«Το κόστος ενός συγκεκριμένου είδους ανθρωπιστικής οικονομίας, του λεγόμενου ευρωπαϊκού τρόπου ζωής, που προσφέρει υγειονομική περίθαλψη, προσιτή εκπαίδευση και αξιοπρεπή συνταξιοδότηση σε όλους, μέσω υψηλών κοινωνικών δαπανών, γίνεται αφόρητα υψηλό», γράφει η Washington Post.

Το ευρωπαϊκό κοινωνικό κράτος, σημειώνει η εφημερίδα, με καθολική υγειονομική περίθαλψη, δωρεάν ή προσιτή εκπαίδευση και αξιοπρεπείς συντάξεις για όλους, στηρίζεται σε υψηλές δημόσιες δαπάνες που πλέον μοιάζουν δυσβάστακτες. Η περίπτωση της Γαλλίας είναι ενδεικτική: με δημόσιο χρέος που διογκώνεται, χαμηλή ανάπτυξη και πολιτική αστάθεια, η χώρα βιώνει μια από τις πιο ταραχώδεις περιόδους των τελευταίων δεκαετιών. Η πρόσφατη παραίτηση του πρωθυπουργού Σεμπαστιέν Λεκορνί, μόλις τέσσερις εβδομάδες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, ανέδειξε τη βαθιά κρίση διακυβέρνησης.

Η γαλλική οικονομία δείχνει εγκλωβισμένη σε έναν φαύλο κύκλο χαμηλής ανάπτυξης και υψηλών δαπανών. Παρά τη βαρύτατη φορολογία, τα δημόσια έσοδα δεν επαρκούν για να συντηρήσουν ένα τόσο γενναιόδωρο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας, το οποίο απορροφά πάνω από το 30% του ΑΕΠ, το υψηλότερο ποσοστό στην Ευρώπη. Οι κοινωνικές ανισότητες, η γήρανση του πληθυσμού και η αποβιομηχάνιση έχουν επιδεινώσει το πρόβλημα, ενώ οι γενιές των νέων εργαζομένων αναρωτιούνται αν θα μπορέσουν να απολαύσουν τα ίδια προνόμια με τους γονείς τους.

Η γαλλική κοινωνία παραμένει βαθιά διχασμένη. Από τη μία, οι εργαζόμενοι υπερασπίζονται το κοινωνικό κράτος ως αναπόσπαστο κομμάτι του εθνικού συμβολαίου «ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα», υποστηρίζοντας ότι οι παροχές αυτές εξασφαλίζουν αξιοπρέπεια και κοινωνική συνοχή. Από την άλλη, οι επιχειρηματίες υποστηρίζουν ότι η Γαλλία επιμένει σε ένα μοντέλο δαπανών που δεν μπορεί πλέον να αντέξει, στραγγαλίζοντας την καινοτομία και αποθαρρύνοντας την επένδυση μέσω υπερφορολόγησης. Οι ίδιοι, όπως πολλοί εύποροι Γάλλοι, εξετάζουν τη μετανάστευση προς χώρες με ευνοϊκότερο επιχειρηματικό περιβάλλον.

Η πολιτική σκηνή αντανακλά αυτόν τον διχασμό. Οι προσπάθειες του πρώην πρωθυπουργού Φρανσουά Μπαϊρού να επιβάλει περικοπές 44 δισεκατομμυρίων ευρώ, συμπεριλαμβανομένης της κατάργησης δύο αργιών και περιορισμών στις συντάξεις, προκάλεσαν σφοδρές αντιδράσεις και έριξαν την κυβέρνησή του. Ο διάδοχός του, Λεκορνί, απέτυχε να εξασφαλίσει πολιτική συναίνεση και παραιτήθηκε. Η Γαλλία έχει αλλάξει τέσσερις πρωθυπουργούς σε 15 μήνες, ενώ η κοινωνική αναταραχή τροφοδοτεί την άνοδο των άκρων, με το ακροδεξιό Εθνικό Συναγερμό να ενισχύεται σταθερά.

