Ενα νησί που γεννήθηκε ξαφνικά, μετά από έκρηξη υποθαλάσσιου ηφαιστείου. Μοιάζει με σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αλλά είναι αληθινό και μάλιστα συνέβη πριν από 62 χρόνια.

Οπως διηγείται ο Guardian, το πλήρωμα του αλιευτικού «Ísleifur II» είχε μόλις τελειώσει το ψάρεμα με τα δίχτυα του στα ανοιχτά των νοτίων ακτών της Ισλανδίας, όταν κατάλαβαν ότι κάτι δεν πήγαινε καλά. Στο πρωινό ημίφως του Νοεμβρίου του 1963, μια σκοτεινή μάζα καπνού γέμισε τον ουρανό πάνω από τον Ατλαντικό Ωκεανό. Ετρεξαν προς τον ασύρματο νομίζοντας ότι κάποιο άλλο αλιευτικό καιγόταν στη θάλασσα, αλλά κανένα πλοίο στην περιοχή δεν βρισκόταν σε κίνδυνο.

Επειτα το αλιευτικό άρχισε να παρασύρετα, γεγονός που ανησύχησε ακόμη περισσότερο το πλήρωμα. Ο μάγειρας έτρεξε να ξυπνήσει τον καπετάνιο, πιστεύοντας ότι τους τραβούσε μια δίνη. Τελικά, μέσα από τα κιάλια διέκριναν στήλες στάχτης να εκτοξεύονται από το νερό και κατάλαβαν τι συνέβαινε: ήταν μια έκρηξη υποθαλάσσιου ηφαιστείου.

Μέχρι να ανατείλει ο ήλιος, μαύρη στάχτη είχε σκοτεινιάσει τον ουρανό και ένας ύφαλος σχηματιζόταν ακριβώς κάτω από την επιφάνεια του νερού. Το επόμενο πρωί είχε ύψος 10 μέτρα. Μια μέρα αργότερα, 40 μέτρα. Ενα νησί γεννιόταν. Δύο μήνες μετά, ο βράχος είχε μήκος πάνω από ένα χιλιόμετρο και κορυφή στα 174 μέτρα. Ονομάστηκε Σούρτσεϊ (Surtsey), από τον γίγαντα της φωτιάς Σούρτρουρ της σκανδιναβικής μυθολογίας.

Οι νησιώτες και οι ψαράδες από το κοντινό αρχιπέλαγος των Βεστμανάεγιαρ παρακολουθούσαν καθώς κεραυνοί χτυπούσαν το ηφαιστειακό νέφος, που αυξομειωνόταν σε ένταση, φωτίζοντας το μισοσκόταδο του χειμώνα. Θα χρειάζονταν δύο χρόνια για να σταματήσει εντελώς η έκρηξη.

«Είναι πολύ σπάνιο να έχουμε μια έκρηξη που να δημιουργεί ένα νησί και να παραμένει σταθερό. Αυτό συμβαίνει κάθε 3.000 με 5.000 χρόνια σε αυτή την περιοχή», τονίζει στον Guardian η Ολγα Κολμπρούν Βιλμουνταρντότιρ, γεωγράφος του Ινστιτούτου Φυσικών Επιστημών της Ισλανδίας. Οσα νησιά δημιουργούνται, συνήθως βυθίζονται και πάλι. Η εμφάνιση του Σούρτσεϊ προσέφερε στους ερευνητές μια ανεκτίμητη επιστημονική ευκαιρία: να παρατηρήσουν πώς η ζωή αποικίζει και εξαπλώνεται σε ένα νησί απαλλαγμένο από την ανθρώπινη επέμβαση, η οποία έχει αλλοιώσει σχεδόν όλη τη Γη.

Αλλα νησιά έχουν εμφανιστεί από τη δεκαετία του 1960, αλλά οι επιστήμονες λένε ότι δεν ήταν οικολογικώς τόσο σταθερά. Η τελευταία παρόμοια περίπτωση πριν από το Σούρτσεϊ υπήρξε η γέννηση του Ανάκ Κρακατάου στην Ινδονησία το 1927, αλλά εκείνο μολύνθηκε γρήγορα από την ανθρώπινη παρουσία. Οι ισλανδοί ερευνητές στάθηκαν αποφασισμένοι να διαφυλάξουν το Σούρτσεϊ με κάθε τρόπο

Το 1965 το Σούρτσεϊ τέθηκε υπό επίσημη κρατική προστασία. Μόνο ερευνητές και ελάχιστοι δημοσιογράφοι –υπό αυστηρή επιτήρηση– επιτρεπόταν να το επισκέπτονται. Κανένα πρόβατο δεν θα επιτρεπόταν να βοσκήσει εκεί. Την ίδια χρονιά εντοπίστηκε το πρώτο φυτό: μια συστάδα από Cakile maritima (θαλάσσια ρόκα), που είχε φτάσει με τα κύματα από την ηπειρωτική Ισλανδία.

«Οι πρώτοι επιστήμονες που πάτησαν στο Σούρτσεϊ το 1964 είδαν σπόρους και φυτικά υπολείμματα να έχουν ξεβραστεί στην ακτή. Πουλιά έρχονταν ήδη να δουν τι συνέβαινε. Η έκρηξη συνεχιζόταν ακόμη όταν εντοπίστηκε το πρώτο φυτό – ήταν πολύ γρήγορο», τονίζει η Βιλμουνταρντότιρ.

