Τον Φεβρουάριο του 2022, καθώς η εισβολή του Βλαντίμιρ Πούτιν στην Ουκρανία είχε προκαλέσει παγκόσμιο σοκ και ο ρωσικός στρατός πλησίαζε στο Κίεβο, ο Ολεξάντρ Ντμιτρίεφ ήξερε πώς να τον σταματήσει: ανοίγοντας μια τρύπα στο φράγμα που περιόριζε τον ποταμό Ιρπίν, βορειοανατολικά της πρωτεύουσας, και αποκαθιστώντας τους αποξηραμένους βάλτους, που είχαν μετατραπεί σε καλλιέργειες.

Ο Ντμίτριεφ, που εργαζόταν ως σύμβουλος άμυνας, γνώριζε καλά την περιοχή και ήξερε τι θα συνέβαινε αν γέμιζε πάλι νερά η τεράστια έκταση ελών και βάλτων που είχε αποξηρανθεί κατά τη σοβιετική εποχή. Το πρότεινε στον στρατιωτικό διοικητή που ήταν υπεύθυνος για την άμυνα του Κιέβου, ο οποίος τού άναψε το πράσινο φως για να ανατινάξει το φράγμα.

Η ιδέα του Ντμίτριεφ πέτυχε. «Καταρχάς, σταμάτησε η ρωσική επίθεση από τον Βορρά», είπε ο ίδιος στο Politico. Οι εικόνες των ρωσικών τανκς βυθισμένων στη λάσπη έκαναν τότε τον γύρο του κόσμου.

Τρία χρόνια αργότερα, αυτή η πράξη απελπισίας εμπνέει τις χώρες κατά μήκος της ανατολικής πλευράς του ΝΑΤΟ να εξετάσουν το ενδεχόμενο αποκατάστασης των δικών τους ελών, για λόγους άμυνας αλλά και καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής, δύο τομείς που ανταγωνίζονται για επιπλέον χρηματοδότηση από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις.

Οπως εξηγεί το Politico, οι προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Ενωσης για καταπολέμηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη βασίζονται εν μέρει στη βοήθεια της φύσης και τα πλούσια σε τύρφη έλη, οι τυρφώνες, αιχμαλωτίζουν το διοξείδιο του άνθρακα που θερμαίνει τον πλανήτη, ενώ την ίδια στιγμή  βυθίζουν και τα εχθρικά άρματα.

To protect against a future Russian invasion, experts are calling for restoring bogs and wetlands on Europe’s eastern flank.https://t.co/gY9fKD2yCT

— Yale Environment 360 (@YaleE360) July 10, 2025

Ωστόσο τα μισά από τα έλη της ΕΕ έχουν χάσει τα ύδατά τους για να δημιουργηθεί γη κατάλληλη για καλλιέργεια. Οι αποξηραμένοι τυρφώνες, με τη σειρά τους, απελευθερώνουν αέρια του θερμοκηπίου και επιτρέπουν στα βαρέα οχήματα να τα διασχίζουν με ευκολία.

Ορισμένες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αναρωτιούνται τώρα αν η αναβίωση των ελών μπορεί να λύσει πολλά προβλήματα ταυτόχρονα. Πολωνοί και φινλανδοί αξιωματούχοι δήλωσαν στο Politico ότι διερευνούν ενεργά την αποκατάσταση των ελών ως ένα μέτρο πολλαπλών χρήσεων για την υπεράσπιση των συνόρων τους και την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.

Το τεράστιο έργο οχύρωσης των ανατολικών συνόρων της Πολωνίας, ύψους 2,3 δισ. ευρώ, που ξεκίνησε πέρυσι, «προβλέπει την προστασία του περιβάλλοντος, μεταξύ άλλων με τη δημιουργία τυρφώνων και τη δάσωση των παραμεθόριων περιοχών», ανέφερε το υπουργείο Αμυνας της χώρας.

Σε τι χρησιμεύουν τα έλη

Στην αρχική τους κατάσταση οι τυρφώνες είναι καλυμμένοι με ευαίσθητα βρύα που δεν μπορούν να αποσυντεθούν πλήρως στα υγρά ενδιαιτήματά τους και μετατρέπονται αργά σε μαλακό, πλούσιο σε άνθρακα έδαφος, γνωστό ως τύρφη. Αυτό είναι που τα καθιστά τις πιο αποτελεσματικές δεξαμενές CO2 της Γης. Αν και καλύπτουν μόνο το 3% του πλανήτη, αποθηκεύουν το ένα τρίτο του άνθρακα του κόσμου —διπλάσια ποσότητα από αυτή που αποθηκεύεται στα δάση.

