Σε σχέση με τα υπόλοιπα όργανα του σώματός μας, όπως για παράδειγμα ο εγκέφαλος και η καρδιά, υπάρχει η γενική αντίληψη ότι το γαστρεντερικό μας σύστημα είναι πολύ πιο απλό, αφού η μόνη λειτουργία που, φαινομενικά, έχει να εκτελέσει, είναι η πέψη και η αποβολή της τροφής.

Η αντίληψη αυτή είναι τελείως λανθασμένη, καθώς «το πεπτικό μας σύστημα είναι εξαιρετικά ευφυές», όπως εξηγεί στο Protagon ο Δημήτρης Καραγιάννης, γαστρεντερολόγος-ηπατολόγος, διευθυντής της Γαστρεντερολογικής Κλινικής στο Ιατρικό Κέντρο Αθηνών.

Μπορεί ο βασικός ρόλος του γαστρεντερικού συστήματος να είναι η είσοδος, η πέψη και αποβολή της τροφής, όμως πρόκειται για έναν εξαιρετικά περίπλοκο μηχανισμό ο οποίος βρίσκεται συνεχώς σε άμεση επικοινωνία με τον εγκέφαλο και εκτελεί πολλαπλές λειτουργίες.

«Σκεφτείτε το πιο απλό: το πεπτικό μας σύστημα είναι αυτό που έρχεται πρώτο σε επαφή με όλα τα ξένα σώματα, δηλαδή ό,τι βάζουμε στο στόμα μας και ό,τι καταπίνουμε. Για να μπορέσει να αναγνωρίσει οτιδήποτε μπαίνει στον οργανισμό, διαθέτει μια σωρεία από μηχανισμούς, ώστε να αναγνωρίζει χιλιάδες πράγματα. Αυτό σημαίνει ότι έχει πολύ ανεπτυγμένη αισθητικότητα», εξηγεί ο δρ Καραγιάννης.

Πώς, όμως, δίνουν το στομάχι και το έντερο την πληροφορία στον εγκέφαλο και παίρνουν τόσο άμεσα απαντήσεις, σαν να έχουν τον δικό τους εγκέφαλο;

Το γαστρεντερικό σύστημα διαθέτει μια τεράστια ποικιλία νεύρων, ενώ παράλληλα είναι και αυτόνομο σύστημα. Η βασική του σύνδεση με τον εγκέφαλο επιτυγχάνεται με τα οπίσθια κέρατα του νωτιαίου μυελού και στο σημείο της ένωσης οργανώνεται όλη η πληροφορία. Μάλιστα, είναι και για τους ειδικούς τόσο καινούργια κάποια πράγματα, που για να μελετηθεί το νευρικό σύστημα του γαστρεντερικού, δημιουργήθηκε μια νέα ιατρική ειδικότητα που λέγεται νευρογαστρεντερολογία.

Οι λειτουργίες του πεπτικού συστήματος

Εξάλλου, το πεπτικό μας σύστημα εκτελεί πολλαπλές λειτουργίες που δεν είναι απλό να μελετηθούν με μια απλή εξέταση. Το πρώτο και σημαντικότερο είναι ότι αποτελεί το μεγαλύτερο ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού. Και αυτό διότι πάνω στο λεπτό έντερο υπάρχουν πάρα πολλά και ποικίλα δενδριτικά κύτταρα, τα οποία είναι φρουροί του οργανισμού, καθώς αναγνωρίζουν οτιδήποτε εισέρχεται σε αυτόν  από το στόμα. Επίσης, αναγνωρίζουν οτιδήποτε καινούργιο ή κρίνουν εάν θα πρέπει να κατευθυνθεί προς πέψη ή να το αποβάλουν κ.λπ.

Πίσω από τα δενδριτικά υπάρχουν τα ουδετερόφιλα κύτταρα, τα οποία οργανώνουν τις καταστάσεις και εκπαιδεύουν τα λεμφοκύτταρα, ώστε αν βρουν εχθρό, να μπορέσουν να αμυνθούν.

Οι πληροφορίες που συλλέγουν τα ουδετερόφιλα, με τη σειρά τους, εναποτίθενται στις απολήξεις των νεύρων της περιοχής, ώστε να φτάσουν στον εγκέφαλο και να τον πληροφορήσουν τι ακριβώς συμβαίνει και να δημιουργήσει μια νέα μνήμη.

