Το 1991 ο Νταγκ Τόμπκινς αγόρασε ένα εγκαταλειμμένο ράντσο στην περιοχή των Λιμνών της Χιλής, χώρα την οποία είχε γνωρίσει ως νεαρός σκιέρ και ορειβάτης στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Αργότερα την ίδια δεκαετία, μαζί με την πρώτη σύζυγό του ίδρυσαν την εταιρεία ρούχων και εξοπλισμού The North Face, την πούλησαν για σχετικά λίγα χρήματα και στη συνέχεια ίδρυσαν την εξαιρετικά επιτυχημένη εταιρεία ρούχων Esprit.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, αρκετά πλούσιος πλέον, χωρισμένος και απογοητευμένος από τον αδηφάγο καταναλωτισμό, ο Τόμπκινς είχε φύγει από τον επιχειρηματικό κόσμο, αφιερώνοντας τη ζωή του σε σπορ που τον έφεραν για πρώτη φορά στα νότια της αμερικανικής ηπείρου (ορειβασία, σκι, καγιάκ), αλλά και στη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος.

Δημιούργησε και χρηματοδότησε ένα ιδιωτικό ίδρυμα, το Conservation Land Trust, και μέσω αυτού έκανε αγορές για να συγκεντρώσει δύο μεγάλα κομμάτια απάτητης γης, το Pumalín North και το Pumalín South. Ανάμεσά τους βρισκόταν ένα άλλο κομμάτι γης, που ονομαζόταν Huinay. Ανήκε τότε στο Καθολικό Πανεπιστήμιο του Βαλπαραΐσο, το οποίο ήταν πρόθυμο να το πουλήσει. Ομως ισχυρά πολιτικά συμφέροντα αντιτάχθηκαν στην πώληση.

Η Κρις ΜακΝτίβιντ είχε πρόσφατα παραιτηθεί από τη θέση της διευθύνουσας συμβούλου μιας άλλης εταιρείας ρούχων, της Patagonia, και έτυχε να γνωριστεί με τον Νταγκ. Οι δυο τους παντρεύτηκαν το 1994. Η Κρις αποφάσισε να βοηθήσει το σύζυγό της να αποκτήσει το Huinay.

Εκτεινόμενο σε περίπου 200 τ.χλμ., όχι μεγάλο σε σύγκριση με το βόρειο και το νότιο Pumalín, διέσχιζε την ηπειρωτική χώρα της Χιλής σε ένα από τα στενότερα σημεία της, από τον Κόλπο του Ancud μέχρι τις κορυφές των Ανδεων. Οι προσπάθειές τους να το αγοράσουν προκάλεσαν υποψίες, αντιστάσεις, μνησικακία. Τους κατηγόρησαν ότι διαμόρφωναν «ένα φέουδο» στη Χιλή.

Οι αντιδράσεις συνεχίστηκαν κατά τη δεκαετία του 1990 και στα πρώτα χρόνια του νέου αιώνα, καθώς το ζευγάρι αγόρασε γη και σε άλλα μέρη της Χιλής. Ποιοι ήταν αυτοί οι Γκρίνγκος και τι πονηρά σχέδια είχαν; Ηθελαν να φτιάξουν μια χωματερή πυρηνικών αποβλήτων, να δημιουργήσουν στρατιωτικές βάσεις για την Αργεντινή ή να κλέψουν το νερό της Χιλής; ‘Η μήπως ήθελαν απλώς να μετατρέψουν μεγάλα κομμάτια της Χιλής σε ιδιωτικά θέρετρα;

Στην πραγματικότητα, ο στόχος τους στο Pumalín ήταν να αγοράσουν γη, να δημιουργήσουν ένα πάρκο και να το δώσουν στο κράτος. Αλλά η Χιλή δεν είχε παράδοση ιδιωτικής φιλανθρωπίας εκτός εκκλησιαστικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Μια τέτοια απροσδόκητη γενναιοδωρία από ένα ζευγάρι Αμερικανών φαινόταν στην καλύτερη περίπτωση χειριστική, στη χειρότερη ύποπτη.