Ωστόσο, όταν αποστραγγίζονται, τα έλη αρχίζουν να απελευθερώνουν τον άνθρακα που αποθήκευαν για εκατοντάδες ή χιλιάδες χρόνια, τροφοδοτώντας την υπερθέρμανση του πλανήτη.

Περίπου το 12% των τυρφώνων παγκοσμίως έχουν υποβαθμιστεί, παράγοντας το 4% της ρύπανσης που προκαλεί την υπερθέρμανση του πλανήτη. Συγκριτικά, οι αεροπορικές πτήσεις ευθύνονται για περίπου το 2,5%.

The aftermath of the fighting for Kyiv from two years ago.

At some point to stop or impede Russian advances northwest of the capital city, the Ukrainian military blew up a number of dams along the Irpin River to create a vast barrier and help destroy the enemy’s pontoon… pic.twitter.com/ZJXui7C8bx

— Illia Ponomarenko 🇺🇦 (@IAPonomarenko) May 20, 2024

Στην Ευρώπη, όπου τα έλη θεωρούνταν για πολύ καιρό μη παραγωγικό έδαφος που έπρεπε να μετατραπεί σε γεωργική γη, η εικόνα είναι ιδιαίτερα δραματική: το ήμισυ των τυρφώνων της ΕΕ έχει υποβαθμιστεί, κυρίως λόγω της αποστράγγισης για γεωργικούς σκοπούς.

Ως αποτέλεσμα, οι χώρες της ΕΕ ανέφεραν 124 εκατομμύρια τόνους ρύπανσης από αέρια θερμοκηπίου από αποστραγγισμένους τυρφώνες το 2022, ποσό που προσεγγίζει τις συνολικές ετήσιες εκπομπές της Ολλανδίας.

Διάφορα έργα αποκατάστασης τυρφώνων βρίσκονται σε εξέλιξη, στο πλαίσιο του νέου νόμου της ΕΕ για την αποκατάσταση της φύσης, ο οποίος απαιτεί από τα κράτη-μέλη να αναζωογονήσουν το 30% των υποβαθμισμένων τυρφώνων έως το 2030 και το 50% έως το 2050.

Οι 27 κυβερνήσεις της ΕΕ έχουν πλέον προθεσμία έως τον Σεπτέμβριο του 2026 για να καταρτίσουν σχέδια σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο προτίθενται να επιτύχουν αυτούς τους στόχους.

Στην ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ, η αποκατάσταση των τυρφώνων θα ήταν ένα σχετικά φθηνό και απλό μέτρο για την επίτευξη των στόχων της ΕΕ για τη φύση και την άμυνα ταυτόχρονα, υποστηρίζουν οι επιστήμονες.

«Είναι σίγουρα εφικτό», δήλωσε στο Politico η Αβελίνα Χελμ, καθηγήτρια Αποκατάστασης Οικολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τάρτου, η οποία μέχρι πρόσφατα συμβούλευε την κυβέρνηση της Εσθονίας σχετικά με τη στρατηγική της ΕΕ για την αποκατάσταση της φύσης.

«Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε στη φάση της ανάπτυξης του εθνικού μας σχεδίου αποκατάστασης, όπως και πολλές χώρες της ΕΕ», πρόσθεσε, «και στο πλαίσιο αυτό βλέπω μεγάλες δυνατότητες για την επίτευξη και των δύο στόχων».

Η ζώνη των τυρφώνων του ΝΑΤΟ

Συμπτωματικά, οι περισσότεροι τυρφώνες της ΕΕ συγκεντρώνονται στα σύνορα του ΝΑΤΟ με τη Ρωσία και τη Λευκορωσία, σύμμαχο του Κρεμλίνου, και εκτείνονται από τη φινλανδική Αρκτική και τα κράτη της Βαλτικής έως τον Διάδρομο Σουβάλκι της Λιθουανίας και την ανατολική Πολωνία.

Οταν είναι πλημμυρισμένο, αυτό το έδαφος αποτελεί επικίνδυνη παγίδα για στρατιωτικά φορτηγά και άρματα μάχης. Σε ένα τραγικό παράδειγμα νωρίτερα φέτος, τέσσερις αμερικανοί στρατιώτες που ήταν σταθμευμένοι στη Λιθουανία βρήκαν τραγικό θάνατο όταν οδήγησαν το θωρακισμένο όχημα M88 Hercules βάρους 63 τόνων σε ένα έλος.

