Με το 2021 να καταφθάνει, οι εκδηλώσεις-προάγγελοι του συμβολικού έτους πληθαίνουν. Τα 200 χρόνια από την έναρξη της ελληνικής Επανάστασης αναμφίλεκτα προσφέρονται ως πεδίο ιδεολογικής ζύμωσης, πολιτικής αντιπαράθεσης και, κυρίως, ιστορικής έρευνας και αναστοχασμού. Παρακολούθησα κάποια συνέδρια και δράσεις σχετικές με την Επέτειο, από τις οποίες άντλησα ερεθίσματα για ορισμένους συλλογισμούς.

Όταν η Ιστορία τίθεται στην υπηρεσία της Εθνικής Διαπαιδαγώγησης, μοιραία προσκρούει σε δύο εν μέρει αποκλίνουσες συνιστώσες. Την εθνική μυθοπλασία και την επιστημολογική προσέγγιση. Το εθνικό μας αφήγημα, η Ιστορία όπως διδάσκεται στα σχολεία της Επικράτειας και όπως παρουσιάζεται στις εκδηλώσεις και τους τόπους μνήμης, φωτίζει ορισμένες εκφάνσεις της ελληνικής Ιστορίας, συσκοτίζοντας ταυτόχρονα κάποιες άλλες. Το αποτύπωμα αυτής της επιλογής γίνεται αισθητό στην πρόσληψη του παρελθόντος μας από την κοινωνία των πολιτών. Μία πρόσληψη κυριαρχούμενη από την ημιμάθεια, την έλλειψη συνοχής και την αδιαφορία. Στον αντίποδα, η μελέτη της Ιστορίας μας με όρους της ιστορικής επιστήμης, φαινόμενο που πρέπει μάλλον να αναζητηθεί στα Πανεπιστήμια, στοιχειοθετεί μία πιο ώριμη, πραγματιστική και καθολική θέαση της ιστορικής μας διαδρομής. Λαμβάνοντας υπόψιν τη νευραλγική γεωπολιτική μας θέση, η ανάγκη συγκρότησης συλλογικής, εθνικής ταυτότητας είναι αδιαμφισβήτητη και προβλέπεται μάλιστα στο Σύνταγμα. Δεν είναι βέβαιο ωστόσο ότι η επί δεκαετίες ακολουθούμενη επιλογή, η Ιστορία δηλαδή διανθισμένη με στοιχεία της λαϊκής παράδοσης, είναι και η ορθή. Η αξία και η επίδραση λοιπόν της πρώτης εκ των ανωτέρω συνιστωσών είναι συζητήσιμη, χωρίς ασφαλώς να αναιρώ την μακροχρόνια προσφορά της.

Αναπόδραστα εγείρεται το ερώτημα της κοινωνικής ευθύνης που φέρει η πνευματική ηγεσία του τόπου. Το 2021 είναι μία πρώτης τάξεως ευκαιρία για επαναξιολόγηση της σχέσης μας με το παρελθόν, επαναγνωριμία με την αυτοσυνειδησία μας και άλλες έννοιες που ενέχουν την επανάληψη. Αυτό οφείλεται στην ιδιοτυπία του ιστορικού χρόνου, ένας χρόνος αναδρομικός, που συμπλέκεται εν προκειμένω με το παρόν και την εκ νέου οικοδόμηση της μνήμης, η οποία καθορίζει εν πολλοίς την ενατένιση του συλλογικού μας μέλλοντος. Συλλογίζομαι λοιπόν ποιος είναι ο ρόλος που επιφυλάσσουμε για την εθνική μας διανόηση στη διαδικασία αυτή. Ιστορικά, οι πνευματικές ελίτ υπήρξαν αρχιτέκτονες ιδεολογικών συστημάτων και υπεύθυνοι για τη διάχυσή τους. Άλλοτε τυγχάνουν ευμενούς υποδοχής και άλλοτε γίνονται αποδέκτες της γενικής περιφρόνησης. Επανερχόμενος στον πρόλογο, οι ποικίλες δράσεις που ανέφερα με κάνουν να αισιοδοξώ. Οι πνευματικοί ταγοί (με σημείο αναφοράς τους ιστορικούς) φαίνεται πως έχουν κατ’ αρχάς τη βούληση για τη διαμόρφωση ενός πιο νηφάλιου, δομημένου στην επιστημονική μεθοδολογία εθνικού αφηγήματος. Και είναι η βούληση αυτή άμεσα συνυφασμένη με την ευθύνη, τις πνευματικές ανησυχίες, τη διάθεση του σώματος των πολιτών να ενεργοποιηθεί.

Η ευθύνη λοιπόν της επιτυχίας βαραίνει τον καθένα μας ατομικά. Ας διατηρήσουμε τη φράση αυτή ως αξίωμα, ανεξαρτήτως περιστάσεων. Πρόκειται άλλωστε για μία αρχή προσφιλέστατη στους φιλελευθέρους κύκλους, οι οποίοι συνέβαλαν τα μέγιστα στον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα. Η εθνική μας διανόηση έδωσε το μήνυμα και στο εξής εναπόκειται στον καθένα μας ξεχωριστά, η επαναθεώρηση του παρελθόντος μας, μία προσπάθεια φαινομενικά ατομική και συνάμα εξόχως συλλογική.

* Ο Φίλιππος Τάρτας  είναι φοιτητής του τμήματος Ιστορίας στο ΕΚΠΑ 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News