Το Huinay ήταν ένα ιδιαίτερο κομμάτι γης γιατί, αν και μικρό, εκτεινόταν από σύνορο σε σύνορο. Αν οι πλούσιοι Γκρίνγκο κατείχαν αυτή τη γη, υποστήριζαν οι επικριτές, η χώρα θα κοβόταν στη μέση. «Επί τέσσερα ή πέντε χρόνια μάς περιφρονούσαν», είπε η Κρις Τόμκινς στο National Geographic και στον Ντέιβιντ Κουαμέν. «Νόμιζαν ότι ήμασταν κάποια θρησκευτική αίρεση».

Στη διάρκεια 21 ετών γάμου οι Τόμπκινς πέρασαν πολύ από τον χρόνο τους σε μικρά ιδιωτικά αεροπλάνα. Η Κρις έχει 15.000 ώρες ως πιλότος. «Τότε είμαι πιο ευτυχισμένη, όταν πετάω», έχει πει. Πάντα πίστευαν ότι θα πέθαιναν μαζί, προσέθεσε, όταν το αεροπλάνο τους θα έπεφτε σε κάποιο φαράγγι ή στις κορυφές των Ανδεων.

Τελικά, εκείνος πέθανε από υποθερμία στις 8 Δεκεμβρίου 2015 σε νοσοκομείο της περιφερειακής πρωτεύουσας Coihaique, μετά από παρατεταμένη παραμονή σε μια κρύα λίμνη της Χιλής, όταν το πηδάλιο του καγιάκ του έσπασε. Το σκάφος ανατράπηκε και ο Τόμπκινς με τον άλλο κωπηλάτη, τον διάσημο ορειβάτη Ρικ Ρίτζγουεϊ, δεν κατάφεραν να φτάσουν στην ακτή. Ο Ρίτζγουεϊ διασώθηκε μετά από μία ώρα και επέζησε, ενώ ο Νταγκ Τόμπκινς όχι.

Η Κρις Τόμπκινς έμαθε τα νέα τηλεφωνικώς και οδήγησε έξι ώρες ως το νοσοκομείο, όπου διαπίστωσε ότι ο σύζυγός της ήταν ήδη νεκρός.

Τα τελευταία χρόνια, εκείνη συνεχίζει ακόμα πιο ένθερμα αυτό που ξεκίνησαν μαζί. Επικεντρώθηκε εκ νέου στον στόχο τους να αξιοποιήσουν τις εκτάσεις τους σε ένα χαρτοφυλάκιο εθνικών πάρκων διάσπαρτων στη Χιλή και στην Αργεντινή. Μέσα σε δύο εβδομάδες από την ταφή του συζύγου της κατέληξε σε συμφωνία για την προστασία ενός τεράστιου οικοσυστήματος υγροτόπων γνωστό ως Iberá, στη βόρεια Αργεντινή.

Και μέχρι τα τέλη Μαρτίου 2019, ολοκλήρωσε τη συμφωνία της με την κυβέρνηση της Χιλής να συνδυάσει ένα εκατομμύριο στρέμματα ιδιόκτητης γης της με 10 εκατ. στρέμματα κρατικής γης για τη δημιουργία πέντε νέων εθνικών πάρκων και τη διεύρυνση άλλων τριών. Αυτό που κάποτε ήταν το ιδιωτικό πάρκο του Pumalín είναι τώρα δημόσιος θησαυρός: το εθνικό πάρκο Pumalín Douglas Tompkins.

Η επαναφορά των πούμα και των τζάγκουαρ

Ο αυξημένος πληθυσμός των πούμα στην κοιλάδα Chacabuco είναι ένας σημαντικός στόχος για τα εδάφη των Τόμπκινς στη Χιλή και στην Αργεντινή, τα οποία έχουν χάσει σημαντικά στοιχεία της αυτοχθόνης πανίδας τους. Η Κρις στοχεύει σε περισσότερα πούμα και γαλαζοπράσινα ελάφια των νότιων Ανδεων, είδος που απειλείται με εξαφάνιση, και ρεάς του Δαρβίνου –ένα μεγάλο πουλί που δεν πετάει– στο Εθνικό Πάρκο της Παταγονίας, καθώς και αποκατάσταση και επανεισαγωγή της άγριας ζωής αλλού.

