«Ο “Μεγάλος Ερωτικός” είναι ένας λαϊκός θεός που ζει στη φαντασία μας απ’ τη στιγμή που γεννιώμαστε ίσαμε να πεθάνουμε, όμορφος, εφηβικός και αδιάκοπα ζωντανός». Και η φράση που μόλις διαβάσατε είναι μία από τις πιο γνωστές εισαγωγές στο σώμα της ελληνικής δισκογραφίας για έναν από τους σημαντικότερους δίσκους της.

Το 1972 ο Μάνος Χατζιδάκις έχει επιστρέψει στην Ελλάδα από τις ΗΠΑ, έχοντας ήδη επεξεργασμένη την ιδέα για μια σειρά μελοποιήσεων πάνω σε έργα της ελληνικής παράδοσης «για τον έρωτα». Σύμφωνα  με την επικρατέστερη εκδοχή, η έμπνευση και το ερέθισμα προήλθαν από την ποιήτρια Μυρτιώτισσα, η οποία του είχε στείλει τους στίχους του «Σ’ αγαπώ» («δεν μπορώ τίποτ’ άλλο να πω πιο βαθύ, πιο απλό, πιο μεγάλο»). Σύμφωνα με άλλη –την οποία αφηγήθηκε ο ίδιος ο συνθέτης στον Γιώργο Πηλιχό των «Νέων» σε συνέντευξη του 1972– όλα προέκυψαν όταν διάβασε (ή ξαναδιάβασε) τη «Μήδεια» του Ευριπίδη στη μετάφραση του Π. Πρεβελάκη. Από εκεί προέρχεται το υπέροχο χορικό «Του έρωτα μέγα κακό».

Και τα δύο κομμάτια βρήκαν τη θέση τους στο άλμπουμ, μαζί με άλλα εννιά: «Με την πρώτη σταγόνα της βροχής» (του Οδυσσέα Ελύτη),  «Μέρες του 1903» (του Κ.Π. Καβάφη), «Ποιος είν’ τρελός από έρωτα» (του Γιώργου Σαραντάρη), «Λιανοτράγουδα» (εμπνευσμένο από το δημοτικό τραγούδι, όπως μαρτυρά και ο στίχος «Να ‘χα το σύννεφο άλογο και τ’ άστρι χαλινάρι»), «Πέρα στο θολό ποτάμι» (του Νίκου Γκάτσου, από το θεατρικό έργο «Περιμπλίν και Μπελίσα»), «Το όνειρο» (του Διονυσίου Σολωμού), «Κέλομαί σε γογγύλα» (της Σαπφώς – σε αιολική διάλεκτο) και «Πάθη από τον έρωτα», από την «Ερωφίλη» του Γεωργίου Χορτάτση.

Ο Χατζιδάκις δουλεύει το υλικό για τη «Lyra» από τον Ιούνιο του 1972 έως τον Νοέμβριο, οπότε ο δίσκος ολοκληρώνεται στο στούντιο της Columbia. Οπως το συνηθίζει, μάλιστα, τις τελικές ενορχηστρώσεις τις γράφει εκεί και όχι από πριν. Το πιστοποιεί ο ιστορικός ηχολήπτης της εταιρείας, Στέλιος Γιαννακόπουλος: «[Ο Χατζιδάκις] είχε το μεγαλύτερο προτέρημα να κάνει κατανομή εργασίας. Εστυβε τους πάντες σ’ ένα μίξερ και όταν τελείωνε, έβγαινε κι αυτός μέσα από το στούντιο σαν στυμμένη λεμονόκουπα. Σε ορισμένες περιπτώσεις έγραφε κάποιες ενορχηστρώσεις. Δεν ξέρω ποιες ήτανε, ξέρω όμως κάποιες που δεν έγραψε, και το πιο αδιαμφισβήτητο παράδειγμα είναι ο “Μεγάλος Ερωτικός”. Ενορχήστρωση εκεί δεν υπήρξε από πριν, έγινε στο στούντιο με τους μουσικούς» (Δημήτρης Βάκης, από το αφιέρωμα του περιοδικού «Μετρονόμος» στην Columbia).

Κάπως έτσι, χάρη στο καταλυτικό ένστικτο του συνθέτη, η Φλέρυ Νταντωνάκη –«ανακάλυψή» του από την περίοδο της Αμερικής– και ο λεπταίσθητος Δημήτρης Ψαριανός αποδίδουν μια «μουσική πραγματεία περί έρωτος» και όχι «ερωτικά τραγούδια, όπως νόμισαν πολλοί αφελώς», θα πει ο συνθέτης (ΕΡΤ).

