHMSI (Δείκτης Οταν ο Χάρι Συνάντησε τη Σάλι, όπως τον ονομάζει ο Economist) μιας χώρας είναι το ποσοστό των γυναικών που εργάζονται, σε σχέση με το ποσοστό των εργαζομένων ανδρών – κάτι που έχει νόημα. Γιατί οι χώροι εργασίας δίνουν στους άνδρες και στις γυναίκες την ευκαιρία να κουβεντιάζουν χωρίς να φλερτάρουν. Αυτό μπορεί να εξηγήσει γιατί η Νιγηρία, για παράδειγμα, με ποσοστό συμμετοχής γυναικών στο εργατικό δυναμικό 96% του ανδρικού αριθμού, έχει βαθμολογία 0,67, ενώ η Ινδία, με 43%, βαθμολογείται μόνο 0,34.

Η σεξουαλική ελευθερία μπορεί επίσης να παίζει ρόλο. Ο Economist συγκέντρωσε δεδομένα από δημογραφικές και υγειονομικές έρευνες 55 αναπτυσσόμενων (κυρίως) χωρών. Σε αυτό το υποσύνολο οι διαφυλικές φιλίες ήταν πιο συχνές σε μέρη όπου περισσότερες γυναίκες ανέφεραν ότι είχαν κάνει σεξ με έναν άνδρα που δεν ήταν ούτε ο σύζυγος ούτε ο σύντροφός τους. Αυτό, δε, συνάδει με τον φόβο των τούρκων ιμάμηδων ότι η συντροφικότητα οδηγεί στην αμαρτία, αλλά και με την πιθανότητα οι φιλελεύθερες στάσεις απέναντι στον έρωτα και τη φιλία συχνά να συμβαδίζουν.

Εξετάζοντας τις πιο στενές ομάδες φίλων –τους πέντε καλύτερους φίλους των χρηστών στο Facebook–, η ανάμειξη συσχετίζεται στενότερα με τους κανόνες, που ισχύουν σχετικά με τους ρόλους των φύλων. Στο αρνητικό άκρο, οι δημοσιογράφοι του Economist διαπίστωσαν ότι ένας από τους καλύτερους προγνωστικούς παράγοντες του διαχωρισμού είναι ένα μέτρο σκληρού σεξισμού, το «πατριγραμμικό/αδελφικό σύνδρομο», όπως το ονόμασαν η Βάλερι Χάντσον από το πανεπιστήμιο A&M του Τέξας και οι Ντόνα Λι Μπόουεν και Περπέτουα Λιν Νίλσεν από το πανεπιστήμιο Μπρίγκαμ Γιανγκ στο Προβο τη Γιούτα, οι οποίες και το επινόησαν.

Περιλαμβάνει την άνιση μεταχείριση των γυναικών στο οικογενειακό δίκαιο και στα δικαιώματα ιδιοκτησίας, τον πρόωρο γάμο για τα κορίτσια και τις οπισθοδρομικές συμπεριφορές απέναντι στη βία κατά των γυναικών (για παράδειγμα, όταν ο βιασμός θεωρείται έγκλημα ιδιοκτησίας κατά των ανδρών).

«Οι διαφυλικές φιλίες είναι σπάνιες σε μέρη όπου η τιμή των ανδρών εξαρτάται από την απομόνωση των γυναικών», σχολιάζει η Αλις Ιβανς από το Βασιλικό Κολέγιο του Λονδίνου. Και η Νουρέι Καραμάν από το Πανεπιστήμιο του Ουσάκ στην Τουρκία συμφωνεί. «Είναι ασυνήθιστο άνδρες και γυναίκες να είναι στενοί φίλοι στην Τουρκία. Η τιμή μιας οικογένειας εξαρτάται από τη συμπεριφορά των γυναικών, επομένως οι γυναίκες αναμένεται να μη συναναστρέφονται με άνδρες εκτός από τους συγγενείς τους», λέει στον Economist.

Ο σεξισμός ενισχύει τον διαχωρισμό, και αντιστρόφως

Ο διαχωρισμός και ο σεξισμός μπορούν να αλληλοενισχύονται. «Oταν οι γυναίκες και οι άνδρες δεν κάνουν παρέα, εξαπλώνονται στερεότυπα που λένε ότι οι γυναίκες δεν πρέπει να αναλαμβάνουν πολλές ευθύνες, ότι είναι πολύ συναισθηματικές, πολύ αναποφάσιστες… επειδή πολλοί άνδρες δεν είχαν ποτέ γυναίκα ως αφεντικό», λέει η δρ Καραμάν.

