Η Σχολή Μωσαϊκών του Φριούλι είναι ίσως το πιο ήσυχο εκπαιδευτικό ίδρυμα στον κόσμο – χωρίς φοιτητικές φλυαρίες ή βουητά από  συζητήσεις καθηγητών στους διαδρόμους του. Στην αυλή της εισόδου της, μια πλήρους κλίμακας ψηφιδωτή εκδοχή της «Γκερνίκα» του Πικάσο υποδέχεται τους επισκέπτες, παρατηρεί το σχετικό οδοιπορικό του BBC.

Στους διαδρόμους της σχολής, ψηφιδωτά αντίγραφα έργων τέχνης, όπως η «Πιετά» του Μιχαήλ Αγγέλου και η «Παναγία με το Βρέφος» από την Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης, κοσμούν τους τοίχους. Ψηφιδωτά σκαρφαλώνουν και σε επίπεδες επιφάνειες και κουλουριάζονταν γύρω από γωνίες, μετατρέποντας ολόκληρο το κτίριο σε ένα ζωντανό αρχείο μοτίβων, ακρίβειας και υπομονής.

Αυτά τα χαρακτηριστικά βρίσκονται σε πλήρη έκφανση εντός των τάξεων, όπου οι μαθητές κάθονταν σκυμμένοι στους χώρους εργασίας τους, με τα μάτια καρφωμένα στα θραύσματα κάτω από τα δάχτυλά τους. Το ψηφιδωτό απαιτεί υψηλό επίπεδο συγκέντρωσης. Είναι μια τέχνη που διαμορφώνεται όχι μόνο με το χέρι και τα υλικά, αλλά και σε ατμόσφαιρα πλήρους ηρεμίας, όπου η σχολαστικότητα μπορεί να ευδοκιμήσει.

Η σχολή καλλιεργεί αυτό το είδος αφοσίωσης για περισσότερο από έναν αιώνα. Ιδρύθηκε το 1922 στο Σπιλιμπέργκο, μια μικρή κωμόπολη με μεσαιωνικά σοκάκια, ένα επιβλητικό κάστρο και αναγεννησιακά παλάτια, στη βορειοανατολική επαρχία της Ιταλίας, Φριούλι-Βενέτσια Τζούλια.

Αρχικά δημιουργήθηκε για να παρέχει επίσημη εκπαίδευση σε ντόπιους τεχνίτες και να διατηρήσει την αρχαία παράδοση των ψηφιδωτών της περιοχής, η οποία χρονολογείται από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και έχει αφήσει το στίγμα της παντού – από τις βυζαντινές βασιλικές, μέχρι τα σύγχρονα μνημεία. Σήμερα είναι το μόνο ακαδημαϊκό ίδρυμα στον κόσμο που είναι εξ ολοκλήρου αφιερωμένο στην τέχνη των ψηφιδωτών.

Μαθητές κάθε ηλικίας, από αποφοίτους λυκείου μέχρι δημιουργούς που βρίσκονται στο μέσο της επαγγελματικής σταδιοδρομίας τους, έρχονται από κάθε γωνιά της Γης για να εγγραφούν στο αυστηρό τριετές πρόγραμμα και να διδαχτούν ιστορικές τεχνικές δημιουργίας ψηφιδωτών –από περίπλοκα ελληνορωμαϊκά μοτίβα έως φωτεινές βυζαντινές συνθέσεις– προτού πειραματιστούν με πιο σύγχρονα, ελεύθερα σχέδια.

Τα τελευταία χρόνια η σχολή έχει μετατραπεί σε αυτοτελή τουριστικό προορισμό: προσελκύει ταξιδιώτες που αγαπούν το design και ενδιαφέρονται για τον μοναδικό κόσμο των ψηφιδωτών, οι οποίοι εξερευνούν τους χώρους μέσω δημόσιων και ιδιωτικών περιηγήσεων. Περίπου 40.000 επισκέπτες την επισκέπτονται ετησίως, καθιστώντας την έναν από τους πιο δημοφιλείς χώρους και προορισμούς του Φριούλι.

Περίπου 40 φοιτητές γίνονται δεκτοί στο τριετές πρόγραμμα κάθε χρόνο, αλλά λιγότεροι από 15 ολοκληρώνουν το πλήρες πρόγραμμα σπουδών, κερδίζοντας τον τίτλο του «maestri mosaicisti» (μάστορας του ψηφιδωτού). Από αυτούς, μια επιλεγμένη ομάδα μόλις έξι σπουδαστών συνεχίζει για ένα τέταρτο έτος –ένα είδος μεταπτυχιακού τίτλου–, ώστε να βελτιώσουν περαιτέρω τις δεξιότητές τους.

«Χρειάζεται πολλή σκληρή δουλειά και πειθαρχία για να γίνει κανείς μαέστρος των μωσαϊκών», λέει στο BBC ο Τζαν Πιέρο Μπροβεντάνι, διευθυντής της σχολής. «Πρόκειται για μια τέχνη που είναι απαιτητική και ταυτόχρονα σε ταπεινώνει – σε διδάσκει να επιβραδύνεις, να δίνεις προσοχή, και να βρίσκεις ομορφιά στην επανάληψη», συμπληρώνει με νόημα.

