Τα τελευταία χρόνια οι συζητήσεις και οι αντιπαραθέσεις σχετικά με την αποαποικιοποίηση των μουσείων αυξάνονται στο Ηνωμένο Βασίλειο τόσο ανάμεσα σε ακαδημαϊκούς όσο και σε απλούς πολίτες. Και τα μουσεία της χώρας έχουν αρχίσει να ανταποκρίνονται καθώς πολλές από τις συλλογές τους έχουν σχηματιστεί μέσω της αποικιοκρατίας και των κληρονομιών της. Για παράδειγμα, διάφορα βρετανικά μουσεία έχουν αντικείμενα που αποκτήθηκαν από την Αίγυπτο μετά τη Ναυμαχία του Νείλου το 1798 και ειδικότερα κατά τη βρετανική κατοχή της μεταξύ 1882-1922.

Ας μην ξεχνάμε και τις ελληνικές αρχαιότητες με πιο διάσημα τα Γλυπτά του Παρθενώνα και τις συνεχείς διπλωματικές προσπάθειες για την επιστροφή τους στη χώρα μας. Ανοίγει άραγε ο δρόμος για κάτι τέτοιο;  Η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα που υπέβαλε επίσημo αίτημα (το 1983) για την επιστροφή τους. Εναν χρόνο αργότερα το αίτημα απορρίφθηκε αλλά πρόσφατα ο πρόεδρος του Βρετανικού Μουσείου, Τζορτζ Οσμπορν, εμφανίστηκε πρόθυμος να επιστρέψει τα Γλυπτά του Παρθενώνα στην Ελλάδα, μέσω «μόνιμου δανεισμού».

Το Βρετανικό Μουσείο προτίθεται να μοιραστεί αντικείμενα από τη συλλογή του με πρώην αποικίες για να τις βοηθήσει να «αποαποικιοποιηθούν». Στο πλαίσιο αυτό συνεργάστηκε με ένα κορυφαίο ινδικό μουσείο, το Chhatrapati Shivaji Maharaj Vastu Sangrahalaya (CSMVS) της Μουμπάι (Βομβάη), για τη μεταφορά 80 πολύτιμων ελληνικών και αιγυπτιακών θησαυρών, οι οποίοι εκτίθενται τώρα σε μια νέα αίθουσα με σκοπό να ανατρέψουν την «αποικιακή παρερμηνεία», αναδεικνύοντας τη συμβολή της Ινδίας στον πολιτισμό.

Ο διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου, Δρ Νίκολας Κάλιναν, δήλωσε στην Telegraph ότι το project θα αποτελέσει ένα «νέο μοντέλο» για τη συνεργασία με χώρες που επιδιώκουν να αποζημιωθούν για την αποικιοκρατία, με τα πρώην έθνη της αυτοκρατορίας να διάκεινται ευνοϊκά στη σύναψη μακροπρόθεσμων συμφωνιών για αντικείμενα που φυλάσσονται στη Βρετανία.

Ας σημειωθεί ότι εκτός από τα Γλυπτά του Παρθενώνα, υπήρξαν παρατεταμένες διαμάχες σχετικά με την επιστροφή θησαυρών, που βρίσκονται στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπως ινδικά έργα τέχνης, χρυσός από την Γκάνα, ιερές πινακίδες από την Αιθιοπία και χάλκινα γλυπτά του Μπενίν, επισημαίνει ο Κρεγκ Σίμπσον στην ανταπόκρισή του από τη Μουμπάι.

Ο δρ Κάλιναν δήλωσε στην Telegraph: «Δεν χρειάζεται να ντροπιάζεις τη δική σου χώρα για να κάνεις κάτι θετικό σε μια άλλη χώρα. Στην πραγματικότητα μπορεί να είναι πολύ ωφέλιμο. Πολιτιστική διπλωματία, αυτό πρέπει να κάνουν τα μουσεία».

Μετά τις διαμαρτυρίες του κινήματος Black Lives Matter το 2020, μουσεία όπως το Χόρνιμαν, στο νοτιοανατολικό Λονδίνο, και αυτά της Οξφόρδης και του Κέιμπριτζ έσπευσαν να επαναπατρίσουν αντικείμενα όπως τα Χάλκινα του Μπενίν. Πολλά από αυτά είχαν λεηλατηθεί από τις βρετανικές δυνάμεις το 1897 από την περιοχή που σήμερα ανήκει στη Νιγηρία, και η οποία επιμένει εδώ και καιρό να της επιστραφούν.

Ορισμένες πηγές έχουν υποστηρίξει ότι το Βρετανικό Μουσείο απέφυγε τις υπερβολές του κινήματος «woke» («αφύπνισης»), όταν πολλά άλλα πολιτιστικά ιδρύματα δεσμεύτηκαν για «αποαποικιοποίηση» και μετασχηματισμό της προσφοράς τους στο κοινό.

Εξάλλου, ο Νόμος περί Βρετανικών Μουσείων του 1963 απαγορεύει στο ίδρυμα να παραδώσει τους θησαυρούς του, πράγμα που σημαίνει ότι τα αιτήματα για επαναπατρισμό αμφιλεγόμενων αντικειμένων σε πρώην αποικίες έχουν απορριφθεί επανειλημμένα.

Τώρα το μουσείο υπό τη διεύθυνση του Κάλιναν (ανέλαβε το 2024), στοχεύει να κατευνάσει τις διαμάχες ενθαρρύνοντας συμφωνίες δανεισμού έως και τριών ετών, υπογραμμίζει ο Κρεγκ Σίμπσον στην Telegraph.

