Σε πολλές συζητήσεις που διεξάγονται οι περισσότεροι ομιλητές εκφράζουν την ανησυχία τους για το μέλλον της Ευρώπης παρατηρώντας την άνοδο της ακροδεξιάς. Ομως στην πραγματικότητα δεν είναι μόνο η ακροδεξιά που είναι το πρόβλημα. Είναι ο λαϊκισμός, και η ακροδεξιά είναι ακριβώς κομμάτι του λαϊκισμού.

Πώς ορίζεται όμως ο λαϊκισμός; Ποια είναι η δύναμη του; Πώς εξελίσσεται τα τελευταία 5 χρόνια; Ποια είναι τα προβλήματα που μπορεί να ανακύψουν;

Πώς ορίζεται ο λαϊκισμός;

Δεν υπάρχει κοινά αποδεκτός ορισμός. Θα μπορούσαμε ωστόσο να αποδεχτούμε τον ακόλουθο:

Λαϊκισμός είναι η επίκληση του «λαού» εναντίον της δομημένης εξουσίας του κράτους. Ο λαός σε αντίθεση με τις διάφορες ελίτ. 

O Γιαν-Βέρνερ Μύλερ (Jan-Werner Mueller) τονίζει στο βιβλίο του «Τι είναι ο λαϊκισμός» ότι «ο λαϊκισμός θέτει έναν ηθικά αμόλυντο και πλήρως ενωμένο αλλά ανύπαρκτο στην πραγματικότητα λαό απέναντι σε ελίτ που θεωρούνται διεφθαρμένες. Ο ηγέτης του λαϊκιστικού κόμματος είναι ο γνήσιος εκπρόσωπος του λαού. Ο λαϊκισμός είναι κατεξοχήν αντίθετος με τον πλουραλισμό».

Ποια κόμματα είναι ή θεωρούνται λαϊκιστικά;

Την απάντηση τη δίνει  η λίστα του TIMBRO think tank, που παρακολουθεί πάνω από 20 χρόνια την εξέλιξη του λαϊκισμού στην Ευρώπη. Εχει την πληρέστερη καταγραφή των λαϊκιστικών κομμάτων. Με βάση αυτή τη λίστα θα παρακολουθήσουμε την  εξέλιξη του λαϊκισμού στο Ευρωκοινοβούλιο.

Συνολικά 45 κόμματα από 24 κράτη-μέλη δραστηριοποιούνται στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Είτε είναι κόμματα από τον Νότο που αντιμάχονται την οικονομική κρίση είτε είναι κόμματα από τον Βορρά που αντιτίθενται στην μεταφορά πόρων προς τα ασθενέστερα κράτη είτε από τις πρώην κομουνιστικές χώρες που δεν θέλουν να «χρηματοδοτούν» τις πλούσιες χώρες. Τα περισσότερα από αυτά τα κόμματα έχουν έντονο αντιμεταναστευτικό λόγο.

Τα ελληνικά κόμματα που είναι σε αυτή τη λίστα είναι ο ΣΥΡΙΖΑ, το ΚΚΕ, οι ΑΝΕΛ και η ΛΑΕ. Υπάρχουν και άλλα κόμματα και από την  Ελλάδα και από την υπόλοιπη Ευρώπη τα οποία όμως δεν έχουν κοινοβουλευτική εκπροσώπηση. Την επομένη των εκλογών του 2014 οι λαϊκιστές ευρωβουλευτές ανέρχονταν σε 177.

Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τα κόμματα που έχουν περίπου παραπλήσιες ιδεολογικές αρχές συνεργάζονται μεταξύ τους και σχηματίζουν πολιτικές ομάδες.

Οι ομάδες αυτές είναι:

• Του Ευρωπαϊκoύ Λαϊκoύ Κόμματoς PPE (Χριστιαvoδημoκράτες) στην οποία συμμετέχει η ΝΔ.
• Η Προοδευτική Συμμαχία των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών S&D στην οποία συμμετέχει το ΚΙΝΑΛ και το Ποτάμι.
• Η Ομάδα των Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών ECR στην οποία συμμετέχουν οι ΑΝΕΛ.
• Η Ομάδα της Συμμαχίας Φιλελευθέρων και Δημοκρατών για την Ευρώπη ALDE στην οποία κανένα κόμμα από την Ελλάδα δεν συμμετέχει.
• Η  Ομάδα της Ευρωπαϊκής Ενωτικής Αριστεράς/Αριστερά των Πρασίνων των Βορείων Χωρών GUE/NGL : Στην ομάδα αυτή συμμετέχει ο ΣΥΡΙΖΑ και η ΛΑΕ.
• Ομάδα τωv Πρασίvωv / Ευρωπαϊκή Ελεύθερη Συμμαχία GREEN/ALE.
• Ομάδα Ευρώπη Ελευθερίας και Άμεσης Δημοκρατίας EFDD.
• Ομάδα «Η Ευρώπη των Εθνών και της Ελευθερίας» ENF.