Η πρακτική αυτή είναι αμφιλεγόμενη, ειδικά όταν περιλαμβάνει την επιστροφή αρπακτικών όπως το πούμα ή το τζάγκουαρ. Μόνο ένας συνδυασμός τόλμης και υπομονής θα μπορούσε να το πετύχει, και μεγάλο μέρος της υπομονής ανήκει στην Κρις Τόμπκινς.

Από την πλευρά της Αργεντινής, οι πρωτοβουλίες των Τόμπκινς για επαναφορά της άγριας ζωής προχωρούν δυναμικά στο Esteros del Iberá, στη βορειοανατολική γωνία της χώρας. Είναι ένα απέραντο, υγρό οικοσύστημα, ένα μωσαϊκό από βάλτους, κανάλια και λιμνοθάλασσες με σκοτεινά νερά, πλατφόρμες αιωρούμενης βλάστησης, κουφώματα αρκετά ψηλά και στεγνά για να υποστηρίξουν μικροσκοπικά κομμάτια δάσους, και ορισμένες περιοχές συμπαγούς σαβάνας. Τα καϊμάν και τα υδρόβια πτηνά είναι άφθονα, και με λίγη τύχη μπορεί να εντοπίσει κανείς ένα κίτρινο ανακόντα.

Η Iberá βρίσκεται στην επαρχία Corrientes, μια κυρίως αγροτική περιοχή που συνορεύει με την Παραγουάη, την Ουρουγουάη και τη Βραζιλία, με έντονο το στοιχείο της γηγενούς κουλτούρας και γλώσσας των Γκουαρανί και ένα ήθος συνοριακής ανεξαρτησίας. Η ιστορία της Iberá επί έναν αιώνα περιελάμβανε περιθωριακή κτηνοτροφία βοοειδών, καθώς και κυνήγι για κρέας και δέρματα. Οι ντόπιοι συχνά ταξίδευαν με βάρκα ή άλογο, αλλά δεν υπήρχε αρκετή γη για να υποστηρίξει πολλούς ανθρώπους ή αγελάδες.

Το 1997 έτυχε να επισκεφθεί την περιοχή ο Νταγκ Τόμπκινς. Του κίνησε το ενδιαφέρον το μέρος και μια καλοκαιρινή μέρα πήγε εκεί μαζί με τη σύζυγό του. Η ίδια ήθελε να φύγουν. Αλλά εκείνος έβλεπε κάτι σε αυτή τη γη: τη βιοποικιλότητά της, τις δυνατότητές της…

Αγόρασε ένα ράντσο σε ένα νησί μέσα σε αυτόν τον μεγάλο βάλτο χωρίς καν να το συζητήσει μαζί της, πράγμα σπάνιο. Αυτό το ράντσο, το Estancia San Alonso, έγινε το πρώτο ορμητήριο των Τόμπκινς στην Iberá και, τελικά, λόγω της απομακρυσμένης τοποθεσίας του, ένα λογικό σημείο αφετηρίας της πιο δραματικής πράξης για την επαναφορά της άγριας ζωής: της επανεισαγωγής των τζάγκουαρ.

Οχι πολύ μακριά από το ράντσο του San Alonso βρίσκεται ένα συγκρότημα με καλοσχεδιασμένα περιβλήματα: στιβαρή περίφραξη και χαλύβδινοι στύλοι ύψους πέντε μέτρων, σχήματος Τ στην κορυφή, για να εμποδίζουν τα ζώα να σκαρφαλώνουν, και ηλεκτροφόρο σύρμα γύρω από τις εσωτερικές περιμέτρους. Τα τζάγκουαρ μπορεί να γίνουν ανήσυχα, ειδικά αν είναι εγκλωβισμένα.

Τα τζάγκουαρ ζουν εδώ με άφθονο φαγητό αλλά δίχως ανθρώπινη επαφή, έτσι ώστε όταν απελευθερωθούν να φοβούνται τους ανθρώπους και να μην τους συνδέουν με φαγητό. Αυτά τα ζώα είναι άγρια, φυσικά, και θα σκοτώσουν άλλα ζώα σε οποιαδήποτε περιοχή όπου οι αγελάδες και τα πρόβατα έχουν αντικαταστήσει τη φυσική τους λεία.

