Τους τελευταίους μήνες η Ρωσία ανέπτυξε μεγάλη και αξιόμαχη στρατιωτική δύναμη κατά μήκος των συνόρων της με την Ουκρανία. Επειδή οι ικανότητες μπορεί να μετρηθούν όχι όμως και οι προθέσεις, ακόμη δεν γνωρίζουμε αν ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν έχει αποφασίσει να δράσει. Μέχρι στιγμής, έχει δημιουργήσει επιλογές, όχι αποτελέσματα.

Αυτό που μου έρχεται στο μυαλό είναι ο Ιούλιος του 1990, όταν ένας άλλος αυταρχικός, ο Σαντάμ Χουσεΐν, ανέπτυξε σημαντικές στρατιωτικές δυνάμεις κατά μήκος των συνόρων του Ιράκ με το Κουβέιτ. Τότε, όπως και τώρα, οι προθέσεις ήταν σκοτεινές, όμως η ανισορροπία των δυνάμεων εμφανής. Οι άραβες ηγέτες είπαν στον τότε πρόεδρο των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους (τον πρεσβύτερο), να μην αντιδράσει υπερβολικά, αφού πίστευαν ότι ήταν ένα τέχνασμα με σκοπό τον εξαναγκασμό του Κουβέιτ σε απόφαση αύξησης της τιμής του πετρελαίου. Το Ιράκ ήθελε την αύξηση των τιμών για να ανακάμψει και για να εξοπλιστεί εκ νέου ύστερα από τον μακροχρόνιο πόλεμό του με το Ιράν.

Στις αρχές Αυγούστου, όμως, αυτό που για πολλούς έμοιαζε με πολιτικό θέατρο είχε γίνει πραγματικότητα. Η εισβολή οδήγησε στην κατάκτηση, και χρειάστηκε ένας τεράστιος διεθνής συνασπισμός με επικεφαλής τις ΗΠΑ για να εκδιώξει τις ιρακινές δυνάμεις από το Κουβέιτ και να αποκαταστήσει την κυριαρχία της χώρας.

Θα μπορούσε κάτι παρόμοιο να συμβαίνει σήμερα στα σύνορα Ρωσίας-Ουκρανίας;

Η κυβέρνηση του προέδρου Τζο Μπάιντεν αντέδρασε στη συσσώρευση στρατευμάτων της Ρωσίας με ένα μείγμα από μέλι και ξύδι. Στόχος είναι να πειστεί η Ρωσία να μην εισβάλει, καθιστώντας σαφές ότι το κόστος θα ήταν πολλαπλάσιο των κερδών, αλλά και ότι ορισμένες ρωσικές ανησυχίες θα ήταν δυνατόν να αντιμετωπιστούν, τουλάχιστον εν μέρει, εφ’ όσον υποχωρούσε. Πείτε το αποτροπή αναμειγμένη με διπλωματία.

Κάποιοι επέκριναν την αντίδραση των ΗΠΑ ως πολύ αδύναμη. Αλλά η γεωγραφία και η στρατιωτική ισορροπία καθιστούν την άμεση άμυνα της Ουκρανίας σχεδόν αδύνατη. Ο Μπάιντεν είχε δίκιο που απέκλεισε εκ των προτέρων μια άμεση στρατιωτική επέμβαση των ΗΠΑ: η μη δράση αν υλοποιούνταν μια τέτοια απειλή εισβολής απλώς θα ενίσχυε τις αυξανόμενες αμφιβολίες περί αξιοπιστίας της Αμερικής.

Αλλά ο Μπάιντεν έχει επίσης δίκιο που αντιπαρατίθεται στη Ρωσία. Οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, μαζί με την ίδια τη Ρωσία, παρείχαν διαβεβαιώσεις στην Ουκρανία το 1994 ότι, σε αντάλλαγμα της εγκατάλειψης του πυρηνικού οπλοστασίου που είχε κληρονομήσει από τη Σοβιετική Ενωση, θα γίνονταν σεβαστά η κυριαρχία της και τα σύνορά της. Αυτό δεν αποτελούσε δέσμευση ασφάλειας από πλευράς ΝΑΤΟ, ωστόσο υπονοούσε ότι η Ουκρανία δεν θα επρόκειτο να εγκαταλειφθεί.

Και όμως, ορισμένοι που αντιτίθενται στην άμεση απάντηση στη ρωσική επιθετικότητα κατά της Ουκρανίας υποστηρίζουν τη λύση αυτή στην περίπτωση κάποιας κινεζικής επίθεσης εναντίον της Ταϊβάν. Και στις δύο περιπτώσεις η γεωγραφία λειτουργεί εις βάρος της στρατιωτικής επιλογής από πλευράς ΗΠΑ, ενώ σε καμία από αυτές οι ΗΠΑ δεν δεσμεύονται από κάποια ισχυρή συνθήκη ασφαλείας.

Στην περίπτωση της Ουκρανίας οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ δεν είναι διατεθειμένοι να εμπλακούν αν εκδηλωθεί ρωσική επίθεση, ούτε περιμένουν από τις ΗΠΑ να το κάνουν. Αντιθέτως, οι σύμμαχοι και οι εταίροι των ΗΠΑ είναι διατεθειμένοι να αντισταθούν στην κινεζική επιθετικότητα, και περιμένουν ότι οι ΗΠΑ θα βοηθήσουν ώστε να ακυρωθεί κάθε κινεζική προσπάθεια για περιφερειακή ηγεμονία.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η Ρωσία πρέπει να αφεθεί αχαλίνωτη απέναντι στην Ουκρανία. Οποια και αν είναι η τάξη που υπάρχει στον κόσμο βασίζεται στην αρχή ότι καμία χώρα δεν επιτρέπεται να εισβάλει σε άλλη και να αλλάξει σύνορα διά της βίας. Ετσι δικαιολογείται ο εξοπλισμός της Ουκρανίας ώστε να αμυνθεί, όπως και η απειλή επιβολής αυστηρών οικονομικών κυρώσεων στη Ρωσία – η οποία έχει οικονομία ευάλωτη, εύθραυστη και εξαρτημένη.