Reason #1 they still hold it, they turned the Irpin river into a lake pic.twitter.com/cRtsSYvxuk

— OSINTtechnical (@Osinttechnical) March 4, 2022

Και όταν οι στρατοί δεν μπορούν να διασχίσουν υγρό ανοιχτό έδαφος, αναγκάζονται να εισέλθουν σε περιοχές όπου είναι ευκολότερο για τους αμυνόμενους να τους αντιμετωπίσουν, όπως διαπίστωσε η Ρωσία όταν ο Ντμίτριεφ και οι στρατιώτες του ανατίναξαν το φράγμα βόρεια του Κιέβου, τον Φεβρουάριο του 2022.

«Οι Ρώσοι που βρίσκονταν εκεί με θωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού εγκλωβίστηκαν και στη συνέχεια σκοτώθηκαν από έναν αντιαρματικό πύραυλο. Οταν οι Ρώσοι προσπάθησαν να κατασκευάσουν πλωτές γέφυρες, οι δικοί μας τους πέτυχαν με το πυροβολικό», είπε ο Ντμίτριεφ.

Η άμυνα με βάση τα έλη δεν είναι καινούργια ιδέα. Το υγρό έδαφος έχει σταματήσει στρατεύματα σε όλη την ευρωπαϊκή ιστορία – από τις γερμανικές φυλές που νίκησαν τις ρωμαϊκές λεγεώνες παγιδεύοντάς τες δίπλα σε ένα έλος το 9 μ.Χ., μέχρι τα σύνορα της Φινλανδίας που παγίδευσαν τους Σοβιετικούς τη δεκαετία του 1940.

Τα επικίνδυνα έλη βόρεια του Κιέβου αποτέλεσαν μια τεράστια πρόκληση για τους στρατούς και στους δύο παγκόσμιους πολέμους. Ωστόσο η στρατηγική αποκατάσταση αποξηραμένων τυρφώνων για την προετοιμασία ενάντια σε εχθρική επίθεση είναι κάτι καινούργιο και αρχίζει να κερδίζει έδαφος μεταξύ περιβαλλοντολόγων, στρατιωτικών και πολιτικών.

Τα φινλανδικά υπουργεία Αμυνας και Περιβάλλοντος θα ξεκινήσουν το φθινόπωρο συζητήσεις σχετικά με την έναρξη ενός πιλοτικού προγράμματος αποκατάστασης τυρφώνων.

Η πολιτική της Πολωνίας για τους τυρφώνες

Οι συζητήσεις για την αποκατάσταση της φύσης για αμυντικούς σκοπούς προχωρούν ταχύτερα στην Πολωνία, παρ’ όλο που η Βαρσοβία είναι συνήθως απρόθυμη να εντείνει τις δράσεις για το κλίμα, ανέφερε το Politico.

Οι ακτιβιστές για το κλίμα και οι επιστήμονες άρχισαν να κάνουν εκστρατεία για την άμυνα με βάση τη φύση πριν από μερικά χρόνια, όταν συνειδητοποίησαν ότι οι πολιτικοί της χώρας ήταν πολύ πιο πρόθυμοι να δαπανήσουν οικονομικό και πολιτικό κεφάλαιο για περιβαλλοντικές προσπάθειες όταν αυτές συνδέονταν με την εθνική ασφάλεια.

Μετά από χρόνια προσπάθειας, το ζήτημα έχει πλέον φτάσει σε κυβερνητικό επίπεδο στη Βαρσοβία, με συζητήσεις σε εξέλιξη μεταξύ επιστημόνων και των υπουργείων Αμυνας και Περιβάλλοντος της Πολωνίας. Το υπουργείο Αμυνας θέλει να αποκαταστήσει όσο γίνεται περισσότερους υγροτόπους στα ανατολικά σύνορα της χώρας.

Από την άλλη, οι κυβερνήσεις των χωρών της Βαλτικής έχουν δείξει μέχρι στιγμής ελάχιστο ενδιαφέρον. Μόνο το υπουργείο Περιβάλλοντος της Λιθουανίας δήλωσε ότι η αποκατάσταση των ελών που συνδέονται με την άμυνα «βρίσκεται υπό συζήτηση», αρνούμενο να δώσει περισσότερες λεπτομέρειες.

