Ο Τζορτζ Οργουελ δεν ήταν ποτέ άλλοτε τόσο ανάμεσά μας όσο στους «ενδιαφέροντες καιρούς» που ζούμε. Από τις εξελίξεις της τεχνολογίας –που μοιάζει να ξεπερνά το ένα ρεκόρ μετά το άλλο, ειδικά μετά την επέλαση της Τεχνητής Νοημοσύνης– έως την άνοδο του αυταρχισμού σε Ευρώπη, Ασία και Αμερική. Το «οργουελικό» είναι απαραίτητο στοιχείο για την περιγραφή της πραγματικότητας, ακόμη και αν δεν έχει διαβάσει κανείς τα μυθιστορήματα του βρετανού συγγραφέα. Με την ίδια έννοια που το «καφκικό» αντιστοιχεί επίσης σε πολλαπλές ερμηνείες της καθημερινότητας.

Με παρόμοιες σκέψεις ξεκινά η πρόσφατη κριτική της Στέφανι Ζαχάρεκ στο Time για το ντοκιμαντέρ του Ραούλ Πεκ με τίτλο «Orwell 2 + 2=5», το οποίο προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Καννών. «Σε συγκεκριμένες στιγμές του 20ού αιώνα, τα δυστοπικά μυθιστορήματα, όπως η “Φάρμα των Ζώων” και το “1984”, ίσως και να χτυπούσαν τον συναγερμό χωρίς να χρειάζεται. Ιστορίες για να προφυλαγόμαστε, αλλά όχι και συμπεράσματα για το μέλλον μας. Το 2025 μοιάζουν με non fiction έργα της εποχής μας. Στα βιβλία αυτά, όπως και στα δοκίμια που έγραψε, ο Οργουελ ανησυχούσε πριν από εμάς για τη ζωή που ζούμε», γράφει η Ζαχάρεκ.

Αρκεί να στρέψει κανείς το βλέμμα του στις ΗΠΑ του Τραμπ, του Βανς και του Μασκ, στη Γαλλία, στη Ρωσία, στην Ουγγαρία, όπου ο Ορμπαν ξεδιπλώνει την παράλληλη ατζέντα του σε απευθείας συντονισμό με το Κρεμλίνο, στην Ινδία, στη Βραζιλία και στο βαθύ κράτος της Τουρκίας. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που στην περιγραφή της η συγγραφέας θυμάται την προσωπική εμπειρία της από το «1984»:

«Ημουν προπτυχιακή φοιτήτρια στην Τουρκία όταν ανακάλυψα πρώτη φορά το μυθιστόρημα… Ο Γουίνστον Σμιθ, ένας επαναστάτης που δεν μοιάζει με τους ήρωες των παραδόσεων και των θρύλων – ένα μοναχικό, σκεπτόμενο και παρατηρητικό άτομο σε ένα καταπιεστικό καθεστώς. Ο Μεγάλος Αδελφός που πάντα παρακολουθεί, κυριαρχώντας σε κάθε σπιθαμή της καθημερινής ζωής, σαν ένα ακοίμητο ουράνιο βλέμμα. Η ιδέα τού να ξαναγράφεις το παρελθόν ενός έθνους για να ταιριάζει στις εντολές και τις ανάγκες της κυβέρνησης/του κράτους/του κόμματος», συνεχίζει η Ζαχάρεκ στο Time.

Οι ερμηνείες για το τι ήθελε να πει τελικά ο μυθιστοριογράφος επανέρχονται από καιρού εις καιρόν σε μια ξεχωριστή «μυθολογία». Τα γουρούνια της «Φάρμας των Ζώων» είναι μόνο ο Στάλιν και ο Τρότσκι ή όλοι οι επαναστάτες που κάνουν καριέρα σε βάρος της επανάστασης; Ο έλεγχος του δυστοπικού Κόμματος –που διεισδύει στα σπίτια και σκανάρει το ανθρώπινο πρόσωπο για συμπτώματα απείθειας– είναι τόσο απόλυτος όσο πιστεύουμε σήμερα;

