Περιτριγυρισμένος από μια κατακερματισμένη λωρίδα μεγάλων καταστημάτων, συνεργείων αυτοκινήτων και κτιρίων από τούβλα εγκλωβισμένα σε ωκεανούς ασφάλτου, ο αυτοκινητόδρομος Μπουλβάρ Μάρτιν Λούθερ Κινγκ τζ. στη Φέιγετβιλ της Πολιτείας του Αρκανσο δεν διακρίνεται για την αρχιτεκτονική ομορφιά του. Οσο απίθανο κι αν φαίνεται, όμως, αυτό το θορυβώδες τμήμα δρόμου στην άκρη της μικρής πόλης φιλοξενεί τώρα ένα από τα πιο σημαντικά κτίρια για το μέλλον της αρχιτεκτονικής στη Βόρεια Αμερική, γράφει στον βρετανικό Guardian ο κριτικός αρχιτεκτονικής και design Ολιβερ Γουέινραϊτ.

Κτισμένο απέναντι από ένα πάρκινγκ 200 θέσεων ενός καταστήματος της αλυσίδας Walmart, το Κέντρο Σχεδιασμού και Καινοτομίας Υλικών Αντονι Τίμπερλαντς, το οποίο εγκαινιάστηκε πρόσφατα, μοιάζει με ένα σύνολο από μεγάλους αχυρώνες που έχουν εμπλακεί σε μια καραμπόλα στον αυτοκινητόδρομο. Ξεκινά ως ένα χαμηλό ξύλινο υπόστεγο στο πίσω μέρος, προτού εμφανιστούν ξαφνικά ακανόνιστες πτυχώσεις, με τη γραμμή της στέγης να παίρνει απότομες κλίσεις μέχρι να συναντήσει τον αυτοκινητόδρομο, με μια γυάλινη πρόσοψη έξι ορόφων.

Ρίχνοντας, δε, μια ματιά μέσα από αυτή τη γυάλινη πλευρά, βλέπει κανείς ρομποτικούς βραχίονες να χορεύουν, τρυπάνια να στροβιλίζονται και μεγάλα ξύλινα δομικά στοιχεία που γλιστρούν μπρος-πίσω πάνω σε μια γερανογέφυρα, προμηνύοντας το μέλλον των κατασκευών από ξύλο χαμηλών εκπομπών άνθρακα, σημειώνει ο δημοσιογράφος του Guardian.

«Ενα κτίριο σαν παραμύθι για το ξύλο»

«Φανταστήκαμε το κτίριο σαν παραμύθι για το ξύλο», λέει η Ιβόν Φάρελ, συνιδρύτρια, μαζί με τη Σέλεϊ ΜακΝαμάρα, από το βραβευμένο με Πρίτσκερ αρχιτεκτονικό γραφείο Grafton architects με έδρα το Δουβλίνο, που υπογράφε τον σχεδιασμό του κτιρίου σε συνεργασία με τους αρχιτέκτονες του τοπικού γραφείου Modus studio. «Ηθελαν κάτι λαξευμένο, σκαλισμένο, αρμολογημένο, υφασμένο, συναρμολογημένο, στρωματοποιημένο, ελασματοποιημένο, που να δείχνει όλες τις δυνατότητες κατασκευής με ξύλο», εξηγεί η ιρλανδή αρχιτέκτονας.

Το γωνιώδες ξύλινο υπόστεγο διαθέτει ένα τεράστιο νέο εργαστήριο, χώρο σχεδιασμού και αμφιθέατρο για την αρχιτεκτονική σχολή Φέι Τζόουνς του Πανεπιστημίου του Αρκανσο, η οποία έχει γίνει γνωστή για την πρακτική προσέγγισή της στην κατασκευή την τελευταία δεκαετία, υπό τη διεύθυνση του Πίτερ ΜακΚιθ.

Εχοντας εργαστεί για 10 χρόνια στη Φινλανδία και στη συνέχεια στο Πανεπιστήμιο Ουάσινγκτον, στο Σεντ Λούις, ο ΜακΚιθ έχει προσπαθήσει να εισάγει μια πιο σκανδιναβική δασική νοοτροπία στην αμερικανική κουλτούρα δόμησης η οποία συχνά παραμένει προσκολλημένη στις παλιές της συνήθειες.

«Τι σημαίνει σχολή αρχιτεκτονικής σε μια Πολιτεία που το 60%  της έκτασής της καλύπτεται  από δάσος;», αναρωτιέται ο ΜακΚιθ και δίνει ο την απάντηση ο ίδιος: είναι το νέο εργαστήριο κατασκευών της σχολής, με επιφάνεια 1.100 τ.μ., με  σειρές από ογκώδη διασταυρούμενα ξύλινα δοκάρια, κολόνες και στέγες που ανεβαίνουν όλο και πιο ψηλά, σαν ένα δενδρόσπιτο στο στυλ του Πιρανέζι.