Η Τουρκία έχει το χαμηλότερο ποσοστό συμμετοχής γυναικών στο εργατικό δυναμικό στον ΟΟΣΑ, ίσως επειδή «ορισμένες γυναίκες δεν μπορούν να πάρουν την άδεια του συζύγου και του πατέρα τους για να εργαστούν εκτός σπιτιού». Για τις γυναίκες, δε, που εργάζονται, ο άτυπος διαχωρισμός αποτελεί εμπόδιο στην πρόοδό τους, λέει η δρ Καραμάν. «Στο πανεπιστήμιό μου, οι άνδρες του διδακτικού προσωπικού συναντιούνται για τσάι… χωρίς γυναίκες. Οταν οι γυναίκες δεν περιλαμβάνονται, χάνουν ευκαιρίες», παρατηρεί.

Πιο ανεπαίσθητες μορφές σεξισμού συσχετίζονται επίσης με την έλλειψη φιλικών σχέσεων μεταξύ των δύο φύλων. Στον πλούσιο κόσμο, οι περισσότεροι ερωτηθέντες στην έρευνα είτε «διαφωνούν» είτε «διαφωνούν έντονα» ως προς το ότι «οι άνδρες είναι καλύτεροι επιχειρηματικοί ηγέτες από τις γυναίκες». Ωστόσο οι Νοτιοκορεάτες έχουν αμφιθυμική άποψη όσον αφορά αυτό το ερώτημα, έχοντας λιγότερους από το ένα τρίτο φίλους άλλου φύλου από ό,τι ομόφυλους.

Ο 33χρονος νοτιοκορεάτης ηθοποιός Αν Τζονγκ Τζιάν λέει στον Economist ότι «ποτέ δεν σκέφτηκε» να έχει πλατωνική φιλία με μια γυναίκα. «Είναι δύσκολο να νιώσουμε ότι είμαστε το ίδιο είδος ανθρώπου», λέει ο Τζιάν, ο οποίος είναι όμορφος, αλλά προς το παρόν εξακολουθεί να είναι ελεύθερος. «Στους άνδρες αρέσει να πίνουν και να παίζουν βιντεοπαιχνίδια. Στις γυναίκες αρέσει να συζητούν», παρατηρεί.

Η ψυχρότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών επηρεάζει πολλά πράγματα στη Νότια Κορέα, μια χώρα που κατατάσσεται προτελευταία ανάμεσα στις 29 πιο πλούσιες στον δείκτη ισότητας στους χώρους εργασίας του Glass-Ceiling Index, που δημιουργήθηκε από τον Economist. Το πολιτικό χάσμα, δε, μεταξύ νέων ανδρών και γυναικών στη Νότια Κορέα είναι από τα μεγαλύτερα στον πλούσιο κόσμο.

Μια μελέτη του Γιουμ Γιουσίκ, από το Πανεπιστήμιο Γιονσέι της Σεούλ, διαπιστώνει ότι το ποσοστό των ενηλίκων Κορεατών που δεν έχουν κάνει σεξ τον τελευταίο χρόνο έχει τριπλασιαστεί από το 2001 και ανέρχεται σε 36%. Οι άγαμοι άνδρες είναι σχεδόν όλοι ακούσια έτσι. Και οι άγαμες γυναίκες επιλέγουν να αποφεύγουν τους άνδρες, ίσως επειδή δεν τους αρέσει και πολύ η στάση τους.

Ο προσδιορισμός της αιτίας είναι δύσκολος. Οι άνδρες σε ορισμένες περιοχές έχουν περισσότερες γυναίκες φίλες επειδή είναι λιγότερο σεξιστές ή είναι λιγότερο σεξιστές επειδή έχουν περισσότερες γυναίκες φίλες; Η απάντηση μπορεί να είναι και τα δύο, σημειώνει ο Εconomist.

