Ο Ιακωβιτισμός ήταν ένα πολιτικό κίνημα και μια μακρά σειρά εξεγέρσεων μεταξύ 1688 και 1746 για την αποκατάσταση του βασιλιά Ιακώβου Β’ της Αγγλίας, του Ρωμαιοκαθολικού Οίκου των Στιούαρτ και των κληρονόμων του στους θρόνους της Αγγλίας, της Σκωτίας και της Ιρλανδίας. Η ιστορία λέει, μάλιστα, ότι το 1716, μετά την καταστολή μιας εξέγερσης Ιακωβιτών στην Αγγλία, εμφανίστηκαν παράξενα φώτα που διέσχιζαν τον νυχτερινό ουρανό. Περιγράφηκαν με ποικίλους τρόπους, όπως «καθαρή φλόγα», «κάτι που έμοιαζε με σωλήνες ενός οργάνου» και «βροχή από αίμα». Ακούστηκαν επίσης διάφορες ερμηνείες γι’ αυτό που έβλεπαν οι άνθρωποι, από γίγαντες με φλεγόμενα σπαθιά μέχρι στρατούς που μάχονταν στον ουρανό.

Καθώς οι έκπτωτοι καθολικοί Στιούαρτ προσπαθούσαν να ανακτήσουν τον αγγλικό θρόνο από την προτεσταντική μοναρχία, η ερμηνεία αυτών των φαινομένων εξαρτιόταν από τις πολιτικές και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις καθενός. Οπως έγραψε ένας άγγλος κληρικός και συγγραφέας εκείνη την εποχή, κάποιοι «βλέπουν τον απειλητικό ξένο» με αγωνιώδη έκπληξη. Και άλλοι, πρόσθεσε, «διαβάζουν στο λαμπερό του πρόσωπο τη μοίρα των εθνών και την πτώση των βασιλείων».

Σήμερα, ωστόσο, γνωρίζουμε ότι τα παιχνιδιάρικα χρώματα και σχήματα που παρουσιάζει το Βόρειο Σέλας στον ουρανό προκαλούνται από τη δραστηριότητα στην επιφάνεια του Ηλίου. Αυτό το εντυπωσιακό φαινόμενο φωτίζει τον ουρανό πέρα ​​από το συνηθισμένο όταν η ηλιακή δραστηριότητα κορυφώνεται. Μάλιστα, πρόσφατα, μια ισχυρή γεωμαγνητική καταιγίδα έκανε το Βόρειο Σέλας ορατό σε πολλές περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ.

 

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

 

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Tomáš Hejčík (@tomashejcik)

Η έναρξη του φαινομένου τον Σεπτέμβριο στην Ισλανδία

Ωστόσο, γραπτά αρχεία και προφορικές παραδόσεις δείχνουν ότι οι άνθρωποι, γοητευμένοι από αυτά τα χρώματα που χορεύουν, είχαν καταλήξει εδώ και χιλιετίες σε μερικές ενδιαφέρουσες θεωρίες για το τι τα προκαλούσε, σημειώνει στην ιστοσελίδα του BBC η Ιζαμπέλα Καμίνσκι.

Μερικές από αυτές τις ιστορίες είναι πλέον λείψανα του παρελθόντος, όπως για παράδειγμα το Μπιφρόστ (Bifröst) της σκανδιναβικής μυθολογίας –το ουράνιο τόξο που συνέδεε τη χώρα των θνητών με το βασίλειο των θεών–, που μπορεί να ήταν μια αναφορά στο Σέλας, αναφέρει η βρετανή δημοσιογράφος, η οποία ειδικεύεται στο περιβάλλον και στην κλιματική αλλαγή.

Αλλες ιστορίες, όμως, εξακολουθούν να αποτελούν μέρος παραδοσιακών προφορικών αφηγήσεων, οι οποίες συνήθως θεωρούνται μάλλον πολιτιστική κληρονομιά ή ηθική διδασκαλία παρά πίστη στην κυριολεξία.

