Οι φονικές πυρκαγιές που ξέσπασαν φέτος το καλοκαίρι στην Ευρώπη δεν οφείλονται μόνο στους πρωτοφανείς καύσωνες, αλλά και στην ερήμωση της υπαίθρου. Χιλιάδες εκτάσεις πρώην καλλιεργήσιμης γης έχουν μετατραπεί σε εύφλεκτη βλάστηση, ενώ η μείωση του αγροτικού πληθυσμού και η γήρανση των κατοίκων έχουν καταστήσει πολλές κοινότητες πιο ευάλωτες, επιτείνοντας την καταστροφικότητα των πυρκαγιών.

Οι υψηλές θερμοκρασίες, που σε πολλές περιπτώσεις ξεπέρασαν τους 40°C, προκάλεσαν τις φονικές φωτιές που σκότωσαν κατοίκους και πυροσβέστες από την Ισπανία μέχρι την Τουρκία. Ωστόσο, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι οι πυρκαγιές έγιναν ιδιαίτερα καταστροφικές επειδή εξαπλώθηκαν ανεμπόδιστα σε εγκαταλελειμμένες καλλιέργειες και περιοχές που άλλοτε ήταν γεωργικές.

Δεκαετίες μετανάστευσης από τα χωριά προς τις πόλεις για αναζήτηση εργασίας έχουν μετατρέψει τεράστιες εκτάσεις πρώην καλλιεργήσιμης γης σε άγρια βλάστηση, εύφλεκτη και ανεξέλεγκτη, γράφουν οι Financial Times. Μόνο τους μήνες Ιούνιο και Ιούλιο, περίπου είκοσι άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε Ελλάδα, Τουρκία και Κύπρο, ενώ τουλάχιστον οκτώ θάνατοι καταγράφηκαν στην Ισπανία και στην Πορτογαλία.

«Οταν οι αγροτικές περιοχές αδειάζουν, η εγκαταλελειμμένη γη τροφοδοτεί τις πυρκαγιές», σημειώνει η Λαμία Καμάλ-Σαουί, διευθύντρια του Κέντρου Επιχειρηματικότητας, Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων, Περιφερειών και Πόλεων του ΟΟΣΑ. Οπως προσθέτει, «η λύση δεν βρίσκεται μόνο στην πρόληψη και στην άμεση επέμβαση, αλλά και στην αναζωογόνηση των αγροτικών οικονομιών, ώστε να είναι βιώσιμες».

Παρόμοιες πυρκαγιές ξέσπασαν και σε πόλεις όπως το Λος Αντζελες, όπου η επέκταση των κατοικημένων περιοχών σε ημιαγροτικές ζώνες έχει αυξήσει τον κίνδυνο. Ομως, όπως επισημαίνει στους FT ο Βίκτορ Φερνάντες Γκαρσία, ειδικός σε θέματα δασοκομίας και γεωργίας στο Πανεπιστήμιο Λεόν της Ισπανίας, η κατάσταση είναι αντίστροφη: «Τα δάση και οι θάμνοι εισβάλλουν πλέον στα χωριά».

Στη βορειοδυτική Ισπανία οι πυροσβέστες αντιμετώπισαν μια μεγάλη φωτιά που κατέστρεψε περισσότερα από 402.000 στρέμματα (όση η έκταση της μητροπολιτικής περιοχής του Λονδίνου… επί δύο), ενώ χιλιάδες κάτοικοι απομακρύνθηκαν και οι συγκοινωνίες διακόπηκαν. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη καταστροφή από πυρκαγιά στην Ισπανία από το 1994. Η ισπανίδα υπουργός Ενέργειας και Περιβάλλοντος, Σάρα Αγέσεν Μουνιός, τόνισε την ανάγκη να αντιστραφεί η τάση εγκατάλειψης της υπαίθρου και να μειωθεί η «καύσιμη ύλη» μέσω κλαδέματος, καθαρισμού θάμνων και επαναφοράς της βόσκησης.