Οι επιστήμονες περίμεναν ότι τα φύκια και οι λειχήνες θα ήταν οι πρώτοι «άποικοι», δημιουργώντας σταδιακά ένα στρώμα εδάφους που θα υποστήριζε φυτά με αγγεία. Ομως αυτό το στάδιο παραλείφθηκε εντελώς. Περισσότερα φυτά ξεβράζονταν τα επόμενα χρόνια, και μερικά προσκολλήθηκαν στους γυμνούς ηφαιστειακούς βράχους. Μετά από μια δεκαετία, οι αλλαγές φάνηκαν να σταματούν.

Ο Πάβελ Βασόβιτς, διευθυντής βοτανικής του Ινστιτούτου Φυσικών Επιστημών, τονίζει στη βρετανική εφημερίδα: «Οι άνθρωποι σκέφτονταν, και τώρα τι; Περίπου δέκα είδη είχαν αποικίσει το Σούρτσεϊ. Η φυτική κάλυψη ήταν ελάχιστη. Αλλά τότε ήρθαν τα πουλιά».

Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 οι γλάροι άρχισαν να φωλιάζουν σε τμήματα του νησιού, βρίσκοντας καταφύγιο σε ένα από τα πιο θυελλώδη σημεία του Ατλαντικού. Η άφιξή τους πυροδότησε μια έκρηξη ζωής. Τα περιττώματά τους μετέφεραν σπόρους που εξαπλώθηκαν γρήγορα, τρέφοντας τα χόρτα με τα θρεπτικά στοιχεία από τα ίδια τα πουλιά. Για πρώτη φορά, μεγάλες εκτάσεις γυμνού βράχου έγιναν πράσινες.

Ο Βασόβιτς επισημαίνει: «Είναι εκπληκτικό. Από την εποχή του Δαρβίνου οι βιολόγοι πίστευαν ότι μόνο φυτά με σαρκώδεις καρπούς μπορούσαν να ταξιδέψουν με τα πουλιά. Ομως τα είδη του Σούρτσεϊ δεν έχουν σαρκώδεις καρπούς. Σχεδόν όλοι οι σπόροι στο νησί ήρθαν μέσω των περιττωμάτων των γλάρων».

Ενα μάθημα από αυτό το ζωντανό εργαστήριο είναι ότι η ανάκαμψη μετά από μια διατάραξη δεν ακολουθεί μια μοναδική, προβλέψιμη πορεία, επισημαίνει ο επιστήμονας. Αντίθετα, διαμορφώνεται από πολλαπλές, συχνά απροσδόκητες δυνάμεις.

Σήμερα, οι γκρίζες φώκιες είναι οι πιο πρόσφατες αφίξεις που επηρεάζουν τη βιοποικιλότητα του νησιού. Ο ηφαιστειακός βράχος έχει γίνει ένας κρίσιμος τόπος «ανάπαυσης», όπου οι φώκιες ανεβαίνουν για να ξεκουραστούν, να αλλάξουν τρίχωμα και να γεννήσουν τα μικρά τους μακριά από τις όρκες που παραμονεύουν κοντά. Τα περιττώματα, τα ούρα και οι πλακούντες τους εμπλουτίζουν το νησί με άζωτο, βοηθώντας τη ζωή να εξαπλωθεί ακόμη περισσότερο.

Ωστόσο, οι ερευνητές προειδοποιούν ότι η αποίκιση του Σούρτσεϊ κάποτε θα αντιστραφεί. Η περιοχή όπου συγκεντρώνονται οι φώκιες είναι από αυτές που διαβρώνονται σιγά-σιγά από τον ωκεανό. Μέχρι το τέλος του αιώνα, οι επιστήμονες προβλέπουν ότι λίγα θα έχουν απομείνει από εκείνο το τμήμα του νησιού.

Η βιοποικιλότητά του πιθανότατα θα κορυφωθεί και στη συνέχεια θα μειωθεί, αφήνοντας τελικά έναν άδειο βράχο να στέκεται μόνος στον Ατλαντικό. Ομως τα διδάγματα θα παραμείνουν.

Το Σούρτσεϊ δείχνει ότι ακόμη και στα πιο σκληρά περιβάλλοντα η ανθεκτικότητα και η αναγέννηση είναι δυνατές, λέει ο Βασόβιτς. Προσφέρει ελπίδα και πρακτικά μαθήματα για την αποκατάσταση οικοσυστημάτων που έχουν πληγεί από πόλεμο, ρύπανση ή υπερεκμετάλλευση: αν δοθεί χώρος, η φύση πάντα βρίσκει τρόπο να επιστρέψει – συχνά πιο γρήγορα και πιο ευρηματικά από όσο περιμένουμε.

Η Βιλμουνταρντότιρ καταλήγει σημειώνοντας: «Νιώθω ότι η Ισλανδία συμβάλλει πραγματικά σε κάτι σημαντικό για την ανθρωπότητα διατηρώντας αυτή την περιοχή. Στην ηπειρωτική χώρα η ανθρώπινη επίδραση είναι παντού. Οταν βρίσκομαι στο Σούρτσεϊ, είμαι πραγματικά μέσα στη φύση. Το μόνο που ακούς είναι τα πουλιά. Βλέπεις όρκες κατά μήκος της ακτής και φώκιες να ξεπροβάλλουν και να σε κοιτούν».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News