«Φλόγα που καίει»

Μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες, η παλαιότερη αναφορά στο Σέλας προερχόταν από την Κίνα και το 193 π.Χ., όταν ένας αυτοκράτορας της δυναστείας των Δυτικών Τζιν έγραψε ότι «ο ουρανός άνοιξε στα βορειοανατολικά». Σήμερα, ωστόσο, οι μελετητές βρίσκουν ακόμη παλαιότερες πιθανές αναφορές.

Αρχαία ελληνικά κείμενα, για παράδειγμα, όπως τα «Μετεωρολογικά» του Αριστοτέλη, περίπου του 330 π.Χ., μπορεί να αναφέρονται στο Σέλας. Ο αρχαίος έλληνας φιλόσοφος  και επιστήμονας περιγράφει νυχτερινές εικόνες ως εξής: «Μερικές φορές μια ωραία νύχτα βλέπουμε να εμφανίζεται στον ουρανό μια ποικιλία σχηματισμών, για παράδειγμα “χάσματα” και “τάφροι” και χρώματα κόκκινα σαν αίμα. Εχουν, δε, την ίδια αιτία. Γιατί έχουμε δει ότι ο ανώτερος αέρας καίγεται, και τότε έχει άλλοτε την εμφάνιση φλόγας που καίει και άλλοτε αυτήν κινούμενων δαυλών και αστεριών…» («Φαίνεται δέ ποτε συνιστάμενα νύκτωρ αἰθρίας οὔσης πολλὰ φάσματα ἐν τῷ οὐρανῷ, οἷον χάσματά τε καὶ βόθυνοι καὶ αἱματώδη χρώματα. αἴτιον δὲ ἐπὶ τούτων τὸ [342b] αὐτό· ἐπεὶ γὰρ φανερός ἐστι συνιστάμενος ὁ ἄνω ἀὴρ ὥστ᾿ ἐκπυροῦσθαι, καὶ τὴν ἐκπύρωσιν ὁτὲ μὲν τοιαύτην γίγνεσθαι ὥστε φλόγα δοκεῖν καίεσθαι, ὁτὲ δὲ οἷον δαλοὺς φέρεσθαι καὶ ἀστέρας…», Αριστοτέλης, Βιβλίο πρώτο, 5.)

Υπάρχει επίσης η αναφορά ενός «πολύ κόκκινου ουράνιου τόξου που εκτείνεται στα ανατολικά» σε αστρονομικά ημερολόγια σε πήλινες πινακίδες από τη Βαβυλωνία του 567 π.Χ., καθώς και ασσυριακά αρχεία που προηγούνται τουλάχιστον κατά έναν αιώνα. Ασσύριοι μελετητές χάραξαν αυτές τις αναφορές «κόκκινης λάμψης», «κόκκινου νέφους» και «κόκκινου ουρανού» σε αρχαίες πινακίδες με σφηνοειδή γραφή, μαζί με μια ερμηνεία αυτού που αντιπροσώπευαν –όπως οιωνούς για ιστορικά γεγονότα– για να ενημερώσουν τους βασιλιάδες τους.

Αλλά η πιο γνωστή από τις παλαιότερες αναφορές είναι ένα κείμενο 3.000 ετών που βρέθηκε σε κομμάτια μπαμπού. Σε δημοσίευσή τους του 2023, ερευνητές εντόπισαν μια αναφορά στο Σέλας στα «Χρονικά των Μπαμπού», μια αρχαία κινεζική εξιστόρηση που περιγράφει ένα φαινόμενο «πέντε χρωμάτων», το οποίο συνέβη κατά τη διάρκεια της νύχτας και υποδηλώνει ένα «πιθανό ακραίο διαστημικό καιρικό γεγονός» στις αρχές του 10ου αιώνα π.Χ.