«Το Αρκανσο έχει μια τεράστια βιομηχανία ξυλείας, αλλά ιστορικά έχει επικεντρωθεί στο χαρτί, στον χαρτοπολτό και στην ξυλεία, κομμένη σε λωρίδες συγκεκριμένων διαστάσεων. Εμείς προσπαθούμε να προωθήσουμε τη συζήτηση και να φέρουμε τους φοιτητές μας πιο κοντά στη νέα πραγματικότητα των κατασκευών, ενώ ταυτόχρονα ενθαρρύνουμε τον κλάδο να καινοτομήσει», λέει στον Guardian ο κοσμήτορας της σχολής.

Αυτό είναι το τέταρτο κτίριο από μασίφ ξύλο που ολοκλήρωσε το πανεπιστήμιο από το 2014 που έφτασε εδώ ο ΜακΚιθ. Υπάρχει ακόμη ένα εντυπωσιακό παράρτημα βιβλιοθήκης, ένα συγκρότημα φοιτητικών κοιτώνων και ένα ερευνητικό ινστιτούτο, αλλά το νέο κτίριο είναι μακράν το πιο φιλόδοξο έργο, καθώς διευρύνει τα όρια των δυνατοτήτων της βιομηχανίας. Ηταν επίσης ένα γενναίο νέο πεδίο δράσης για το αρχιτεκτονικό γραφείο Grafton, το οποίο έγινε γνωστό σχεδιάζοντας κτίρια με οπλισμένο σκυρόδεμα και πέτρα, και δεν είχε εξερευνήσει τις δυνατότητες του ξύλου.

Η έλλειψη εμπειρίας φαίνεται κατά κάποιον τρόπο, παρατηρεί ο Γουέινραϊτ στον Guardian. Η μακέτα του διαγωνισμού, που εκτίθεται σε μια βιτρίνα στην είσοδο του γραφείου Grafton, είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Διαθέτει παρομοίως επικλινή στέγη, αλλά η δομή του σκελετού είναι κατασκευασμένη από λεπτά κομμάτια ξύλου, που θυμίζουν περισσότερο τους αχυρώνες στα βουνά Οζάρκ του Αρκανσο, με τον ελαφρύ σκελετό και την κλασική δίρριχτη στέγη.

Η έμπνευση προήλθε επίσης από τη λεπτή ξύλινη κατασκευή με τις διασταυρούμενες σανίδες του παρεκκλησίου Θόρνκροουν στα Οζάρκ, που σχεδιάστηκε το 1980 από τoν Γιουίν Φέι Τζόουνς, μαθητευόμενο του Φρανκ Λόιντ Ράιτ, το όνομα του οποίου φέρει η αρχιτεκτονική.

Συνδυάζοντας αυτές τις επιρροές, τα σχέδια που κατέθεσε στον διαγωνισμό το γραφείο Grafton απεικονίζουν ένα φίνο πλέγμα από απίστευτα λεπτές κολόνες και δοκούς, λες και όλο το κτίριο συγκρατείται από έναν ιστό αράχνης φτιαγμένο με κλαδιά, κάτι που προδίδει μια κάποια αφελή, αν και τολμηρή, πίστη στις δυνατότητες των σανίδων. Ωστόσο η τόλμη τους πέτυχε.

Το κτίριο που κτίστηκε μοιάζει τελικά με τη μακέτα όσο μοιάζει με τον εαυτό του προτού πάρει αναβολικά ένας αθλητής που προπονείται με βάρη, γράφει χαρακτηριστικά στον Guardian ο Ολιβερ Γουέινραϊτ. Τα δομικά στοιχεία έχουν μειωθεί σε αριθμό, αλλά έχουν ενισχυθεί σημαντικά σε πάχος, ενώ ο αριθμός των κεκλιμένων επιπέδων στέγης μειώθηκε επίσης για λόγους κόστους. Αλλά το βάρος του, αυτό καθαυτό, κάνει τον χώρο εξίσου εντυπωσιακό.

Αντί να μοιάζει με μεγάλο αχυρώνα, έχει μια ηρωική, σχεδόν ρωμαϊκή ποιότητα. Ενώ η πρώιμη κλασική αρχιτεκτονική βασιζόταν σε τεχνικές ξυλουργικής που μεταφράστηκαν σε πέτρα, εδώ είναι σαν να έχει μετατραπεί η λογική της κατασκευής από οπλισμένο σκυρόδεμα σε κορμούς δέντρων κολλημένους μεταξύ τους.