«Υπάρχει ένα άλλο, πολύ πιο θετικό μοντέλο συνεργασίας αντί γι’ αυτό το μοντέλο μηδενικού αθροίσματος, του δυαδικού, “όλα ή τίποτα” που προωθούν οι άνθρωποι», δήλωσε και τόνισε: «Πιστεύουμε ότι αυτό το μοντέλο που αναπτύσσουμε είναι πολύ θετικό και πολύ καινοτόμο». Πρόσθεσε ακόμη ότι «Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική, δεν μπορείς ποτέ να εφαρμόσεις τα ίδια κριτήρια σε δύο διαφορετικούς πολιτισμούς, χώρες ή περιοχές. Κάποιες είναι πιο δύσκολες από άλλες. Αλλά εξακολουθούμε να προσπαθούμε».

Αντικείμενα, όπως τα Μάρμαρα Amaravati, τα προσωπικά εμβλήματα του Tipu Sultan και το διαμάντι Koh-I-Noor, μεταφέρθηκαν στη Βρετανία από την Ινδία κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας. Και ενώ η κυβέρνηση του Ναρέντρα Μόντι θέλει να ανακτήσει τα ιστορικά αντικείμενα, το δάνειο του Βρετανικού Μουσείου στη Μουμπάι  περιλαμβάνει θησαυρούς από άλλους πολιτισμούς.

Μεταξύ αυτών είναι ένα εξαιρετικά λεπτό, ξύλινο μοντέλο αιγυπτιακού ποταμόπλοιου 4.000 ετών, ένα ξύλινο γλυπτό με βόδια που τραβούν ένα άροτρο και λατρευτικά σουμεριακά αγάλματα από το 2200 π.Χ.. Τα πολύτιμα αυτά αντικείμενα δημιουργήθηκαν από κοινωνίες σύγχρονες με εκείνες της κοιλάδας του Ινδού, σε μια περιοχή που είναι σήμερα το Πακιστάν και η Ινδία, όπου αναπτύχθηκε ένας πολιτισμός λιγότερο γνωστός, πλην όμως πολύπλοκα αστικός και εγγράμματος.

Μεταγενέστερα αντικείμενα, τα οποία επιμελήθηκε ο ειδικός του Βρετανικού Μουσείου Θόρστεν Οπερ, περιλαμβάνουν ένα ρωμαϊκό μωσαϊκό που βρέθηκε κάτω από την Αγορά Λίντενχολ στο Λονδίνο, μια μαρμάρινη προτομή του Αυγούστου και ένα ρωμαιο-βρετανικό ασημένιο δοχείο για την αποθήκευση πιπεριού που μεταφερόταν από την Ινδία.

Τα δεκάδες αντικείμενα αποτελούν μέρος του μεγαλύτερου δανεισμού αρχαίων αντικειμένων του Βρετανικού Μουσείου στην Ινδία και της πρώτης συμφωνίας αυτού του είδους με μη δυτικό μουσείο. Και η έκθεσή τους, η οποία υποστηρίζεται με χορηγία του J Paul Getty Trust ύψους 7 δισ. δολαρίων (περίπου 6 δισ. ευρώ), θα καταδείξει πώς η Ινδία ήταν λίκνο πολιτισμού.

Ο Σαμπιάσατσι Μουκερτζί, γενικός διευθυντής του μουσείου CSMVS, δήλωσε στην Telegraph ότι η έκθεση των βρετανικών δανείων θα συμβάλει στη «διόρθωση της αποικιακής παρερμηνείας» του παρελθόντος της Ινδίας. Και πρόσθεσε: «Ολοι οι πολιτισμοί είναι σπουδαίοι πολιτισμοί και πρέπει να τους σεβόμαστε όλους. Μέσω αυτής της έκθεσης, γίνεται αποαποικιοποίηση, γίνεται μια προσπάθεια αποαποικιοποίησης της αφήγησης. Υποφέραμε για πολλά χρόνια και η αποικιοκρατία διείσδυσε στην εκπαίδευση και τον πολιτισμό μας».

Τόνισε ακόμη: «Υπάρχει ένα είδος ανάδυσης. Θα χρησιμοποιήσω τη λέξη “εξέγερση”, αλλά αναδυόμαστε με αξιοπρέπεια και είμαστε πολύ περήφανοι για την ιστορία μας». Ο κ. Μουκερτζί ελπίζει ότι η έκθεση θα βοηθήσει στην «επανατοποθέτηση» της Ινδίας στον κόσμο με την αλλαγή της εικόνας της και ότι αυτό το μοντέλο δανεισμού αντικειμένων για την αφήγηση μιας πληρέστερης ιστορίας θα μπορούσε να υιοθετηθεί και από άλλες χώρες της Ασίας και της Αφρικής.

Επιπλέον ο δρ Κάλιναν, ο οποίος ήταν προηγουμένως διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης Πορτρέτων, δήλωσε: «Οταν δανείζουμε αντικείμενα από τη συλλογή του Βρετανικού Μουσείου, πράγματα που προέρχονται από τη Βρετανία πίσω στην πηγή τους, μπορεί να είναι απίστευτα ισχυρό, μπορεί να είναι απίστευτα διαφωτιστικό».

Εκτός από την Ινδία, ο δρ Κάλιναν επισκέφθηκε επίσης πρόσφατα την Κίνα και τη Νιγηρία και τώρα σχεδιάζει μια επίσκεψη στην Γκάνα, καθώς το ίδρυμα άρχισε να σκέφτεται τρόπους για να αμβλύνει τις μετα-αποικιακές εντάσεις. Να σημειωθεί ότι το 2024, το Βρετανικό Μουσείο δάνεισε στη Γκάνα χρυσά κειμήλια που κάποτε ανήκαν στον βασιλιά Ασάντε και κατασχέθηκαν από βρετανικά στρατεύματα το 1874.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News