 

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

 

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Bear Mountain Outfitters (@bearmountainoutfitters)

«Ματωμένος ουρανός»  στο Εθνικό Πάρκο Μπέαρ Μάουντεν στις ΗΠΑ

Οι ερευνητές εικάζουν ότι αυτές οι ποιητικές περιγραφές αφορούσαν το Σέλας, διασταυρώνοντας ιστορικές αναφορές με επιστημονικά δεδομένα, όπως η πρόσφατη ηλιακή δραστηριότητα και η θέση του μεταβαλλόμενου μαγνητικού πεδίου της Γης, και αποκλείοντας άλλα ουράνια φαινόμενα, παρατηρεί η Ιζαμπέλα Καμίνσκι στο BBC.

Φωτιά, αίμα και θάνατος

Η βρετανίδα δημοσιογράφος γράφει ακόμη ότι αυτά τα παραδείγματα είναι αξιοσημείωτα επειδή παρέχουν στοιχεία από μέρη όπου σπανίως παρατηρείται το φαινόμενο του Σέλαος. Αλλά για ανθρώπους που ζουν σε υψηλά γεωγραφικά πλάτη (Ισλανδία, Γροιλανδία, βόρεια Σκανδιναβία, Αλάσκα, Καναδάς, βόρεια Ρωσία) το Βόρειο Σέλας αποτελεί συχνό ουράνιο φαινόμενο, μέρος μιας ευρύτερης, εδώ και αιώνες, κοσμοθεωρίας που συνδέει τους ανθρώπους με το περιβάλλον τους.

Οι παραδόσεις ποικίλλουν σημαντικά μεταξύ των διαφόρων κοινοτήτων, από τους μύθους της Δημιουργίας μέχρι την πλοήγηση και τις προβλέψεις για τον καιρό. Για ορισμένους, δε, το Βόρειο Σέλας αντιπροσωπεύει προγόνους ή σαμανικές δυνάμεις.

«Οι αυτόχθονες λαοί σε όλη την περιοχή της Αρκτικής συνδέουν τον τρόπο που κατανοούν πνευματικά το Βόρειο Σέλας με τη φυσική τους σχέση μαζί του, συχνά μέσα από ιστορίες», έγραψαν οι Μελ Ολσεν και Φέιθ Φιέλντ σε άρθρο τους στο Báiki, τριμηνιαίο περιοδικό για τη διατήρηση των Σάμι της Βόρειας Αμερικής.

Ο θάνατος και ο αγώνας είναι κοινά θέματα. Το Σέλας σίγουρα ενέπνευσε φόβο σε ορισμένες κοινότητες των Σάμι, γράφουν οι Ολσεν και Φιέλντ. Η εμφάνισή του τους προειδοποιούσε να είναι ήσυχοι όταν το Σέλας έλαμπε –και σίγουρα να μην το πειράζουν– και συμβούλευαν τις γυναίκες να καλύπτουν τα μαλλιά τους για να μην μπλεχτούν στις ακτίνες του.

Παρόμοιες προειδοποιήσεις, ωστόσο, διατηρούνται μέχρι σήμερα μεταξύ των ιθαγενών της Αλάσκας, μερικοί από τους οποίους αποκαλύπτουν ότι τους έλεγαν ιστορίες για το Βόρειο Σέλας και για παιδιά που έπαιζαν ποδόσφαιρο με τα κεφάλια τους, ώστε να τα τρομάξουν και να γυρίσουν στο σπίτι στην ώρα τους.

Στο μεταξύ, το πλήρες μεγαλείο του Νότιου Σέλαος ή Αυστραλιανού Σέλαος είναι σε μεγάλο βαθμό ορατό μόνο από τους πιγκουίνους. Αλλά μερικές φορές το βλέπουν και άνθρωποι που ζουν πολύ νότια. Στις παραδόσεις, δε, των αυτοχθόνων Αβοριγίνων, το Αυστραλιανό Σέλας συχνά συνδέεται με αίμα, φωτιά και θάνατο.