Το υπουργείο Αμυνας της Εσθονίας και οι ένοπλες δυνάμεις της Λετονίας δήλωσαν ότι τα νέα σχέδια της Βαλτικής Αμυντικής Γραμμής για την οχύρωση των συνόρων των τριών χωρών θα αξιοποιήσουν φυσικά εμπόδια όπως τα έλη, αλλά δεν περιλαμβάνουν την αποκατάσταση των τυρφώνων.

Ωστόσο οι επιστήμονες βλέπουν μεγάλο δυναμικό, δεδομένου ότι οι τυρφώνες καλύπτουν το 10% της έκτασης των χωρών της Βαλτικής. Και σε πολλές περιπτώσεις το έργο θα είναι απλό, δήλωσε η εσθονή οικολόγος Αβελίνα Χελμ. «Εχουμε πολλά έλη που έχουν αποξηρανθεί αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν. Αν τώρα αποκαταστήσουμε το υδατικό καθεστώς –κλείνοντας τα χαντάκια που τα αποστραγγίζουν συνεχώς και τα κάνουν να εκπέμπουν άνθρακα–, τότε είναι σχετικά εύκολο να επιστρέψουν σε μια πιο φυσική κατάσταση», είπε.

Οι υγιείς τυρφώνες χρησιμεύουν ως καταφύγια για την άγρια ζωή: βατράχια, σαλιγκάρια, λιβελούλες και εξειδικευμένα είδη φυτών ευδοκιμούν στις σκληρές συνθήκες των ελών, ενώ σπάνια πουλιά σταματούν εκεί για να φωλιάσουν. Λειτουργούν επίσης ως φράγματα για τις ξηρασίες και τις πυρκαγιές, ενισχύοντας την ανθεκτικότητα της Ευρώπης στην κλιματική αλλαγή.

Η επιστροφή αυτής της χλωρίδας και πανίδας απαιτεί χρόνο. Ωστόσο η διακοπή της αποστράγγισης όχι μόνο σταματά γρήγορα τη ρύπανση, αλλά και καθιστά αμέσως το έδαφος αδιάβατο.

Oσο η γη δεν έχει αποστραγγιστεί εντελώς, «σε ένα ή δύο χρόνια, ο υγρότοπος θα είναι γεμάτος νερό», δήλωσε ο πολωνός οικολόγος Βίκτορ Κοτόβσκι. «Η αποκατάσταση είναι μια δύσκολη διαδικασία από οικολογική άποψη, αλλά για τη συγκράτηση του νερού, τη μείωση των εκπομπών και τη δυσκολία διέλευσης –για αμυντικούς σκοπούς– είναι αρκετά απλή και γρήγορη».

Και σε μια εποχή που η προσοχή της Ευρώπης έχει στραφεί στην ασφάλεια, με τους αμυντικούς προϋπολογισμούς να αυξάνονται και, σε ορισμένες περιπτώσεις, να εκτρέπουν χρήματα από την πράσινη μετάβαση, οι περιβαλλοντολόγοι ελπίζουν ότι η στρατιωτική συμμετοχή θα μπορούσε να ξεκλειδώσει άνευ προηγουμένου χρηματοδότηση και να επιταχύνει την αποκατάσταση της φύσης.

«Προς το παρόν χρειάζονται πέντε χρόνια για να ληφθεί έγκριση για την αποκατάσταση των τυρφώνων, και μερικές φορές μπορεί να χρειαστούν και 10 χρόνια», δήλωσε η Φραντζίσκα Τανεμπέργκερ, διευθύντρια του Greifswald Mire Centre της Γερμανίας, ενός κορυφαίου ευρωπαϊκού ερευνητικού ινστιτούτου τυρφώνων. «Oταν πρόκειται για στρατιωτικές δραστηριότητες, υπάρχει μια συγκεκριμένη ιεράρχηση προτεραιοτήτων. Δεν μπορείς να περιμένεις 10 χρόνια αν το χρειαζόμαστε για την άμυνα».

Ο αγροτικός παράγοντας

Η αποκατάσταση των ελών δημιουργεί όμως και αντιδράσεις στις τοπικές κοινωνίες. Στην Εσθονία, το υπουργείο Περιβάλλοντος σταμάτησε μια προσπάθεια αποκατάστασης τυρφώνων νωρίτερα φέτος, εν μέσω έντονης αντίδρασης από τους ντόπιους, οι οποίοι ανησυχούσαν ότι θα οδηγούσε σε πλημμύρες και καταστροφή των δασών. Οι επιστήμονες χαρακτήρισαν αυτές τις ανησυχίες αβάσιμες.