Το νησί San Alonso είναι πλέον απαλλαγμένο από αγελάδες και πρόβατα, με το γρασίδι του να τρέφει πολλά ελάφια και αφθονία καπιμπάρα (εν μέρει χάρη στη μακρά απουσία των αρπακτικών τζάγκουαρ), μερικά από τα οποία ξεπερνούν τα 150 κιλά. Γι’ αυτό το San Alonso είναι το σωστό μέρος. Τα πρώτα τζάγκουαρ ενδέχεται να απελευθερωθούν σύντομα. Η επανεισαγωγή των τζάγκουαρ στην ευρύτερη περιοχή της Iberá θα είναι πιο περίπλοκη, απαιτώντας τόσο κοινωνική αποδοχή όσο και διαθέσιμο άγριο θήραμα.

Η Tompkins Conservation αντιμετωπίζει αυτό το θέμα με μια εκστρατεία εκπαίδευσης, με σκοπό να καλλιεργήσει την εκτίμηση του τζάγκουαρ ως μέρος της περήφανης κληρονομιάς της επαρχίας Corrientes. Σε ένα πάρτι για τα πρώτα γενέθλια δύο μωρών τζάγκουαρ που γεννήθηκαν εδώ, στην πόλη Concepción, περισσότεροι από 100 άνθρωποι, ενήλικες και παιδιά, γιόρτασαν σε μια αυλή ανάμεσα σε τοιχογραφίες, μουσική με κιθάρες και ακορντεόν, χρωματιστές σερπαντίνες, μπισκότα σε σχήμα ποδιού τζάγκουαρ και κουκλοθέατρο.

Η προσπάθεια επαναφοράς περιλαμβάνει επίσης κόκκινο-πράσινο μακό, ελάφια πάμπας (απειλούμενο είδος) και γιγαντιαίους μυρμηγκοφάγους. Ορισδμένες προπαρασκευαστικές εργασίες με αυτά τα ζώα γίνονται σε έναν αποκλεισμένο χώρο, σε έναν στενό παράδρομο και πίσω από δύο περιφράξεις, κοντά στην πόλη Corrientes, την πρωτεύουσα της επαρχίας.

Τα νεαρά ζώα που μεγαλώνουν εδώ δεν μπορούν να υιοθετηθούν ως κατοικίδια. Είναι άγρια και μόλις περάσουν το πρώτο έτος της ηλικίας τους γίνονται επικίνδυνα. Συχνά μένουν πίσω όταν η μητέρα σκοτώνεται από κάποιον κυνηγό ή σκυλιά.

Ενας ενήλικος γιγαντιαίος μυρμηγκοφάγος είναι ένα υπέροχο πλάσμα, με γούνα στην πλάτη και μια τεράστια γούνινη ουρά, που μπορεί να χρησιμεύσει ως κουβέρτα όταν κοιμάται, ένα χαριτωμένα κυρτό ρύγχος που λειτουργεί σαν εξάρτημα, μια γλώσσα στο μισό μήκος του σώματός του και τεράστια νύχια. Μόλις απελευθερωθει στη φύση, θα επιστρέψει, από ένστικτο, σε διατροφή με μυρμήγκια και τερμίτες.

Ο αγώνας για να συνδυαστεί η γη των Τόμπκινς στην Iberá με κρατικές εκτάσεις (τόσο εθνικές όσο και επαρχιακές) σε ένα μεγάλο δημόσιο πάρκο, και για να καλλιεργηθεί η οικονομική ανάπτυξη με βάση τον τουρισμό γύρω από την περίμετρο των υγροτόπων, ήταν μακρύς και επίπονος. Η Σοφία Χεϊνόνεν, εκτελεστική διευθύντρια του Tompkins Conservation στην Αργεντινή, η οποία άρχισε να διαχειρίζεται το έργο Iberá το 2005, είπε στο National Geographic ότι οι άνθρωποι θεωρούσαν τον Νταγκ Τόμπκινς ως «τον Γκρίνγκο που ήθελε να τους κλέψει το νερό».