Κολώνες πλάτους ενός μέτρου, από σύνθετη επικολλητή ξυλεία (glulam), διασταυρώνονται με εξίσου χοντρές δοκούς, υπολογισμένες έτσι ώστε να μπορούν να σηκώσουν το βάρος ενός γερανού πέντε τόνων για τη μεταφορά πρωτότυπων μοντέλων κτιρίων κανονικού μεγέθους.

Από την οροφή κρέμεται μια τεράστια, τοποθετημένη οριζόντια, κεντρική δοκός με διαγώνια και κατακόρυφα στοιχεία (εν μέρει από χάλυβα, αλλά επενδυμένα με ξύλο, για πυρασφάλεια), στηρίζοντας το βάρος των δύο επιπέδων του σχεδιαστηρίου και του αμφιθεάτρου, και επιτρέποντας να μην υπάρχουν κολώνες στον ευρύ χώρο εργασίας από κάτω.

Οπως ακριβώς και στο Kingston Town House των Grafton Architechts στο Λονδίνο –ένας απίθανος συνδυασμός βιβλιοθήκης και αιθουσών χορού–, το κλειδί εδώ ήταν η οπτική σύνδεση του σχεδιαστηρίου και του εργαστηρίου. Μιλώντας στον Guardian, ο ΜακΚιθ το θέτει ως εξής: «Θέλαμε ένα κτίριο όπου η σκέψη και η δημιουργία θα ήταν αχώριστες». (Τα τριπλά τζάμια, δε, βοηθούν στη μείωση του θορύβου των ρομπότ, που βουίζουν διαρκώς.)

Δημιουργίες φοιτητών

Η φιλοσοφία της σχολής είναι εμφανής και στην επίπλωση, παρατηρεί ο Γουέινραϊτ στον Guardian. Οταν το κόστος κατασκευής διπλασιάστηκε, από 21 σε 43 εκατ. δολάρια, λόγω του πληθωρισμού εξαιτίας της πανδημίας του κορονοϊού και της ταυτόχρονης κατασκευής του τεράστιου ξύλινου κτιρίου που στεγάζει την έδρα της Walmart –η οποία απορρόφησε όλο το εργατικό δυναμικό της περιοχής–, η σχολή το εκμεταλλεύθηκε προς όφελός της.

Ξεκίνησε ένα project σύμφωνα με το οποίο τα σχεδιαστήρια θα σχεδιάζονταν, θα δημιουργούνταν τα πρωτότυπα μοντέλα τους και θα κατασκευάζονταν από φοιτητές. Μάλιστα, το design που προέκυψε από κόντρα πλακέ και φύλλα ξύλου OSB είναι πιο προσεγμένο και όμορφα κατασκευασμένο από οποιοδήποτε αντίστοιχο έπιπλο έτοιμο προς χρήση.

Συνεχίζοντας τη διδακτική προσέγγιση, διαφορετικά είδη ξυλείας παρουσιάζονται σε διαφορετικούς ρόλους σε όλο το κτίριο, όπως λευκή δρυς για τις σκάλες, κερασιά για τα κιγκλιδώματα και εξαιρετικά ανθεκτική ψευδοακακία για τα δάπεδα στις εξωτερικές βεράντες με τα λιθόστρωτα στις άκρες. Αυτά τα υπερυψωμένα ξύλινα δάπεδα προσφέρουν μια ευχάριστη ανάπαυλα. Μπορεί κανείς να σταθεί στον τελευταίο όροφο κοιτάζοντας το δάσος πέρα από την εθνική οδό και να σκεφτεί πώς διαμορφώθηκε η ξύλινη κατασκευή με τα δέντρα του.

Μόνο που η ξυλεία δεν ήταν ακριβώς τοπικής προέλευσης, σημειώνει ο δημοσιογράφος της βρετανικής εφημερίδας. Η μεγάλη αντίφαση είναι ότι, ενώ αυτό το project προοριζόταν να γίνει η βιτρίνα της δασοκομίας του Αρκανσο, φέροντας το όνομα της μεγαλύτερης ιδιωτικής εταιρείας ξυλείας της Πολιτείας (η οποία, μάλιστα, δώρισε 10 εκατ. δολάρια), μεγάλο μέρος του ξύλου προήλθε από αλλού, για την ακρίβεια από την Αυστρία.

«Αρχικά, ελπίζαμε ότι η βιομηχανία ξυλείας της Πολιτείας θα ήταν αρκετά ανταγωνιστική κατά την κατασκευή», λέει ο επίκουρος καθηγητής Τζόναθαν Μπέλκινς, ο οποίος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην επίβλεψη του έργου. Στο παρελθόν το Αρκανσο είχε κατασκευάσει μεγάλες δοκούς από σταυρωτή επικολλητή ξυλεία (CLT) για το μουσείο Αμερικανικής Τέχνης Crystal Bridges, αλλά η εταιρεία έκλεισε.