Ο ισπανός πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ υπογράμμισε ότι η καταστροφή αποδεικνύει πώς «η κλιματική κρίση επιταχύνεται με ολοένα μεγαλύτερη ταχύτητα». Οι υπουργοί του συνέδεσαν άμεσα τις πυρκαγιές με τον πιο έντονο καύσωνα από το 1975, όταν οι θερμοκρασίες ξεπέρασαν κατά 4,6°C τις κανονικές εποχικές τιμές. Παράλληλα, οι πρωτοφανείς βροχοπτώσεις νωρίτερα μέσα στη χρονιά μείωσαν αισθητά την ξηρασία, αλλά δημιούργησαν πυκνή, εύφλεκτη βλάστηση.

Ο οργανισμός μελέτης της κλιματικής αλλαγής World Weather Attribution κατέδειξε ότι η κλιματική αλλαγή αύξησε φέτος κατά δέκα φορές την πιθανότητα πυρκαγιών σε Ελλάδα, Τουρκία και Κύπρο. Ο Σάντσεθ κάλεσε σε διακομματική συμφωνία για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, αλλά το αντιπολιτευόμενο Λαϊκό Κόμμα (PP) αρνήθηκε. Ο ηγέτης του PP, Αλμπερτο Νούνιεθ Φεϊχόο, έγινε αντικείμενο χλευασμού για την πρόταση δημιουργίας εθνικής βάσης δεδομένων «πυρομανών» με ηλεκτρονική παρακολούθηση.

Στην Πορτογαλία, συνεχίζουν οι FT, η έκταση των καμένων περιοχών ήταν περίπου η μισή από εκείνη της καταστροφικής πυρκαγιάς του 2017 που στοίχισε τη ζωή σε περισσότερους από 60 ανθρώπους. Η Ισπανία και η Πορτογαλία αντιπροσωπεύουν τα δύο τρίτα της γης που καταστράφηκε από πυρκαγιές στην Ευρώπη φέτος. Η συρρίκνωση της υπαίθριας γεωργίας άφησε πολλά χωριά ακάλυπτα, αφού κάποτε προστατεύονταν από περιφράξεις, βοσκοτόπια και λαχανόκηπους, που λειτουργούσαν ως φυσικοί φραγμοί για τη φωτιά. Στην επαρχία Λεόν της Ισπανίας τα πρόβατα και τα κατσίκια μειώθηκαν, από περίπου 34.000 το 1962 σε λίγο πάνω από 1.000 το 2020.

Η ερήμωση της υπαίθρου μείωσε τον αριθμό των ανθρώπων που απειλούνται από πυρκαγιές, αλλά δημιούργησε κοινότητες κυρίως ηλικιωμένων και άρα πιο ευάλωτων κατοίκων. Στο χωριό Μολεθουέλας ντε λα Καρμπαγέδα, στη Θαμόρα της Ισπανίας, ο πληθυσμός μειώθηκε σχεδόν στο μισό, φτάνοντας τους 47 κατοίκους, με μέσο όρο ηλικίας τα 70 χρόνια. Ο δήμαρχος Αλεξάντρ Σατούε Λόμπο ανέφερε ότι η εκκένωση περιοχών όπου διέμεναν άτομα με κινητικά προβλήματα ήταν «λίγο περίπλοκη».

Ειδικοί όπως ο Φρανσίσκο Μαρτίν Αθκαράτε προτείνουν τακτική αφαίρεση θάμνων με ελεγχόμενες φωτιές, μια πρακτική που διέπεται από αυστηρούς κανονισμούς. Επισημαίνει στους FT ότι πλέον οι πυρκαγιές είναι «τεράστιες, έντονες και σχεδόν αδύνατο να ελεγχθούν με τους διαθέσιμους πόρους». 

Παράλληλα, η πρόσφατη μόδα φύτευσης νέων δασών αυξάνει την ποσότητα της καύσιμης ύλης. Ειδικοί στην Πορτογαλία, όπως ο Ζοζέ Περέιρα από το Κέντρο Δασικών Ερευνών, προτείνουν την αναβίωση της κτηνοτροφίας ως μέσο ανασύνθεσης της χρήσης της υπαίθρου, και ήδη γίνονται μικρά πειράματα χρηματοδοτούμενα από δημόσιους πόρους. Η ουσία, όπως καταλήγουν, είναι ότι πρόκειται κυρίως για ζήτημα ανάπτυξης της υπαίθρου: πώς να διατηρηθεί ένας τοπικός πληθυσμός ικανός να διαχειρίζεται τη γη και να μειώνει τον κίνδυνο πυρκαγιών. Και αυτό είναι το πιο δύσκολο εγχείρημα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News