«Το Σέλας προκαλεί μεγάλο φόβο σε όσους το βλέπουν και σε ορισμένες κοινότητες αποτελεί ταμπού: μπορούν να το παρακολουθούν και να το ερμηνεύουν μόνο μεγαλύτερης ηλικίας μυημένοι», έγραψε το 2013 ο Ντουέιν Χάματσερ, καθηγητής Πολιτιστικής Αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης, στην Αυστραλία.

Χορευτές που λαμπυρίζουν

Παρά το εύρος των ιστορικών αναφορών, ωστόσο, η σύγχρονη ονομασία Βόρειο Σέλας (Aurora Borealis) επινοήθηκε μόλις τον 17ο αιώνα. Οι πρώτες γνωστές καταγεγραμμένες αναφορές προέρχονται από τον ιταλό αστρονόμο και φυσικό Γαλιλαίο στο «Discorso delle Comete» («Ο λόγος των πλανητών»), που κυκλοφόρησε  το 1619 στη Φλωρεντία και το οποίο υπογράφει ως Μάριο Γκουιντούτσι.

Στο έργο αυτό ο Γαλιλαιος υποστήριζε ότι οι κομήτες δεν ήταν φυσικά σώματα, αλλά ατμοσφαιρικά φαινόμενα όπως το Βόρειο Σέλας. Αναφερόταν, δε, στην Αουρόρα, τη θεά της Αυγής στη ρωμαϊκή μυθολογία, και στον Βορέα, τον θεό των βορείων ανέμων και των καταιγίδων στην αρχαιοελληνική μυθολογία.

Το νότιο αντίστοιχο του Aurora Borealis είναι το Aurora Australis και πήρε το όνομά του από τον Aουστερ, τον ρωμαίο θεό του Νοτιά. Αλλες ονομασίες για το φαινόμενο υποδεικνύουν πώς γίνεται αντιληπτό. Στη φινλανδική Λαπωνία το Βόρειο Σέλας ήταν το τίναγμα της ουράς μιας αρκτικής αλεπούς μέσα από χιονοστιβάδα, ιστορία που εξακολουθεί να είναι ενσωματωμένη στη φινλανδική ονομασία του σέλαος, «revontulet («φωτιές αλεπούς»). Στη διάλεκτο των Σέτλαντ είναι οι «χαρούμενοι χορευτές» («mirrie dancers», από το «mirr», που σημαίνει «λαμπυρίζω»).

Στο μεταξύ, η λέξη των Σάμι «guovsahasat» σημαίνει «τα φώτα που μπορείς να ακούσεις», γράφει στο BBC η Φιόνα Αμερι, ερευνήτρια στην Ιστορία και Φιλοσοφία της Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, στο Ηνωμένο Βασίλειο. Είναι μια αναφορά στους παράξενους ήχους που οι άνθρωποι αναφέρουν ότι ακούν περιστασιακά, παράλληλα με τα οπτικά εφέ του Σέλαος. «Γι’ αυτούς ο ήχος και η εικόνα είναι πλήρως αλληλένδετα», παρατηρεί η αγγλίδα ερευνήτρια.

Σε μέρη όπου παράξενα φώτα εμφανίζονταν μόνο περιστασιακά στον ουρανό, οι άνθρωποι συχνά αντιδρούσαν διαφορετικά σε σύγκριση με τους κατοίκους περιοχών όπου το φαινόμενο ήταν πιο συχνό. Κατά καιρούς, δε, προσέδιναν βαθιά πολιτική και θρησκευτική σημασία στην εμφάνιση του Σέλαος.

Κατά τη διάρκεια του Πολέμου της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ (1775 -1783), για παράδειγμα, ο ουαλός ποιητής Χιου Τζόουνς ερμήνευσε τις εμφανίσεις του Σέλαος ως σημάδι ότι η Βρετανία έπρεπε να υποστηρίξει την προτεσταντική πίστη και να κάνει ειρήνη με την Αμερική.