Ολα αυτά, με όσους ρυθμούς γεννούσαν η φαντασία και το ταλέντο του: από ζεϊμπέκικο και χασάπικο έως πεντοζάλη (στα «Πάθη από έρωτα»), πιάνο, άρπα, βιλοντσέλο, αλλά και μαντολίνο και κρητική λύρα. Την πρώτη ημέρα γνωριμίας των δύο ερμηνευτών στο σπίτι του συνθέτη, η Νταντωνάκη εμφανίζεται με δυο αναμμένες λαμπάδες και ο Ψαριανός διαισθάνεται ότι «κάτι σοβαρό συμβαίνει εδώ».

Το εξώφυλλο του άλμπουμ είχε φιλοτεχνήσει ο Γιάννης Μόραλης, ενώ ο Παντελής Βούλγαρης οπτικοποίησε αποσπασματικά τη διαδικασία ηχογράφησης με εμβόλιμες εικόνες από ένα σουρεαλιστικό οδοιπορικό σε δρόμους της Αθήνας και μια εφήμερη ποιητικότητα. Εκεί, για παράδειγμα, ακούγεται ο Μ. Χατζιδάκις τη στιγμή που ζητάει από τον Δ. Ψαριανό να μην επαναλάβει στο τελευταίο μέρος του «Ονείρου» το «κλίμα» που επικρατεί στο κυρίως σώμα. Τον νεαρό τραγουδιστή τον είχε ακούσει στο ροκ κλαμπ «Κύτταρο», όπου εμφανιζόταν ανάμεσα στον Εξαδάκτυλο, το συγκρότημα του Δημήτρη Πουλικάκου και τους Socrates. Τον επέλεξε μόλις τον άκουσε να ερμηνεύει τρία τραγούδια στο σπίτι του: δύο δικά του και το «Αχ χελιδόνι μου» του Μάνου Λοΐζου.

Κόντρα για το «τραγούδι»

Λιγότερο γνωστή είναι και μια διαμάχη την εποχή του «Μεγάλου Ερωτικού», που ξέσπασε όταν ο Μίκης Θεοδωράκης έστειλε επιστολή από το Παρίσι στην «Απογευματινή» για να απαντήσει σε όσα δήλωνε ο Χατζιδάκις σε συνέντευξή του στον Φρέντυ Γερμανό (3 Αυγούστου 1972). Εγραφε, λοιπόν, μεταξύ άλλων: «Μιλώντας στον κύριο Γερμανό φαίνεται σαν να ξανακατακτήθηκε αιφνιδίως από το κόμπλεξ που χαρακτηρίζει όχι μόνο τον ίδιο αλλά και μια σειρά άλλους, νεότερους συνθέτες, όπως οι Μαρκόπουλος, Μαμαγκάκης, Ξαρχάκος, που ασχολήθηκαν με το τραγούδι και που κατά καιρούς αισθάνονται την ανάγκη να δηλώσουν δημόσια είτε κατ’ ιδίαν ότι στο βάθος θεωρούν το τραγούδι σαν ένα είδος δευτερεύον, κατώτερο, και ότι την αληθινή τέχνη θεραπεύουν οι κατά καιρούς διατριβές των περί την ονομαζομένη “σοβαράν” μουσικήν».

Ο Μ. Χατζιδάκις απάντησε δέκα μέρες μετά, μέσω επιστολής στην εφημερίδα: «Δεν με κατέχει κανένα είδος συμπλέγματος. Μόνος καθιέρωσα τον όρο τραγουδοποιός, τον οποίο φέρω με περηφάνια και με όλες τις ευθύνες που περιέχει η λέξη αυτή. Μόνο που εξακολουθώ να πιστεύω πως το τραγούδι δεν καλύπτει ολόκληρη την περιοχή της μουσικής, αλλά ένα μόνο τμήμα αυτής… Εάν ο φίλος μου κ. Θεοδωράκης διαφωνεί, γιατί θα πρέπει και εμείς να παρασυρθούμε στις κάπως φανατισμένες απόψεις του περί τραγουδιού;… Δεν θα πρέπει να επανέλθει δημοσίως και τον παροτρύνω να περιμένει την επιστροφή του, την οποία εύχομαι ειλικρινά… Για να μην γίνουμε σίριαλ από στήλες εφημερίδων».

Η συναυλία με τον «Μεγάλο Ερωτικό» και τους «Δεκαπέντε Εσπερινούς», υπό τη διεύθυνση του Λουκά Καρυτινού, πραγματοποιείται στο Ηρώδειο στις 2 Σεπτεμβρίου. Πληροφορίες, εισιτήρια: more.com.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News