Οι ομάδες ECR, GUE/NGL, EFDD είναι ευρωσκεπτιστές. Η διαφορά τους είναι η ιδεολογική τοποθέτηση τους δεξιά ή αριστερά και ο βαθμός ευρωσκεπτικισμού από τον χαλαρό του ECR έως τον σκληρό του EFDD.

Παρατηρούμε ότι όλοι οι λαϊκιστές, με εξαίρεση την Fidesz του Ορμπαν που είναι μέλος του ΕΛΚ, είναι στις αντιευρωπαϊκές πολιτικές ομάδες. Δεν σημαίνει ότι όλοι οι αντιευρωπαϊστές είναι λαϊκιστές, αλλά σίγουρα όλοι οι λαϊκιστές είναι αντικειμενικά αντιευρωπαϊστές.

Η αιτία αυτού του φαινομένου είναι ότι ο λαϊκισμός είναι ασυμβίβαστος με τη συναίνεση, την εύρεση κοινά αποδεκτής λύσης στο θέμα του σεβασμού των δικαιωμάτων της μειοψηφίας, δηλαδή με τις αρχές που λειτουργεί η Ευρώπη και η Δημοκρατία. Θεωρούν ότι αντιπροσωπεύουν την γνήσια ενιαία θέληση του λαού και οποιαδήποτε προσπάθεια διαπραγμάτευσης ή εύρεσης συμβιβαστικής λύσης αποτελεί νόθευση της λαϊκής εντολής που έχουν.

Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι λαϊκιστές θα ενισχυθούν περαιτέρω. Σύμφωνα με τις δημοσιευμένες δημοσκοπήσεις οι λαϊκιστές αναμένεται να έχουν πάνω από 220 ευρωβουλευτές αυξάνοντας τοιουτοτρόπως τη δύναμη τους κατά 30%. Η δυσκολία για την Ευρώπη θα είναι όχι τόσο η ακροδεξιά που στην πραγματικότητα έχει πολύ μικρή επιρροή αλλά το γεγονός ότι για πρώτη φορά το ένα τρίτο της Ευρωβουλής θα είναι λαϊκιστές.

Η μεγαλύτερη αύξηση των λαϊκιστών ευρωβουλευτών θα σημειωθεί στην Ιταλία. Σε όλα τα κράτη μέλη θα έχουμε αύξηση είτε με ενίσχυση των κομμάτων που ήδη υπάρχουν είτε με την είσοδο νέων κομμάτων πχ του VOX στην Ισπανία. Ο ακόλουθος πίνακας δείχνει αυτή την αλλαγή.  Το μόνο κράτος στο οποίο θα σημειωθεί μείωση των λαϊκιστών θα είναι η Ελλάδα.

Η αύξηση των λαϊκιστών στην  Ιταλία είναι εντυπωσιακή. Διπλασιάζουν τη  δύναμη τους. Αυτό οφείλεται στην εκτόξευση της Lega.

Στον παρακάτω πίνακα, βλέπουμε τα ποσοστά  των λαϊκιστών ευρωβουλευτών ανά κράτος. Είναι εντυπωσιακό ότι στην Ουγγαρία το 76% των ευρωβουλευτών θα είναι λαϊκιστές και αντιευρωπαίοι όταν η συντριπτική πλειοψηφία των Ούγγρων πολιτών είναι φιλοευρωπαίοι. Πράγματι το 61% των Ούγγρων θεωρεί θετικό το ότι η χώρα τους είναι στην ΕΕ και μόνο το 7% το θεωρεί αρνητικό. Υπάρχει όχι μόνο στην Ουγγαρία αλλά και σε όλη την  Ευρώπη μια υπερβολική αντιπροσώπευση των δυνάμεων που θέλουν είτε να διαλύσουν την Ευρώπη (όπως το δανέζικο Folkebevægelsen mod EU,  δηλαδή Κίνημα Πολιτών εναντίον της ΕΕ, που είναι και σύντροφοι του ΣΥΡΙΖΑ στην GUE/NGL), είτε να φρενάρουν την ολοκλήρωσή της. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει αυτά τα υψηλά ποσοστά.

