Η Μεταπολίτευση στη βραχεία διάρκειά της, δηλαδή ως μετάβαση από τη δικτατορία στη δημοκρατία, συμπεριλαμβάνεται στα σπουδαιότερα επιτεύγματα της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας. Παρότι προηγήθηκε η επιβολή ενός σκληρού στρατιωτικού καθεστώτος και μεσολάβησε η εθνική τραγωδία της Κύπρου, το άλμα που πραγματοποιήθηκε μέσα σε λίγους μήνες ήταν εν πολλοίς ανέλπιστο. Αν εκείνες τις ημέρες κάποιος προέβλεπε ότι μέσα σε λίγους μήνες θα πραγματοποιούνταν ελεύθερες εκλογές, θα άλλαζε το πολίτευμα διά του μοναδικού, μη μονομερούς και έγκυρου δημοψηφίσματος του 20ού αιώνα, αλλά και θα ψηφιζόταν το νέο Σύνταγμα της χώρας –το μακροβιότερο έως σήμερα– μάλλον θα τον χαρακτήριζαν, αν μη τι άλλο, υπεραισιόδοξο.

Και όμως, όλα αυτά συνέβησαν. Εκτοτε απαλείφθηκαν τα –έως τότε απεριόριστα– περιθώρια παρέμβασης εξωθεσμικών παραγόντων στην πολιτική ζωή – άρα το κράτος μετατρεπόταν από σφετεριστής σε εγγυητής της δημοκρατίας. Εξασφαλίστηκε η πρόσβαση όλων των κοινωνικών ομάδων στη δημόσια και οικονομική ζωή, ενώ με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία το 1981 επικυρώθηκε, αναίμακτα, εναλλαγή στην εξουσία. Τα φαντάσματα του παρελθόντος θα έμεναν πια πίσω – μια για πάντα.

Παραλλήλως, με την είσοδο της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα ολοκληρώθηκε το προδικτατορικό όραμα του Κωνσταντίνου Καραμανλή – σε μεγάλο βαθμό μπορεί κανείς να πει ότι ήταν και η ευρωπαϊκή ένταξη που λειτούργησε ως εγγύηση της ομαλότητας. Κοινά αιτήματα της εποχής ήταν η αποτίναξη των μετεμφυλιακών δεσμών, η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης έναντι του πολιτικού και δικαστικού συστήματος, η ουδετεροποίηση και ο εκσυγχρονισμός του κράτους, καθώς και η δημιουργία σταθερών θεσμών: στην πολιτική, στην κοινωνία, στην οικονομία.

Αν όλα όσα έγιναν τότε ήταν πράγματι μια εντυπωσιακή αλλαγή σελίδας, με διακριτό αποτύπωμα έως και σήμερα, είναι εντυπωσιακό ότι ορισμένα από τα αιτήματα του 1974 φαντάζουν, 51 χρόνια μετά, πιο επίκαιρα από ποτέ. Και όχι μόνο αυτό: η χώρα μοιάζει να κινείται χωρίς πυξίδα στην ομίχλη της νέας εποχής. Οχι φυσικά σε επίπεδο αμφισβήτησης της δημοκρατίας ή της νομιμότητας του πολιτεύματος. Αλλά σε αυτό των θεσμικών ελλειμμάτων, της κρίσης εμπιστοσύνης του «συστήματος» εν γένει –κόμματα, δικαιοσύνη, αστυνομία, παιδεία– καθώς και στο μείζον ζήτημα της εκπροσώπησης, άρα και της συμμετοχής στη δημοκρατική διαδικασία.

