Ολοι έχουμε βρεθεί εκεί: σε ένα πολυκατάστημα αγοράζοντας μια ακόμα μπλούζα που ξέρουμε ότι δεν θα φορέσουμε σχεδόν ποτέ. Τι μπορεί να είναι τόσο κακό με αυτό; Η Ιβέτ Τέτε αποφάσισε να κολυμπήσει 450 χιλιόμετρα του ποταμού Βόλτα στην Γκάνα για να μας κάνει να καταλάβουμε.

Η 30χρονη επιχειρηματίας, που είναι ο πρώτος άνθρωπος που διέσχισε σχεδόν το μισό μήκος του ποταμού μέσα σε 40 ημέρες, ανέλαβε αυτή την επική αποστολή με έναν σκοπό: να ανακαλύψει τι βρίσκεται μέσα στο νερό και να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο για τη μόλυνση στη χώρα της, μεγάλο μέρος της οποίας οφείλεται στη γρήγορη μόδα που υπερπαράγει η Δύση.

Τις χεριές της Τέτε στα νερά του ποταμού ακολουθεί μια βάρκα που κινείται με ηλιακή ενέργεια και της οποίας το πλήρωμα κάνει συνεχείς μετρήσεις στο νερό και στον αέρα, όπως μεταφέρει η δημοσιογράφος Σάρα Τζόνσον στον Guardian.

Μέσα από αυτόν τον άθλο, η Τέτε και το Or Foundation, το οποίο κάνει εκστρατείες κατά των αποβλήτων υφασμάτων στην Γκάνα και στου οποίου τη διοίκηση συμμετέχει η Τέτε, ελπίζουν ότι θα αναδείξουν μια έντονη αντίθεση: αυτή ανάμεσα στα παρθένα οικοσυστήματα της Γκάνα και μέρη όπως η λιμνοθάλασσα Κόρλε, στην Ακρα, την πρωτεύουσα της χώρας, έναν από τους πιο μολυσμένους υδάτινους όγκους στη Γη.

«Θέλω οι άνθρωποι να καταλάβουν και να εκτιμήσουν τις αξίες που έχουμε εδώ στην Γκάνα» λέει η βρετανο-γκανέζα επιχειρηματίας αγροτικών προϊόντων. «Ο μόνος λόγος που μπορώ να κολυμπήσω είναι επειδή τα νερά [του ποταμού Βόλτα] είναι, ελπίζω, καθαρά. Κάποτε θα μπορούσα να κολυμπήσω και στη λιμνοθάλασσα Κόρλε, αλλά τώρα δεν θα θέλατε ούτε να την αγγίξετε».

Η αλυσίδα της αποικιοκρατίας των αποβλήτων

Ο λόγος που η λιμνοθάλασσα Κόρλε έχει μολυνθεί σε αυτόν τον βαθμό είναι αυτό που η ίδια η Τέτε αποκαλεί σε άρθρο της στο Atmos «αποικιοκρατία των σκουπιδιών» και πιο συγκεκριμένα των ρούχων που οι Δυτικοί αγοράζουν δίχως δεύτερη σκέψη.

Η Γκάνα εισάγει περίπου 15 εκατομμύρια μεταχειρισμένα ρούχα κάθε εβδομάδα, γνωστά στην τοπική γλώσσα ως obroni wawu ή «ρούχα του νεκρού λευκού». Το 2021 η χώρα εισήγαγε μεταχειρισμένα ρούχα αξίας 214 εκατ. δολαρίων, γεγονός που την καθιστά τον μεγαλύτερο εισαγωγέα στον κόσμο.

Η αλυσίδα λειτουργεί ως εξής: όταν κάποιος δεν θέλει κάποιο ρούχο στο Ηνωμένο Βασίλειο, στις ΗΠΑ ή στην Κίνα, μπορεί, αντί να το πετάξει, να το δώσει σε κάποιο φιλανθρωπικό κατάστημα, το οποίο και θα το μεταπωλήσει.

Τέτοια καταστήματα συνήθως καταφέρνουν να πουλήσουν μέχρι και το 20% του προϊόντος τους. Τι γίνεται όμως με τα υπόλοιπα; Πωλούνται σε κερδοσκοπικές εταιρείες, που συλλέγουν τα ρούχα και τα συσκευάζουν σε δεμάτια για εξαγωγή.

Από εκεί φτάνουν στην Γκάνα, μια από τις μεγαλύτερες εισαγωγείς χώρες παγκοσμίως. Εμποροι αγοράζουν τα δεμάτια για περίπου 120-200 δολάρια και τα πωλούν ως έχουν ή μεταποιημένα σε μέρη όπως η αγορά Κανταμάντο.