Η μεγαλύτερη απειλή για τους τυρφώνες είναι η γεωργία – μια δυσάρεστη πραγματικότητα για τις κυβερνήσεις της ΕΕ, που προσπαθούν απεγνωσμένα να αποφύγουν την οργή των αγροτών.

Τόσο στη Φινλανδία όσο και στην Πολωνία, τα αρχικά αμυντικά έργα αποκατάστασης είναι πιθανό να επικεντρωθούν σε κρατικές εκτάσεις, παρακάμπτοντας προς το παρόν αυτή τη σύγκρουση. Ωστόσο οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι, αν οι χώρες θέλουν σοβαρά να αποκαταστήσουν τους τυρφώνες σε μεγάλη κλίμακα, πρέπει να συζητήσουν με τους αγρότες. Το 85% των τυρφώνων της Πολωνίας έχουν υποβαθμιστεί, στις περισσότερες περιπτώσεις επειδή έχουν αποστραγγιστεί για να καλλιεργηθούν.

Οι ειδικοί λένε ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να συνεργαστούν με τους αγρότες, να τους αποζημιώσουν και να τους επιτρέψουν να εκμεταλλευθούν παραγωγικά τα έλη. Υπάρχουν φυτά που μπορούν να συγκομιστούν από αποκατεστημένους τυρφώνες, όπως καλάμια για χρήση στην κατασκευή ή στη συσκευασία. Ωστόσο, προς το παρόν, η αγορά για τέτοιες καλλιέργειες στην Ευρώπη είναι πολύ μικρή για να παρακινήσει τους αγρότες να αλλάξουν.

Το επιχείρημα της άμυνας των τυρφώνων, επίσης, δεν ισχύει για όλες τις χώρες. Στη Γερμανία, όπου περισσότερο από το 90% των τυρφώνων έχουν αποστραγγιστεί, ο στρατός εμφανίζεται διστακτικός. «Η επανυδάτωση των υγροτόπων έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα για τις επιχειρήσεις του [ΝΑΤΟ]» ανάλογα με τη χώρα, δήλωσε στο Politico εκπρόσωπος του γραφείου υποδομών και περιβάλλοντος των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων.

Οι δυνάμεις του ΝΑΤΟ θα πρέπει να κινηθούν μέσω της Γερμανίας σε περίπτωση ρωσικής επίθεσης στα ανατολικά και τα έλη περιορίζουν τις στρατιωτικές κινήσεις. Ωστόσο «η ιδέα της αύξησης της αξίας του εδάφους ως εμπόδιο, προκαλώντας πλημμύρες και δημιουργώντας έλη, χρησιμοποιείται στον πόλεμο εδώ και πολύ καιρό και εξακολουθεί να είναι μια βιώσιμη επιλογή σήμερα», πρόσθεσε ο εκπρόσωπος.

«Βαλτώνοντας» τον Πούτιν

Οι επιστήμονες αναγνωρίζουν ότι τα έλη δεν μπορούν να λύσουν όλα τα προβλήματα. «Φυσικά, εξακολουθούμε να χρειαζόμαστε την παραδοσιακή άμυνα. Αυτό δεν πρόκειται να την αντικαταστήσει», δήλωσε η Τανερμπέργκερ.

Τα έλη δεν μπορούν να σταματήσουν τα drones ή να καταρρίψουν πυραύλους, και ο πόλεμος δεν είναι καλός για τη φύση ή για τις προσπάθειες διατήρησής της. Αλλωστε στην Ουκρανία η πλημμύρα της λεκάνης του ποταμού Ιρπίν ήταν οικονομική και οικολογική καταστροφή. Οι κάτοικοι της περιοχής έχασαν γη και σπίτια, ενώ η εισροή νερού είχε αρνητικές επιπτώσεις στα τοπικά είδη, καθώς δεν είχαν χρόνο να προσαρμοστούν στην ξαφνική αλλαγή.

Σε αντίθεση, όμως, με την Ουκρανία, οι κυβερνήσεις της ΕΕ έχουν την ευκαιρία να αποκαταστήσουν τους τυρφώνες με προσοχή, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες της φύσης, των αγροτών και των στρατών, επισημαίνουν οι ειδικοί.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News