Πώς αλλιώς να επεξηγηθεί ότι, σύμφωνα με την τελευταία έρευνα της World Values Survey από τη διαΝΕΟσις και το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών για το 2025, μόλις το 23% των Ελλήνων πιστεύει πως η πολιτική έχει σημασία για τη ζωή του; Ή ότι τον Φεβρουάριο, στη δημοσκόπηση του Protagon, το 83% των ερωτώμενων απάντησε ότι η Δικαιοσύνη στην Ελλάδα δεν λειτουργεί καλά; Αντιστοίχως, οι Ελληνες εμπιστεύονται σχεδόν σε απόλυτο βαθμό μόνο την οικογένειά τους, με το Κοινοβούλιο να μην ξεπερνά το 30%, τα ΜΜΕ το 28% και την Αστυνομία το 49%. Προφανώς, κάθε εποχή είναι γεμάτη από νέες προκλήσεις. Οταν, όμως, εκλείπει η αποδοχή του θεσμικού μανδύα που, τουλάχιστον θεωρητικά, προστατεύει τη συνοχή μιας κοινωνίας, τότε υπάρχει πρόβλημα.

Ισως η έκρηξη των εν λόγω ελλειμμάτων να πυροδοτήθηκε τα τελευταία δύο χρόνια από την ανείπωτη τραγωδία των Τεμπών, τη διαχείρισή της από την κυβέρνηση και την υπερεπένδυση από την πλευρά της αντιπολίτευσης, με αποκλειστικό στόχο την εκλογική πρόσοδο. Εξ ου και το πολιτικό σύστημα, χέρι-χέρι με τη Δικαιοσύνη, η οποία πλήττεται για τον βαθμό της (μη) ανεξαρτησίας της, να έχουν βρεθεί πριν από όλα τα άλλα στο κέντρο του κυκλώνα. Στη Δικαιοσύνη εντοπίζονται σειρά καίριων ζητημάτων: πολυνομία, βραδύτητα στην απονομή, τρόπος επιλογής της ηγεσίας, παρέμβαση της εκτελεστικής εξουσίας. Αν αυτά που απασχολούν τους πολίτες περί της Δικαιοσύνης είναι εντοπισμένα, για το πολιτικό –ή καλύτερα για το κομματικό– σύστημα τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά.

Πώς και για πόσο μπορεί να σταθεί ένα τέτοιο σύστημα με έναν παίκτη και αυτόν σημαντικά λαβωμένο; Στην τελευταία δημοσκόπηση του Protagon η Νέα Δημοκρατία χάνει τρεις μονάδες. Υπάρχει όμως κάτι πιο εντυπωσιακό: ουδείς κερδίζει, παρά μόνο οι αναποφάσιστοι. Το ποσοστό τους ξεπερνά το 20%. Αν δηλαδή τον επόμενο μήνα γίνονταν εκλογές, η χώρα θα άνοιγε την πόρτα της ακυβερνησίας. Πέντε δεκαετίες τώρα, στην Ελλάδα δεν καλλιεργήθηκε ποτέ κουλτούρα συνεργασίας – παρά μόνο στα χρόνια που λίγο έλειψε να εξοστρακιστεί από την ευρωζώνη. Επτά χρόνια μετά την εκλογή του Μητσοτάκη και δεν υπάρχει αξιόπιστη αντιπολιτευτική εναλλακτική. Και δεν φαίνεται ότι θα υπάρξει στο εγγύς μέλλον. Ταυτοχρόνως, ο δικομματισμός, σταθεροποιητικό στοιχείο του μεταπολιτευτικού κόσμου, ανήκει στο όχι και τόσο μακρινό παρελθόν.

Το δε σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ έσκασε την κατάλληλη στιγμή για να φέρει στην επιφάνεια ό,τι πιο παλαιοκομματικό – ακριβώς αυτό που ήθελε ο «πολυδιάστατος εκσυγχρονισμός» του Μητσοτάκη να αποτινάξει από τη ΝΔ. Αποτέλεσμα; Το 77% των ερωτηθέντων από το Protagon πιστεύει ότι ο Πρωθυπουργός δεν μπορεί να καταπολεμήσει τη μάστιγα της διαφθοράς. Ενα από τα ζητήματα που κάνει πολλούς Ελληνες (60%) να αισθάνονται μακριά από τα κέντρα λήψης των αποφάσεων. Αρα να ρέπουν, αυτομάτως, προς τον αποκαλούμενο «αντισυστημισμό»: είναι το πρώτο βήμα για να ξυπνήσουν τα ακροδεξιά αντανακλαστικά που φάνηκε να υπάρχουν στην ελληνική κοινωνία κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης.