Η αγορά Κανταμάντο είναι ένα εκτεταμένο συγκρότημα χιλιάδων πάγκων γεμάτων ρούχα. Μπορεί κανείς να βρει είδη από H&M, Levi Strauss, Tesco, Primark, New Look και πολλές άλλες μάρκες, γνωστές σε Δυτικούς καταναλωτές.

«Σε έναν πάγκο υπάρχει ένα μπλουζάκι River Island με μια τσαλακωμένη χάρτινη ετικέτα τιμής που αποκαλύπτει ότι κάποτε πωλούνταν για 6 λίρες σε ένα βρετανικό φιλανθρωπικό κατάστημα» γράφει η Τζόνσον στον Guardian.

Οι έμποροι όμως καταφέρνουν να πουλήσουν περίπου το 60% των περιεχόμενων των δεματιών. Το υπόλοιπο 40% , δηλαδή περίπου 100 τόνοι ρούχων την ημέρα, θεωρούνται σκουπίδια.

Από αυτά, μόνο το 30% συλλέγεται από τον δήμο, ενώ το υπόλοιπο 70% καίγεται έξω από την αγορά ή καταλήγει σε παράνομες χωματερές, μολύνοντας ανεπανόρθωτα τον ποταμό Ονταου και τη λιμνοθάλασσα Κόρλε, που βρίσκονται στην πρωτεύουσα της Γκάνα.

Σε έναν πάγκο της αγοράς η Σάρα Τζόνσον συναντά έναν από τους 30.000 εμπόρους της χώρας που στηρίζονται από αυτή την οικονομία. «Ο Τζον Οπόκου Αγκιεμάνγκ, γραμματέας της ένωσης Kantamanto Hard Workers», γράφει η Τζόνσον, «στέκεται στον πάγκο εργασίας του και κόβει μπλουζάκια σε λωρίδες υλικού, τις οποίες δίνει στις μοδίστρες. Τα ρούχα που προκύπτουν τα εξάγει σε άλλες αφρικανικές χώρες, όπως η Μπουρκίνα Φάσο και η Ακτή Ελεφαντοστού».

Αυτό που εξηγεί ο ίδιος είναι πως η κατάσταση έχει αλλάξει δραστικά από τότε που πρωτοξεκίνησε να δουλεύει, 24 χρόνια πριν, όταν μπορούσε να πουλάει κάθε κομμάτι μέσα στο δεμάτιο.

«Το πρόβλημα των απορριμάτων επιδεινώνεται» δηλώνει στον Guardian. «Εδώ και 12 χρόνια, τα αγαθά που έρχονται εδώ δεν είναι καλά, δεν μπορούμε να επωφεληθούμε από αυτά. Εχω την εντύπωση ότι οι χώρες του εξωτερικού θεωρούν πως η Αφρική είναι πολύ φτωχή, γι’ αυτό μας δίνουν χαμηλής ποιότητας αγαθά, τα απόβλητά τους».

Γι’ αυτό φταίει η αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου των ρούχων στην αποκαλούμενη «γρήγορη μόδα», δηλαδή φθηνά ρούχα που αγοράζονται και δωρίζονται ή πετιούνται γρήγορα, μόλις αλλάξουν οι τάσεις. Με αυτόν τον τρόπο ο όγκος των ρούχων που φτάνουν στην Γκάνα έχει αυξηθεί, ενώ η ποιότητα έχει μειωθεί.

Η μεγάλη χωματερή των ρούχων

Τρία χιλιόμετρα μακριά από την αγορά βρίσκεται η περιοχή Ολντ Φαντάμα, «μια κάποτε ζωντανή και ακμάζουσα κοινότητα, που τώρα μοιάζει με αποκαλυπτικό κολαστήριο» σημειώνει η Τζόνσον.

Σύμφωνα με το Or Foundation, το Ολντ Φαντάμα, δίπλα στη λιμνοθάλασσα Κόρλε, είναι η μεγαλύτερη μη εγκεκριμένη χωματερή για απόβλητα ρούχων από την αγορά του Καταμάντο. Ταυτόχρονα, φιλοξενεί 80.000 κατοίκους, πολλοί από τους οποίους έχουν μεταναστεύσει από τη βόρεια Γκάνα εξαιτίας της κλιματικής κρίσης.