Η διαδικασία αυτή ονομάζεται ανοσονευρομετάδοση της πληροφορίας και αφορά είτε ένα ξένο σώμα, όπως κάποιο παράσιτο, είτε μια τροφή. Επίσης, το σύστημα αυτό δημιουργεί γνώση για την ανοσοποίηση, δηλαδή τα αντισώματα, τα κύτταρα μνήμης κ.λπ.

Το δεύτερο αφορά τις πολλές και ισχυρές νευρικές απολήξεις. Υπάρχει, δηλαδή, ακόμη ένας λόγος που το πεπτικό μας σύστημα διαθέτει ισχυρό και έξυπνο νευρικό μηχανισμό, καθώς οι απολήξεις νεύρων αντιλαμβάνονται τις τροφές με εκατομμύρια αισθητήρες και πράττουν ανάλογα. Για παράδειγμα, αν είναι πρωτεΐνη πρέπει να τη διασπάσει, αν είναι δηλητήριο πρέπει να το αποβάλει κ.ο.κ.

Υπάρχουν απολήξεις νεύρων που επιλέγουν ποιος και τι δουλειά θα κάνει, ενώ οργανώνονται και ως προς το ποια κύτταρα θα δουλέψουν σε κάθε περίπτωση.

Για παράδειγμα, καταναλώνω μια τροφή με μούχλα και μου έρχεται εμετός. Ο οργανισμός ξεκινά να παράγει υγρά για να ξεπλύνει το στομάχι. Στην πραγματικότητα, αυτό που κάνει είναι να το γεμίσει υγρά και να προκαλέσει εμετό, ώστε να αποβάλει το δηλητήριο. Την ίδια στιγμή, όμως, μας προκαλεί το αίσθημα της αηδίας, ώστε να σταματήσουμε να καταναλώνουμε άλλες τροφές. Δηλαδή, δίνει εντολή στον εγκέφαλο να κόψει την όρεξη. «Αρα, μιλάμε για εξαιρετικά πολύπλοκα συστήματα, τα οποία οργανώνονται σε κλάσματα δευτερολέπτου», εξηγεί ο κ. Καραγιάννης.

Το μικροβίωμα

Το τρίτο σημαντικό είναι το μικροβίωμα, δηλαδή το σύνολο των μικροβίων και των μυκητών που αποικούν στο πεπτικό μας σύστημα. Τα μικρόβια αυτά είναι δέκα φορές περισσότερα από το σύνολο των κυττάρων ολόκληρου του ανθρώπινου σώματος.

Μάλιστα, «το έντερο διαθέτει τεράστιο όγκο κυττάρων και έχει και μια αρχειοθήκη, τη σκωληκοειδή απόφυση, η οποία, για παράδειγμα, κρατάει σαν σκληρός δίσκος τα μικρόβια που έχει η φυσιολογική χλωρίδα του εντέρου, ώστε αν τα απολέσουμε, τα γεννάει και πάλι. Αυτό σημαίνει ότι ούτε η σκωληκοειδίτιδα είναι άχρηστη, κάτι που μέχρι πρόσφατα πίστευαν αρκετοί», εξηγεί ο κ. Καραγιάννης.

Τα τρισεκατομμύρια μικρόβια του εντέρου έχουν μια συμβιωτική σχέση με τον άνθρωπο, αλλά και μεταξύ τους. Αυτά καταναλώνουν τις τροφές που περισσεύουν από εμάς και παράγουν υποπροϊόντα, όπως είναι η βιταμίνη B6 ή τα λιπαρά οξέα βραχείας αλύσου, που είναι καρκινοπροστατευτικά για το πεπτικό μας και παράγουν τα μικρόβια από τα περισσεύματα των φυτικών ινών που καταναλώνουμε.

Ως εκ τούτου, ανάλογα με το τι τρώμε, ταΐζουμε ή δεν ταΐζουμε και κάποιους πληθυσμούς μικροβίων που συμβιώνουν στο πεπτικό μας σύστημα. Στο ίδιο πλαίσιο, με τα αντιβιοτικά που παίρνουμε, μειώνουμε ή αυξάνουμε κάποιους πληθυσμούς μικροβίων.