Παράλληλα, η κρίση δεν είναι μόνο γαλλικό φαινόμενο. Στη Γερμανία, το οικονομικό μοντέλο της σταθερότητας δοκιμάζεται, καθώς η ανάπτυξη έχει παγώσει, οι υποδομές φθείρονται και η κυβέρνηση ετοιμάζει περικοπές σε κοινωνικές παροχές. Ο καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς δήλωσε ανοιχτά ότι «η χώρα δεν μπορεί πλέον να αντέξει το σημερινό σύστημα πρόνοιας» και προειδοποίησε για «οδυνηρές αποφάσεις». Η Ευρώπη των παροχών, όπως τη γνωρίσαμε, δείχνει να εισέρχεται σε μια εποχή επαναπροσδιορισμού, υποστηρίζει η WP, ή ακόμη και αμφισβήτησης.

Ο αντίλογος για τις διευρυνόμενες ανισότητες

Ολα αυτά, σε ένα πρώτο επίπεδο διαπιστώσεων, είναι σωστά. Ωστόσο, από τη συγκεκριμένη «διάγνωση», η οποία γίνεται και από μια πολύ «αμερικανική» οικονομική και κοινωνική σκοπιά, απουσιάζει ένα κρίσιμο συμπλήρωμα: ότι μεγάλο μέρος της δυσχέρειας δεν οφείλεται αποκλειστικά στην «ακριβή» κοινωνική δαπάνη αλλά περισσότερο στον τρόπο κατανομής των εισοδημάτων και της φορολογίας.

Την ώρα που οι μισθοί των πολλών παραμένουν στάσιμοι, το εισόδημα και ο πλούτος των λίγων αυξάνεται. Οι ολοένα διευρυνόμενες ανισότητες οδηγούν σε εξαιρετικά άνιση χρηματοδότηση του κοινωνικού κράτους. Ο γάλλος οικονομολόγος Γκαμπριέλ Ζουκμάν, γνωστός για το έργο του πάνω στη φοροδιαφυγή και τις ανισότητες, παρουσίασε πρόσφατα μια πρόταση για έναν παγκόσμιο ελάχιστο φόρο στον πλούτο, της τάξης του 2% ετησίως σε περιουσίες άνω των 100 εκατομμυρίων ευρώ. Η πρόταση ανέδειξε την ουσία: οι πολίτες απαιτούν μεγαλύτερη συμβολή των υπερ-πλούσιων για να διατηρηθούν οι δημόσιες παροχές και να μην μετακυλίονται διαρκώς τα βάρη στις μεσαίες και χαμηλές τάξεις.

Η πρόταση προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις, όχι μόνο στο πολιτικό πεδίο αλλά και δημοσίως: ενώ δημοσκοπήσεις δείχνουν ευρεία λαϊκή υποστήριξη για την επιβολή επιπλέον φόρου στους πολύ πλούσιους, ισχυρές φωνές του επιχειρηματικού κόσμου και μερικοί μεγιστάνες, όπως ο Μπερνάρ Αρνό, προειδοποίησαν για «φυγή κεφαλαίων και επενδύσεων» προς ευνοϊκότερα για αυτούς περιβάλλοντα. Ταυτόχρονα, τα κόμματα και τα συνδικάτα κινητοποιούνται, ζητώντας «φορολογική δικαιοσύνη» και προστασία των κοινωνικών δαπανών.

Με λίγα λόγια, ο κόσμος απαιτεί μεγαλύτερη συμμετοχή των πολύ πλούσιων στα έσοδα του κράτους, ενώ οι πολύ πλούσιοι απαιτούν να κάνει το κράτος περικοπές, προκειμένου να μην επιβαρύνονται οι ίδιοι, αλλιώς απειλούν να φύγουν.

Η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση: η ευρωπαϊκή κοινωνική δαπάνη είναι ακριβή και απαιτεί βιώσιμη χρηματοδότηση· αλλά η βιωσιμότητα αυτή δεν είναι δυνατόν να εξασφαλίζεται διαρκώς με λιτότητα που βαραίνει τους αδύναμους. Χρειάζεται αναδιάρθρωση φορολογικών βάσεων, με μεγαλύτερο βάρος για τον υπερ-πλούτο, και μεταρρυθμίσεις που ενισχύουν την παραγωγικότητα και την απασχόληση.

Οι πρόσφατες εξελίξεις απέδειξαν ότι το πολιτικό κόστος τέτοιων επιλογών είναι μεγάλο και ότι η συζήτηση για το «ποιος πληρώνει» –και όχι «ποιος καρπώνεται»– θα καθορίσει σε πολύ μεγάλο βαθμό το μέλλον του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News