Τυχερή ή άτυχη, η Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία συμπληρώνει 51 χρόνια ζωής εν μέσω μιας εποχής όπου ο κόσμος, και η Δύση ειδικότερα, βρίσκεται εν μέσω διαδικασίας βίαιης μετάβασης. Πυρηνικές αλλαγές στη Δυτική Συμμαχία, επαναχάραξη των συνόρων στην Ανατολική Ευρώπη και του χάρτη στη Μέση Ανατολή, μετατροπή της αναθεωρητικής Τουρκίας σε περιφερειακή δύναμη που διεκδικεί τη διαμόρφωση των εξελίξεων στη Μεσόγειο.

Παρά τη σταθερή διπλωματική θέση της κυβέρνησης, την κατ’ αναλογία ενίσχυση των Ενόπλων Δυνάμεων και την ενεργή παρουσία της στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ, οι αριθμοί του Protagon είναι απογοητευτικοί: το 66% των ερωτώμενων πιστεύει ότι η χώρα δεν έχει ενδυναμωθεί στο διεθνές περιβάλλον. Ούτε όμως μεταξύ των πολιτών, άρα και του πολιτικού συστήματος, υπάρχει κατά πλειοψηφία συμφωνία για τον γεωπολιτικό προσανατολισμό της Ελλάδας. Τουλάχιστον οι μισοί θα ήθελαν, για παράδειγμα, ουδέτερη ή και φιλορωσική στάση στον πόλεμο της Ουκρανίας.

Την ίδια ώρα, και ενώ το δημογραφικό είναι το υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα που θα έπρεπε να απασχολεί τους πολιτικούς και την κοινωνία, όχι μόνο ουδέν κίνητρο εντοπίζεται για όσους σκέφτονται να κάνουν οικογένεια (κόστος ζωής και στέγασης; Δωρεάν δημόσια εκπαίδευση και παιδεία; Μισθοί σε σχετικά νεαρή και μέση ηλικία;), αλλά και η μετανάστευση αντιμετωπίζεται πλέον και επισήμως ως εισβολή.

Το 39% στη δημοσκόπηση του Protagon ζητά σκληρή γραμμή στο Μεταναστευτικό, ενώ στην έρευνα της διαΝΕΟσις και του ΕΚΚΕ μόλις το 23% θα εμπιστευόταν έναν άνθρωπο άλλης εθνικότητας. Ενώ το 2050 ο αριθμός των Ελλήνων και των Ελληνίδων θα είναι κάτω από 9 εκατομμύρια, η χώρα δεν είναι σε θέση να προσλάβει τη μετανάστευση ως μερική λύση του δημογραφικού. Την ίδια ώρα οι αντίστοιχοι δείκτες στην Τουρκία κινούνται στην παντελώς αντίθετη κατεύθυνση. Στρουθοκαμηλισμός και άρνηση προβολής των επιπτώσεων του άμεσου μέλλοντος.

Ουδείς αμφιβάλλει για τα επιτεύγματα της Μεταπολίτευσης. Ούτε επίσης για το γεγονός ότι σχεδόν όλες οι κυβερνήσεις από το 1974 έως σήμερα, εκτός από λάθη και παραλείψεις, συνεισέφεραν στην πρόοδο της Ελλάδας προς το μεταίχμιο του 21ού αιώνα. Διαχρονικά, όμως, το πολιτικό σύστημα μαζί με τους πολίτες δείχνει αδύναμο να αντιληφθεί τα εκάστοτε μείζονα κάθε εποχής – τα σημεία των καιρών. Γι’ αυτό η Ελλάδα θυμίζει δρομέα, ο οποίος μετά τον τρίτο γύρο ασθμαίνει να ακολουθήσει αυτούς που λίγο μετά τον ήχο του πιστολιού ξέφυγαν πολλά μέτρα μπροστά: είναι μονίμως μία, ίσως και παραπάνω δεκαετίες πίσω. Θα είναι έτσι και στη νέα εποχή;

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News