«Τα σπίτια τους είναι χτισμένα πάνω σε στρώσεις σκουπιδιών» περιγράφει στον Guardian, μεταφέροντας τη ζοφερή εικόνα. «Τα ζώα βόσκουν ανάμεσα σε σωρούς από ρούχα και πλαστικά που υψώνονται μερικά μετρά πάνω από το έδαφος. Μια τηλεόραση είναι βουτηγμένη στη λάσπη. Πουλιά κάνουν κύκλους πάνω από το κεφάλι τους, ενώ μύγες κάνουν σμήνη πάνω από το έδαφος. Η λιμνοθάλασσα Κόρλε είναι εδώ: τα νερά της είναι μαύρα και γεμάτα περιττώματα, οι ακτές της είναι γεμάτες σκουπίδια. Ο αέρας είναι θολός από τον καπνό των πυρκαγιών που καίνε απορρίμματα. Συλλέκτες σκουπιδιών μαζεύουν πλαστικά μπουκάλια, τα βάζουν σε σάκους και τα μεταφέρουν στο κεφάλι τους. Κανείς δεν χαμογελάει».

Οπως, όμως, της εξηγεί ο Αλχασάν Φαταγού, ένας 24χρονος φωτογράφος, δεν ήταν πάντα έτσι. Ο ίδιος θυμάται να κολυμπάει, ως παιδί, με τη μαμά του και να παίζει στις όχθες της λιμνοθάλασσας. «Ετσι όπως είναι τώρα, δεν μπορώ να πλησιάσω τη λιμνοθάλασσα» λέει στον Guardian. «Είναι σαν λάκκος θανάτου. Οι άνθρωποι συνήθιζαν να ψαρεύουν εκεί, υπήρχαν πολλά κανό με ανθρώπους που ζούσαν από τη λιμνοθάλασσα».

Η λιμνοθάλασσα Κόρλε οδηγεί στον ωκεανό. Τα απόβλητα ξεβράζονται στη θάλασσα πριν κάποια από αυτά καταλήξουν στις παραλίες της Ακρα. Στο Τζέιμσταουν, μια παραλία είναι περικυκλωμένη από βράχους, από τους οποίους κρέμονται ρούχα. Δεν μπορείς να βγεις στα κύματα χωρίς να πατήσεις πάνω σε σωρούς από ρούχα και πλαστικά απορρίμματα.

Η σημασία της αποστολής στον Βόλτα

Περίπου 130 χιλιόμετρα ανατολικά είναι η τερματική γραμμή της Τέτε, εκεί που ο ποταμός Βόλτα συναντά τον Ατλαντικό Ωκεανό. Οπως έγραψε η ίδια στο Atmos, ένας από τους λόγους που αποφάσισε να κολυμπήσει τα 450 χιλιόμετρα, ήταν για να μεταβολίσει τον προσωπικό φόβο που συνεπάγεται μια τέτοια αποστολή, αλλά και τον φόβο που πρέπει να ξεπεράσουμε, ως κοινωνίες, για να αντιμετωπίσουμε προβλήματα που μοιάζουν θεόρατα· ακριβώς όπως τις στοίβες με τα σκουπίδια στο Ολντ Φαντάμα.

«Αναδεικνύεται ένας συλλογικός φόβος που όλοι έχουμε, είτε έχουμε δει ποτέ ένα τέτοιο τοπίο είτε όχι: ο φόβος της αδυναμίας» γράφει στο άρθρο της η Τέτε. «Σε αυτή την περίπτωση, ο φόβος προκύπτει όταν βλέπει κανείς από πρώτο χέρι τις παγκόσμιες δυνάμεις που οδηγούν στην αποικιοκρατία των απορριμάτων και στη σταδιακή αποσύνθεση μιας πόλης».

Τη βάρκα που την ακολούθησε στο ποτάμι την ονόμασε «Η Γυναίκα που δεν Φοβάται». «Δεν είναι αδύνατο να κολυμπήσετε 450 χιλιόμετρα στον ποταμό Βόλτα» εξηγεί. «Ακούστε πώς το σκέφτομαι: 450 χιλιόμετρα (τρομακτικό!) είναι περίπου 15 χιλιόμετρα την ημέρα (όχι άσχημα!) για 30 ημέρες (εντάξει;). Δεκαπέντε χιλιόμετρα την ημέρα θα μπορούσε να κολυμπήσει κάποιος, με το ρεύμα, σε έξι ώρες (το πολύ), και οι έξι ώρες θα μπορούσαν να ολοκληρωθούν σε τρία σετ των δύο ωρών. Δεν είναι εύκολο, αλλά είναι εφικτό. Και αυτό είναι το ζητούμενο».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News