Εγινε σύνθημα της αντιπολίτευσης: «Los Gringos vienen por el agua. Οι Γκρίνγκο έρχονται για το νερό». Οι Αργεντινοί δυσκολεύτηκαν –όπως και οι Χιλιανοί, κατά την εποχή του Huinay– να πιστέψουν ότι δυο πλούσιοι Αμερικανοί θα αγόραζαν γη για να τη δωρίσουν. Ορισμένοι αξιωματούχοι της επαρχίας Corrientes ήταν επίσης καχύποπτοι για το όραμα του μεγάλου πάρκου, όπως και οι μεγάλοι τοπικοί ιδιοκτήτες γης, που ασπάζονταν το παλαιότερο οικονομικό μοντέλο των βοοειδών, της δασοκομίας και του ρυζιού.

Οι δήμαρχοι των μικρών πόλεων που περιβάλλουν τους υγροτόπους, πύλες εισόδου στο οικοσύστημα, έδειχναν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τα πιθανά έσοδα από τον τουρισμό. Η εθνική κυβέρνηση στο Μπουένος Αϊρες, ειδικά το υπουργείο Τουρισμού, έβλεπε επίσης την Iberá ως έναν πολλά υποσχόμενο νέο προορισμό. Βρίσκονταν όμως σε ένα διαρκές αδιέξοδο. Τότε, ένα γεγονός έσπασε το αδιέξοδο: ο Νταγκ Τόμπκινς πέθανε.

Παρά τη θλίψη της, η Κρις Τόμπκινς ανέλαβε δράση. Μέσα σε δύο εβδομάδες βρισκόταν στο γραφείο του Μαουρίσιο Μάκρι, του νέου προέδρου της Αργεντινής, και η συμφωνία έκλεισε. Η Τόμπκινς θα μπορούσε να φορέσει τα μαύρα της χήρας σε εκείνη τη συνάντηση, ποντάροντας στη συμπάθεια του προέδρου, αλλά εμφανίστηκε με ένα άσπρο πουλόβερ και κατάφερε να χαμογελάσει, εκφράζοντας το σιωπηρό μήνυμα: Αρκετά διαφωνήσαμε, η ζωή είναι μικρή. Ας το κάνουμε.

Πέντε χρόνια μετά, οι πρώην επικριτές έχουν καταφέρει να δουν τόσο την αξία της επαναφοράς της άγριας ζωής όσο και τα οικονομικά οφέλη του τουρισμού.

Πίσω στο Εθνικό Πάρκο της Παταγονίας στη Χιλή, στην κοιλάδα Chacabuco, χιλιανά φλαμίνγκο, γκρέμπες, φαλαρίδες και άλλα υδρόβια πτηνά πετούν πάνω από τη Lago Cisnes, τη λίμνη των Κύκνων, μια διεύρυνση του ποταμού Chacabuco. Υπάρχουν και άλλα: κύκνοι με μαύρο λαιμό και μικροί κύκνοι ασπροπρόσωποι, με μαύρα άκρα φτερών.

Στο δυτικό άκρο της λίμνης, δέντρα álamo (γνωστά ως λεύκες της Λομβαρδίας) σκιάζουν ένα τραπέζι και μια μικρή πινακίδα στην οποία αναγράφεται: «Περιοχή για πικ-νικ της Πικαφλόρ και του Αγκίλα». Ηταν τα χαϊδευτικά που χρησιμοποιούσε το ζευγάρι όταν πετούσε πάνω από τη γη του, σε τούτη τη μακρινή γωνία του πλανήτη. Οι δύο τους κατασκήνωσαν για πρώτη φορά σε αυτό το σημείο το 1993, στο ταξίδι τους για την εξερεύνηση της Αργεντινής. Επέστρεφαν εκεί σχεδόν κάθε χρόνο, μέχρι τον θάνατο εκείνου…

Σήμερα, μια οικογένεια Χιλιανών από μια κοντινή πόλη απολαμβάνει το μεσημεριανό γεύμα της στον χώρο του πικ-νικ. Η Αντρέα Γκόμες Τζαραμίλιο λέει ότι έχουν έρθει ξανά εδώ στο παρελθόν και απολαμβάνουν την άγρια ζωή. Το μουσείο στα κεντρικά γραφεία του πάρκου είναι εντυπωσιακό, προσθέτει. Και μια φορά, πριν από έναν χρόνο, είδαν ακόμη και ένα πούμα. «Είναι τόσο συναρπαστικό».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News