«Το ισοζύγιο των μικροβίων στον οργανισμό είναι τόσο σημαντικό, που πλέον υπάρχουν βάσιμες υπόνοιες ότι η αύξηση στα αυτοάνοσα νοσήματα οφείλεται στην υπεραντίδραση που έχουμε σε κάποια μικρόβια. Κάτι που, ευτυχώς, δεν είναι κληρονομικό και αφορά τον καθένα μας και το πώς χειρίζεται τη χλωρίδα του», λέει ο κ. Καραγιάννης.

Αρα, νευρικό, ανοσοποιητικό και γαστρεντερικό σύστημα συνδέονται όσο δεν φανταζόμαστε.

Η δύναμη των μικροβίων

Τα μικρόβια μπορεί να είναι αόρατα στο γυμνό μάτι, όμως έχουν τη δύναμη να προκαλέσουν καταστάσεις αδιανόητες. Σύμφωνα με πείραμα που δημοσιεύτηκε το 2010 στην επιστημονική επιθεώρηση Nature, οι ειδικοί πήραν το γνωστό τοξόπλασμα και μόλυναν με αυτό μερικά ποντίκια.

Φυσιολογικά, όταν ένα ποντίκι βλέπει γάτα, φεύγει όσο πιο γρήγορα μπορεί. Ωστόσο, όταν μολυνόταν με τοξόπλασμα, η συμπεριφορά του άλλαζε και αναζητούσε τη γάτα. Αυτό συνέβαινε διότι η γάτα είναι το μόνο ζώο στο οποίο, όχι μόνο ζει, αλλά και πολλαπλασιάζεται το τοξόπλασμα. Ως εκ τούτου, τα μικρόβια κατεύθυναν τα ποντίκια ώστε να τα φάει η γάτα για να μπουν στον οργανισμό της και να αρχίσουν να πολλαπλασιάζονται. Δηλαδή έπαιρναν τον έλεγχο του εγκεφάλου ολόκληρου θηλαστικού.

«Να διευκρινίσουμε ότι το τοξόπλασμα βρίσκεται μόνο στο έντερο και δεν πάει στον εγκέφαλο. Και κάπου εκεί αρχίζεις να κατανοείς ότι όσο ανεξάρτητα και αν φαίνονται το πεπτικό σύστημα με τον εγκέφαλο, τόσο άμεση επαφή για την ανταλλαγή πληροφοριών έχουν, αλλά επίσης επηρεάζουν και τη συμπεριφορά. Αυτό το πείραμα ήταν το κέντρο της αρχής της κατανόησης», τονίζει ο ίδιος.

Μάλιστα, εξηγεί ότι σύνδρομα όπως ο αυτισμός, σήμερα θεωρείται ότι εκδηλώνονται λόγω της δυσβιωτικής σχέσης μας με το μικροβίωμα του εντέρου, χωρίς βέβαια να έχει αποδειχθεί ακόμα.

Ακόμη ένα παράδειγμα της σημαντικής ισορροπίας που πρέπει να έχουν τα μικρόβιά μας είναι ότι αν λάβουμε πολλά αντιβιοτικά και σκοτώσουμε τα μικρόβιά μας, θα πεθάνουν και πολλοί gram θετικοί μικροοργανισμοί και θα υπεραναπτυχθεί ένα μικρόβιο που λέγεται clostridium dificiles. Μάλιστα, αυτό αναπτύσσεται στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, επειδή συνήθως οι ασθενείς παίρνουν πολλά αντιβιοτικά. Αυτό, λοιπόν, καταλαμβάνει τον άνθρωπο, προκαλεί διαρροϊκό σύνδρομο, αδυναμία και σε αρκετές περιπτώσεις θάνατο.

«Αρα, τα μικρόβια πρέπει να έχουν ισορροπία μέσα μας, διότι στην πραγματικότητα είναι ένας ενιαίος πληθυσμός, με ποικιλομορφία και είναι ένα ξεχωριστό “κεφάλι”, που λέγεται εντερικό νευρικό σύστημα ή ο εγκέφαλος του εντέρου μας», τονίζει ο ίδιος.