Το 1716, μετά τις εμφανίσεις του Σέλαος κατά την Εξέγερση των Ιακωβιτών, ο αστρονόμος Εντμουντ Χάλεϊ, που έδωσε το όνομά του στον διάσημο κομήτη, περιέγραψε την «εκπληκτική εμφάνιση» εκείνων των φώτων και προσπάθησε να εξηγήσει την επιστημονική τους προέλευση. Ωστόσο, όταν η εμφάνισή τους συνέπεσε με την τελική εξέγερση των Ιακωβιτών, το 1745, το Βόρειο Σέλας ερμηνεύτηκε και πάλι ως θεϊκό, με έναν άλλο ουαλό ποιητή να το περιγράφει ως «arwyddion cryfion Crist» («το έντονο σημάδι του Χριστού»).

Αυτά τα παραδείγματα δείχνουν πώς οι άνθρωποι προέβαλλαν ιδιαίτερα πνευματική ή πολιτική σημασία σε ένα φυσικό γεγονός όπως το Σέλας σε περιόδους αναταραχής ή αβεβαιότητας, αναφέρει στο BBC η Κάθριν Τσαρνέλ-Γουάιτ, ερευνήτρια στις Ουαλικές και Κελτικές Σπουδές στο Πανεπιστήμιο Αμπερίστγουιθ της Ουαλίας.

Από τους μύθους στην επιστήμη

Οσο φανταστικές και αν είναι μερικές από τις παραπάνω ιστορίες για τον σύγχρονο αναγνώστη, μας δίνουν μια εικόνα για τις πολιτισμικές στάσεις απέναντι στα φυσικά φαινόμενα, γράφει στο BBC η Ιζαμπέλα Καμίνσκι. Οι ιστορίες για το Σέλας φωτίζουν επίσης τη διαδικασία με την οποία οι άνθρωποι έμαθαν σταδιακά πώς λειτουργεί.

Οι ήχοι του Βορείου Σέλαος, για παράδειγμα, θεωρούνταν για καιρό ψυχολογικό φαινόμενο, λέει η Φιόνα Αμερι, αλλά μόλις οι ερευνητές άρχισαν να αξιολογούν καλύτερα τις εμπειρίες των ανθρώπων που ζουν σε βόρειες περιοχές, άρχισαν να θεωρούν ότι προκαλούνται από το φορτίο του στατικού ηλεκτρισμού.

Ορισμένες ιστορίες βοηθούν επίσης τους επιστήμονες να κατανοήσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τον ηλιακό κύκλο και τις σχετικές γεωμαγνητικές καταιγίδες που μπορούν να διαταράξουν τον σύγχρονο εξοπλισμό επικοινωνιών και πλοήγησης.

Ο Ρόμπερτ Μακ Φρίντμαν, ομότιμος καθηγητής Ιστορίας της Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Οσλο, στη Νορβηγία, επισημαίνει στο BBC ότι υπάρχουν επίσης πολλοί σύγχρονοι μύθοι γύρω από αυτό το εντελώς φυσικό φαινόμενο – όπως ότι οι ιάπωνες τουρίστες ταξιδεύουν στη Σκανδιναβία για να κάνουν σεξ κάτω από το Βόρειο Σέλας με την ελπίδα να συλλάβουν ένα τυχερό παιδί. Η ιστορία μπορεί να έχει κατασκευαστεί σκόπιμα, αλλά εξακολουθεί να υποστηρίζεται από πανούργους τουριστικούς πράκτορες, οπότε ίσως να έχει γίνει αυτοεκπληρούμενη προφητεία.

Καθώς, δε, οι επιστήμονες εξακολουθούν να μαθαίνουν περισσότερα για το Σέλας, γίνονται γνωστές ολοένα και περισσότερες ιστορίες για το πώς αντιλαμβάνονται το φαινόμενο οι άνθρωποι σε όλον τον κόσμο. Οπως σημειώνουν οι ειδικοί στο BBC, πιθανώς να υπάρχουν υπέροχες ιστορίες που προστατεύονται και διατηρούνται μέσα στις κοινότητες ή χάνονται για πάντα μαζί με τις γλώσσες των αυτοχθόνων που εξαφανίζονται.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News