Τα παιδιά μπορούν να αλλάξουν

Μια μελέτη του Ντέιβιντ Κρέτσμερ στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης διαπιστώνει ότι η συναναστροφή με κορίτσια αλλάζει τις στάσεις των αγοριών στη Γερμανία. Ο δρ Κρέτσμερ εξέτασε περισσότερους από 3.000 εφήβους, κυρίως από σχολεία με υψηλό ποσοστό μαθητών με μεταναστευτικό υπόβαθρο. Παιδιά ηλικίας 14-15 ετών ρωτήθηκαν ποιοι ήταν οι φίλοι τους και για τις απόψεις τους σχετικά με την κατανομή της εργασίας μέσα στην οικογένεια. Οι γυναίκες θα πρέπει κυρίως να μαγειρεύουν και να φροντίζουν τα παιδιά, ενώ οι άνδρες να κερδίζουν χρήματα, ή θα πρέπει αυτά τα καθήκοντα να μοιράζονται εξίσου;

Εναν χρόνο αργότερα, οι ίδιοι έφηβοι δέχτηκαν τις ίδιες ερωτήσεις. Ο δρ Κρέτσμερ  διαπίστωσε πως όσα αγόρια είχαν περισσότερους φίλους του αντίθετου φύλου είχαν γίνει πιο ισότιμα, ενώ οι απόψεις των κοριτσιών δεν είχαν επηρεαστεί. Εικάζει ότι τα κορίτσια είναι λιγότερο εύπλαστα επειδή για αυτά διακυβεύονται περισσότερα πράγματα. Αν θέλουν μια καριέρα και έναν βοηθητικό σύζυγο, είναι απίθανο να εγκαταλείψουν αυτό το όνειρο για να ευχαριστήσουν έναν συνομήλικό τους. Αντίθετα, τα αγόρια μαθαίνουν από την παρέα με τα κορίτσια ότι αυτά περιμένουν να τους φέρονται ισότιμα. Και σέβονται αυτή την απαίτηση, κυρίως επειδή τα περισσότερα αγόρια θα ήθελαν να έχουν ερωτική σχέση με ένα από αυτά τα κορίτσια, γράφει ο Economist.

Μπορεί να γίνει κάτι για να ενθαρρυνθούν οι νεαροί Χάρι και Σάλι αυτού του κόσμου να τα πάνε καλά μεταξύ τους; Η δρ Καραμάν ελπίζει ότι η εξάπλωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης θα βοηθήσει. Το κολέγιο προσφέρει έναν χώρο όπου οι νέοι άνδρες και οι νέες γυναίκες μπορούν να κοινωνικοποιηθούν κάνοντας παρέα μεταξύ τους, μακριά από τα αποδοκιμαστικά βλέμματα των γονιών τους. Αλλοι προτείνουν να γίνει η αρχή από το νηπιαγωγείο, όπου τα αγόρια και τα κορίτσια συνήθως παίζουν χωριστά και συχνά οι κανόνες των φύλων επιβάλλονται με βάναυσα πειράγματα από τους συνομηλίκους.

Οι Λόρα Χάνις και Κάρολ Λιν Μάρτιν από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Αριζόνα εξέτασαν μια παρέμβαση που ονομάζεται «buddy up». Σε τάξεις προσχολικής ηλικίας, κάθε παιδί καθόταν με ένα άλλο παιδί και τους δινόταν μια διασκεδαστική εργασία για να την κάνουν μαζί. Κάθε εβδομάδα τα παιδιά είχαν έναν νέο «φίλο» («buddy»). Από τους δασκάλους, δε, ζητήθηκε να διασφαλίσουν ότι τα αγόρια θα ζευγάρωναν συχνά με κορίτσια. Μήνες μετά το τέλος του πειράματος, τα αγόρια που είχαν «φιλαράκια» με κορίτσια ήταν πιο πιθανό να παίξουν με κορίτσια από ό,τι τα αγόρια σε μια ομάδα ελέγχου που δεν είχαν γίνει «φιλαράκια» με κορίτσια.

Αυτό συνάδει με τη «θεωρία της επαφής μεταξύ των ομάδων», δηλαδή με την ιδέα ότι οι θετικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ διαφορετικών ομάδων μπορούν να μειώσουν τις προκαταλήψεις που νιώθουν η μία ομάδα για την άλλη. Συνήθως έχει εφαρμοστεί σε εθνοτικές ή θρησκευτικές ομάδες, αλλά μπορεί να λειτουργήσει και για άνδρες και γυναίκες. «Οσο περισσότερες φιλίες έχετε, τόσο πιο θετικές είναι οι στάσεις σας», λέει η καθηγήτρια Κάρολ Λιν Μάρτιν. Και η δρ Νουρέι Καραμάν υποστηρίζει ότι «η φιλία μπορεί να φαίνεται απλή, αλλά είναι ένα ισχυρό βήμα προς την πραγματική ισότητα».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News