Τα προβιοτικά

«Μετά από 10 χρόνια ερευνών, εκτός από το νόσημα που προκαλεί το Κλωστηρίδιο, κανένα προβιοτικό δεν βοηθά, πουθενά αλλού. Ακόμη όμως και το συγκεκριμένο, είναι καλύτερο να το αντιμετωπίσεις με άλλους τρόπους, παρά με προβιοτικά», εξηγεί ο κ. Καραγιάννης, αναφερόμενος στη παγκόσμια καμπάνια που γίνεται για τη χρήση των προβιοτικών.

Ο ίδιος τονίζει ότι μπορεί να υπάρχει ένδειξη για τη νόσο του Πάρκινσον, τις ψυχώσεις και για διάφορες παθήσεις, όμως τίποτα δεν λύνεται με τα προβιοτικά. Μάλιστα, είναι συμπληρώματα διατροφής τα οποία δεν έχουν μελετηθεί σε βάθος χρόνου και οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν αν κάνουν καλό ή κακό. «Επιπλέον, τα περισσότερα από αυτά δεν φτάνουν ποτέ στο έντερο, διότι διαλύονται στο στομάχι, ενώ ακόμη και όσα φτάσουν έντερο, δεν έχει αποδειχθεί ότι έχουν αποτελεσματικότητα».

Στο ίδιο πλαίσιο έχουν υπάρξει και διάφορες μελέτες. Σε πρόσφατη έρευνα που έγινε για την αποκατάσταση του μικροβιώματος, με τη συμμετοχή ανθρώπων που έπαιρναν αντιβιοτικά σε συνδυασμό με προβιοτικά, ουδέποτε αποδείχθηκε ότι αντικατέστησαν τη φυσική χλωρίδα του εντέρου τους. Μάλιστα, όσοι είχαν πάρει μόνο αντιβιοτικά, αντικατέστησαν το μικροβίωμα κατά 92%.

Η νευρογαστρεντερολογία

Το Ιατρικό Αθηνών διαθέτει ειδικό τμήμα Νευρογαστρεντερολογίας, το οποίο μελετά όλες αυτές τις καταστάσεις.

Επιπλέον, διαθέτει ένα ειδικό διαγνωστικό εργαλείο, το οποίο ελέγχει και βοηθά στη διαφοροδιάγνωση καταστάσεων που μένουν αδιάγνωστες για μεγάλο χρονικό διάστημα.

«Οταν πρέπει να ελέγξουμε εάν ένας άνθρωπος έχει φυσιολογική πορεία στο έντερο ή το στομάχι και παρ’ όλα αυτά αναφέρει προβλήματα υγείας, μετράμε αυτή τη νευρογαστρεντερολογική θέση. Για παράδειγμα, δεν κάνουμε χειρουργείο διαφραγματοκήλης ή οισοφαγίτιδας, εάν δεν έχει κάνει αυτή τη μέτρηση. Διότι ο χειρουργός θα αποτύχει κατά πάσα πιθανότητα, καθώς αυτό τού δείχνει τι ακριβώς θα κάνει».

Το μηχάνημα αυτό διαθέτει έναν καθετήρα με πολλαπλούς υποδοχείς και έτσι μπορεί να κάνει μετρήσεις της τάσης από όλα τα σημεία από όπου περνάει. Είτε θέλουμε να κοιτάξουμε ον οισοφάγο και το στομάχι είτε το παχύ έντερο, το μηχάνημα καταγράφει σε τρισδιάστατη απεικόνιση τον τρόπο με τον οποίο κάνει περισταλτισμό ο οισοφάγος, δηλαδή πώς μεταφέρει το νευρικό κύμα σε σπασμό.

Στη συγκεκριμένη εικόνα βλέπουμε ότι εκεί που είναι το κόκκινο, υπάρχει και σπασμός, ενώ είναι ξεκάθαρο και το περισταλτικό κύμα.

«Η διάγνωση που έχουμε εδώ είναι ένας ασθενής που ήρθε με πολύ πόνο και υποθρεψία, διότι δεν μπορούσε να καταπιεί καλά και αδυνάτισε. Πιθανότατα, πήγε πολλές φορές σε καρδιολόγους και δεν του βρήκαν τίποτα και έχει τελικά ένα σοβαρό πρόβλημα στον οισοφάγο, το οποίο και αποκαταστάθηκε», καταλήγει ο κ. Καραγιάννης.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News