Μόνο ένας κατασκευαστής CLT έχει επιβιώσει, ο οποίος κατασκεύασε τις πλάκες για τα δάπεδα και τους τοίχους του κτιρίου, ενώ η κύρια κατασκευή προήλθε από τον αυστριακό γίγαντα Binderholz και η ξυλεία, σε διάφορα μήκη, έως και 12 μέτρα, μεταφέρθηκε στο εργοτάξιο με πλοία και φορτηγά. Αυτή η κατάσταση, δε, είναι πιθανό να συνεχιστεί για κάποιο χρονικό διάστημα: ακόμη και με τους δασμούς 15% του Τραμπ στην ξυλεία, το αυστριακό προϊόν εξακολουθεί να είναι ανταγωνιστικό σε τιμή και σε ποιότητα.

Με στόχο την αλλαγή

Ωστόσο υπάρχει ελπίδα ότι αυτό το τολμηρό κτίριο θα αρχίσει να αλλάζει την κατάσταση. Ο ΜακΚιθ ευαγγελίζεται τα οφέλη του ξύλου, σε περιβαλλοντικό, ψυχολογικό και οικονομικό επίπεδο. Και είναι αποφασισμένος να διευρύνει τη συζήτηση διοργανώνοντας συνέδρια, εργαστήρια και συμπόσια σε ολόκληρη την Πολιτεία, και μιλώντας με τον κυβερνήτη και τους πολιτειακούς νομοθέτες.

«Βρισκόμαστε στο κέντρο παραγωγής ξυλείας της χώρας», τονίζει, «και διαθέτουμε όλα τα ποτάμια και τους δρόμους για τη μεταφορά των υλικών. Η Πολιτεία καλλιεργεί επί του παρόντος δύο δέντρα για κάθε ένα που μπορεί να κόψει, αυξάνοντας την πιθανότητα πυρκαγιών, ασθενειών και πτώσεων ξερών δέντρων, και δημιουργώντας πάνω από 15 εκατ. τόνους πλεονάζουσας βιομάζας ετησίως, την οποία θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για την κατασκευή ξυλείας CLT και glulam», προσθέτει.

 

View this post on Instagram

 

A post shared by Urban Design Build Studio (@urbandesignbuildstudio)

Φοιτήτριες του Urban Design Build Studio επί το έργον 

Το Urban Design Build Studio της σχολής, το οποίο διευθύνει ο Τζον Φόλαν, ηγείται της προσπάθειας. Τα projects των φοιτητών, που κυμαίνονται από ένα κέντρο δασικής εκπαίδευσης έως μοντέλα κατοικιών για χαμηλόμισθους εργαζόμενους, χρησιμοποιούν μια νέα τεχνολογία, γνωστή ως wave-layered timber (WLT) ή ξυλεία σε κυματιστές στρώσεις. «Είναι μια στρατηγική “σχεδιασμού για μικρό εισόδημα”», εξηγεί ο Φόλαν, «λαμβάνοντας υπόψη το κόστος γης και υλικών για κάποιον που κερδίζει 16 δολάρια την ώρα. Ξεκινάμε με έναν πυρήνα, ο οποίος μπορεί να επεκταθεί».

Τον τελευταίο καιρό, δε, οι φοιτητές εργάζονται με απόβλητα πριονιδιού για τρισδιάστατη εκτύπωση, συνδυάζοντάς τα με πηλό και χώμα. «Αυτό το νέο εργαστήριο θα μας επιτρέψει να συνδυάσουμε παραδοσιακές τεχνολογίες με προηγμένες κατασκευές», λέει ο Φόλαν.

Στο μεταξύ, πίσω στο Δουβλίνο, το γραφείο Grafton έχει επιδοθεί στη χρήση ξύλου. Οι αρχιτέκτονές του εργάζονται πάνω σε μια ξύλινη πολυκατοικία στη Νάντη, σε άλλο ένα, μερικώς ξύλινο, εκπαιδευτήριο στο Φιρμινί της Γαλλίας, και σε ένα κέντρο για συγγραφείς στη Νότια Κορέα, σε συνεργασία με ντόπιο μάστορα.

«Δεν λέμε ότι όλα πρέπει να είναι ξύλινα», τονίζει στον Guardian η Σέλεϊ ΜακΝαμάρα. «Οι υβριδικές κατασκευές είναι συχνά η απάντηση. Αλλά εδώ, στο νησί μας στον Ατλαντικό, προσπαθήσαμε να φτιάξουμε κάτι που να συνιστά έκφραση της κουλτούρας του πανεπιστημίου. Ελπίζουμε ότι το ίδιο το κτίριο θα είναι ένας καλός δάσκαλος».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News