Πέρα από τις ερμηνείες, υπάρχουν τα γεγονότα. Η «διπλόσκεψη», για παράδειγμα, που υπάρχει ως έννοια μέσα στο «1984» και φτάνει με διακλαδώσεις ως τη δική μας εποχή της μετα-αλήθειας: «Να ξέρεις και να μην ξέρεις, να έχεις συνείδηση όλης της αλήθειας ενώ λες έντεχνα κατασκευασμένα ψεύδη, να έχεις ταυτόχρονα δύο γνώμες που η μία αναιρούσε την άλλη, γνωρίζοντας ότι είναι αντιφατικές και πιστεύοντας και στις δύο, να χρησιμοποιείς τη λογική ενάντια στη λογική, να αποκηρύσσεις την ηθική και ταυτόχρονα να εγείρεις αξιώσεις σε αυτήν, να πιστεύεις ότι η δημοκρατία ήταν αδύνατη και ότι το Κόμμα ήταν ο θεματοφύλακας της δημοκρατίας…».

Η εικόνα των απαράτσικ, επίσης, που διαφθείρονται από τα προνόμια, ή η δίψα του Κόμματος να εξουσιάζει: «Η εξουσία δεν είναι μέσον, είναι ο τελικός σκοπός. Κανείς δεν εγκαθιδρύει μια δικτατορία για να προστατέψει μια επανάσταση. Κάνει την επανάσταση για να εγκαθιδρύσει μια δικτατορία» (Ο’ Μπράιεν, επίσης στο «1984»). Οσο για την επέλαση της νέας τεχνολογίας, αρκεί να θυμίσει κανείς ότι κάθε σπίτι στο Airstrip One (έτσι ονομάζεται το Ηνωμένο Βασίλειο στο μυθιστόρημα) περιέχει μια τηλεοθόνη – μια αμφίδρομη τηλεόραση που μπορεί να εκπέμπει αλλά και να λαμβάνει, μονίμως ενεργοποιημένη. Η εκτεταμένη επιχείρηση προπαγάνδας του Υπουργείου Αλήθειας, από την άλλη, περιλαμβάνει μηχανές γνωστές ως «επαληθευτές», που παράγουν αυτομάτως μαζικά βιβλία και τραγούδια.

Προπαγάνδα και παραπληροφόρηση

Αν, πάντως, κάτι φέρνει το 1984 πιο κοντά στο 2025, αυτό είναι πρωτίστως η κατανόηση του Οργουελ για τον σκοπό και τη φύση της προπαγάνδας και της παραπληροφόρησης. Η δεύτερη προέρχεται από εκείνους που βρίσκονται στην κορυφή της εξουσίας και αναπτύσσεται για να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά τους. Ο έλεγχος, όμως, εκτείνεται πέρα από αυτό. Στον κόσμο του ήρωα Γουίνστον Σμιθ, ακόμη και το κουτσομπολιό μετατρέπεται σε εμπόρευμα για τους σκοπούς του κόμματος.

Το αστυνομικό κράτος ενθαρρύνει τους ανθρώπους να καταγγέλλουν τους φίλους, τους γείτονες ή τους εραστές τους – ακόμη και τα παιδιά να καταγγέλλουν τους γονείς τους. Ο λαός είναι τόσο τρομοκρατημένος από την ανάγκη να εκτελεί τα καθήκοντα που του επιβάλλει η προπαγάνδα, ώστε ακόμη και γονείς που έχουν συλληφθεί από τη μυστική αστυνομία επειδή τα παιδιά τους ανέφεραν ότι έλεγαν προκλητικά πράγματα στον ύπνο τους, μιλούν για την ευγνωμοσύνη και την υπερηφάνεια τους προς το παιδί τους.

Γι’ αυτό μας προειδοποιούσε τελικά ο Οργουελ, έγραφε ο βρετανικός Guardian σε ένα πρόσφατο άρθρο: όχι μόνο για έναν κόσμο που κατακλύζεται από ψευδείς ειδήσεις και προπαγάνδα των ισχυρών, αλλά για έναν κόσμο στον οποίο οι άνθρωποι απλώς παύουν να ενδιαφέρονται για την αλήθεια. Σήμερα, ο αγώνας κατά της προπαγάνδας είναι ένας αγώνας κατά της αυξανόμενης αδιαφορίας των ανθρώπων για αυτήν.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News