Πράγματι, η κατασκευή ψηφιδωτών είναι μια απίστευτα ακριβής ειδικότητα. Απαιτεί από τον τεχνίτη/καλλιτέχνη να ενώνει σχολαστικά εκατοντάδες, μερικές φορές χιλιάδες μικρά κομμάτια μεγέθους μόλις μισού εκατοστού, που ονομάζονται ψηφίδες, οι οποίες σχηματίζουν περίπλοκα σχέδια και ρεαλιστικές σκηνές.

Κατασκευασμένες από μάρμαρο, γυαλί, σμάλτο (αδιαφανή γυάλινα πλακίδια), μέχρι και κοχύλια, αυτές οι μικροσκοπικές ενθέσεις απαιτούν σχολαστική δεξιοτεχνία και μια διαισθητική ικανότητα συνδυασμού ρυθμού και τοποθέτησης. Παράλληλα, απαιτούν βαθιά διάθεση συνεργασίας. Οι δημιουργοί ψηφιδωτών γενικά εργάζονται μόνοι τους σε τμήματα μεγάλων συνθέσεων, αλλά το αποτέλεσμα του έργου τους αναδύεται όταν εμφανίζονται ολόκληρες οι συνθέσεις.

Η τέχνη έχει πλούσια ιστορία. Χρονολογείται από τη Μεσοποταμία της 3ης π.Χ. χιλιετίας και εκτείνεται σε χώρες και πολιτισμούς – από τους αρχαίους Ελληνες μέχρι τους Μάγια και από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία μέχρι τον ισλαμικό κόσμο. Δεν διαθέτει επώνυμους δημιουργούς, όπως η ζωγραφική, καθώς βασιζόταν πάντα στην ανώνυμη δεξιοτεχνία, ισορροπώντας πάνω σε μια λεπτή γραμμή μεταξύ τέχνης και χειροτεχνίας.

Στη σχολή του Φριούλι οι ψηφιδογράφοι δεν σταμάτησαν ποτέ να τελειοποιούν την τέχνη – ακόμα και όταν αυτή χάθηκε από το προσκήνιο μετά την Αναγέννηση. Με την αφθονία των λίθων από τον ποταμό Ταλιαμέντο και τους στενούς πολιτιστικούς δεσμούς της με τη Βενετία, η περιοχή έγινε σιωπηλά ένα προπύργιο της παράδοσης των ψηφιδωτών και οι επιδέξιοι τεχνίτες της έγιναν περιζήτητοι σε πέντε ηπείρους.

Τον 19ο αιώνα, ο καλλιτέχνης Τζιαν Ντομένικο Φακίνα από το Φριούλι εισήγαγε τα ψηφιδωτά στη σύγχρονη εποχή επινοώντας τη μέθοδο «rovescio su carta» (αντίστροφη επικόλληση σε χαρτί) για τη συναρμολόγηση πάνελ σε μακρινές τοποθεσίες – μια πρωτοποριακή μέθοδο σε επίπεδο κλίμακας και ταχύτητας. Το φουαγέ της Οπερας Γκαρνιέ του Παρισιού ήταν το πρώτο όπου παρουσιάστηκε η συγκεκριμένη μέθοδος.

Εκτοτε οι δημιουργοί ψηφιδωτών του Φριούλι, στην πλειονότητά τους εκπαιδευμένοι στην κωμόπολη Σπιλιμπέργκο, έχουν αφήσει το στίγμα τους παγκοσμίως – από το εμβληματικό αθλητικό συγκρότημα Φόρο Ιτάλικο της Ρώμης μέχρι τον σταθμό του μετρό της Νέας Υόρκης στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου, και από τον τρούλο του Παναγίου Τάφου της Ιερουσαλήμ μέχρι τις γκαλερί του Τόκιο.

Το Σπιλιμπέργκο είναι μια πόλη γεμάτη ψηφιδωτά. Διακοσμούν το εσωτερικό του επιβλητικού ρωμαιογοτθικού καθεδρικού ναού, είναι ενσωματωμένα σε βιτρίνες καταστημάτων, υφασμένα σε δάπεδα εστιατορίων και κρυμμένα σε άγνωστες γωνιές της παλιάς πόλης. Στην κεντρική λεωφόρο Κόρσο Ρόμα καταστήματα ψηφιδωτών και εκθεσιακοί χώροι εκθέτουν προς πώληση όμορφες δημιουργίες από τους αποφοίτους της σχολής.

Λίγα χιλιόμετρα πιο κάτω βρίσκεται το πρωτογενές υλικό που έχει διαμορφώσει εδώ και καιρό την πρακτική της σχολής του Φριούλι, ο επονομαζόμενος «τύμβος». Πρόκειται για αμέτρητες λείες, σμιλευμένες από το νερό πέτρες, οι οποίες μεταφέρονται μέσω των χειμάρρων του ποταμού Ταλιαμέντο, που ρέει μόλις έξω από το Σπιλιμπέργκο.

Στα περίχωρα της πόλης, το Fabbrica di Mosaici Mario Donà, ένας ιστορικός οικογενειακός κλίβανος που μεταφέρθηκε από το νησί Μουράνο της Σικελίας στο Σπιλιμπέργκο το 1991, δέχεται επισκέψεις κατόπιν ραντεβού, προσφέροντας στους ενδιαφερόμενους μια εικόνα από τον τρόπο κατασκευής των σμάλτων που προορίζονται για τα ψηφιδωτά. Ολα αυτά συνιστούν δείγματα μιας πανάρχαιας παράδοσης που εξελίσσεται μέχρι τις μέρες μας – ψηφίδα με ψηφίδα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News