Η μπλε γραμμή δείχνει το ποσοστό των λαϊκιστών στην Ευρωβουλή και η γκρι γραμμή το ποσοστό των πολιτών που θεωρούν κακό το γεγονός ότι η χώρα τους ανήκει στην ΕΕ.

Το συμπέρασμα από αυτό το διάγραμμα είναι ότι ο λαϊκισμός και με αυτό τον τρόπο ο αντιευρωπαϊσμός εκπροσωπείται με πολύ μεγαλύτερο ποσοστό από ότι πραγματικά είναι. Ο κίνδυνος είναι ότι οι πολίτες που είναι μεν υπέρ της Ευρώπης αλλά ψηφίζουν λαϊκιστικά κόμματα τα οποία στην ουσία είναι αντιευρωπαϊκά αποτελούν μια δυνητικά ευμετάβλητη ομάδα που θα μπορούσε να μεταλαχτεί σε αντιευρωπαϊκή ακολουθώντας το κόμμα που επέλεξε να ψηφίσει με διαφορετικά όμως κριτήρια .

Σε ποιες όμως πολιτικές ομάδες ανήκουν τα λαϊκιστικά κόμματα;. Τα παρακάτω διαγράμματα δείχνουν το ποσοστό που κατέχουν οι λαϊκιστές στις διάφορες πολιτικές ομάδες.

Η εικόνα δείχνει ξεκάθαρα ότι τα λαϊκιστικά κόμματα είναι κατεξοχήν αντιευρωπαϊκά ή ευρωσκεπτικιστικά. Δεν σημαίνει ότι όλα τα ευρωσκεπτικιστικά κόμματα είναι λαϊκιστικά. Υπάρχουν λαϊκιστικά κόμματα που δεν είναι ευρωσκεπτικιστικά. Ο μεταμνημονικός ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει αντιευρωπαϊκό λόγο σήμερα. Ίσως προσπαθεί να βρει στέγη στους Σοσιαλδημοκράτες αφού στην ομάδα της οποίας ηγήθηκε στις προηγούμενες Ευρωεκλογές, την GUE/NGL, το κλίμα δεν είναι πλέον φιλικό προς τον ΣΥΡΙΖΑ. Το κίνημα «Ο λαός τώρα» στο οποίο συμμετέχουν το Bloco de Esquerda της Πορτογαλίας, οι Podemos της Ισπανίας και η France Insoumise της Γαλλίας και θα αποτελέσει την ραχοκοκαλιά της νέας ομάδας της Αριστεράς στην επόμενη Ευρωβουλή έχει  αποκλείσει τον ΣΥΡΙΖΑ.

Οπως αναφέραμε, ο λαϊκισμός δεν έχει ενιαίο λόγο. Στις περισσότερες περιπτώσεις χρησιμοποιεί τη διαφθορά των συστημικών κομμάτων για να πλήξει τη λειτουργία της δημοκρατίας με γενικόλογα συνθήματα («όλοι ίδιοι είναι») και να στρέψει μια μερίδα του λαού σε κάτι «νέο και άφθαρτο». Το παρακάτω διάγραμμα συσχετίζει δύο αποτελέσματα από το Ευρωβαρόμετρο.

Το ένα είναι η ΜΗ ικανοποίηση των πολιτών από τη λειτουργία της δημοκρατίας στο κράτος τους και το άλλο είναι η αντίληψη για την έκταση της διαφθοράς που υπάρχει στο κράτος τους. Είναι ολοφάνερο ότι όσο αυξάνει η αίσθηση της διαφθοράς τόσο αυξάνει η δυσπιστία προς τη λειτουργία της δημοκρατίας. Μερικές φορές τα συστημικά κόμματα, θέλοντας να κερδίσουν μερικές ψήφους, δεν διστάζουν να χρησιμοποιήσουν την σκανδαλολογία. Όμως μακροπρόθεσμα νομιμοποιούν τους λαϊκιστές να κατεδαφίζουν τη δημοκρατία.

Ψηφίζοντας λαϊκιστικά στις εκλογές δεν τιμωρούμε τα κόμματα αλλά στην ουσία τον εαυτό μας.

Τα στοιχεία είναι βασισμένα στην παρουσίαση που έκανα στην  74η Διασκεψη της GALLUP INTERNATIONAL που έγινε στη Βιέννη στις 2 Μαΐου και χρησιμοποιήθηκαν τα ευρήματα που ήταν διαθέσιμα μέχρι την 30ή Απριλίου.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News