Ο Μπάιντεν έχει δίκιο επίσης που προσφέρει διπλωματική οδό στον Πούτιν αν αποφασίσει ότι είναι σοφότερο να φύγει από το χείλος του γκρεμού. Εχουν προταθεί αρκετές αξιόλογες ιδέες: ενισχυμένη διπλωματική συμμετοχή των ΗΠΑ στη διπλωματική διαδικασία του Μινσκ που ξεκίνησε μετά την επέμβαση της Ρωσίας στην Ανατολική Ουκρανία το 2014, αμοιβαία απόσυρση των ρωσικών και ουκρανικών δυνάμεων από τα κοινά τους σύνορα και προθυμία να συζητήσει με τη Ρωσία την αρχιτεκτονική της ευρωπαϊκής ασφάλειας.

Η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει επίσης δίκιο που περιορίζει αυτά που προσφέρει στον Πούτιν. Αλλο πράγμα είναι να μην ενταχθεί η Ουκρανία στο ΝΑΤΟ τώρα, και άλλο πράγμα ο οριστικός αποκλεισμός της ένταξής της. Τα ίδια ισχύουν και για τις διαβεβαιώσεις του ΝΑΤΟ προς τη Ρωσία. Η διπλωματία δεν πρέπει ποτέ να συγχέεται με τη συνθηκολόγηση.

Εκκρεμεί, λοιπόν, η απόφαση του Πούτιν. Ο ρώσος πρόεδρος βλέπει την Ουκρανία ως οργανικό τμήμα της Μεγάλης Ρωσίας και μπορεί κάλλιστα να επιδιώξει την ενσωμάτωσή της για να εδραιώσει την κληρονομιά του και να αντιστρέψει –τουλάχιστον εν μέρει– την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, την οποία περιέγραψε το 2005 ως «μεγάλη γεωπολιτική καταστροφή του αιώνα». Η πολιτική που του θυμίζει το μεγάλο κόστος της εισβολής και, παράλληλα, του προσφέρει και κάποιες χειρονομίες γοήτρου ελπίζουμε να αποδώσει, και έτσι ο Πούτιν να εκτονώσει την κρίση που έχει δημιουργήσει.

Πάντως, αν η πολιτική αποτροπής αποτύχει και ο Πούτιν εισβάλει, πρέπει να του επιβληθούν τα υπεσχημένα: η κατάργηση του αγωγού φυσικού αερίου Ρωσίας-Γερμανίας Nord Stream 2 και οι κυρώσεις στα ρωσικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και στον στενό κύκλο του Πούτιν. Η στιγμή θα ήταν καλή για ενίσχυση του ΝΑΤΟ και για παροχή πρόσθετης πολεμικής βοήθειας στην Ουκρανία.

Αυτό με φέρνει πίσω στο Ιράκ, στον νέο πόλεμο του 2003. Οι ΗΠΑ εισέβαλαν λόγω της ανησυχίας τους ότι ο Σαντάμ έκρυβε όπλα μαζικής καταστροφής. Επίσης, επειδή προέβαλαν την ευκαιρία να διαδώσουν τη δημοκρατία όχι μόνο στο Ιράκ, αλλά και σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο. Ομως, ενώ ο πόλεμος ξεκίνησε με την τεράστια αεροπορική εκστρατεία «Σοκ και Δέος» και την ταχεία πτώση της Βαγδάτης, η εδραίωση της στρατιωτικής νίκης  απεδείχθη δύσκολη και δαπανηρή καθώς οι αντάρτικες ομάδες, με βάση τα αστικά κέντρα, αντιστάθηκαν στα στρατεύματα υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Και ο αμερικανικός λαός στράφηκε κατά του πολέμου.

Μια παρόμοια μοίρα θα μπορούσε να περιμένει η Ρωσία εάν τα στρατεύματά της βαδίσουν στο Κίεβο και προσπαθήσουν να ελέγξουν το μεγαλύτερο μέρος ή ολόκληρη την Ουκρανία. Και εδώ, η εδραίωση του ελέγχου θα μπορούσε να αποδειχθεί εξαιρετικά δύσκολη λόγω της εκτεταμένης αντίστασης με βαρύ οπλισμό. Θα υπήρχαν πολλά θύματα στις τάξεις του ρωσικού στρατού, όπως συνέβη και στο Αφγανιστάν μετά τη σοβιετική επέμβαση το 1979. Μια δεκαετία αργότερα, τα σοβιετικά στρατεύματα έφυγαν από αυτή τη χώρα, όπως και οι σοβιετικοί ηγέτες που σχετίζονταν με την εισβολή. Η ίδια η Σοβιετική Ενωση διαλύθηκε. Ο Πούτιν θα ήταν φρόνιμο να λάβει υπόψη του τα διδάγματα του παρελθόντος προτού αποφασίσει για το μέλλον.

• Ο Richard Haass είναι πρόεδρος του αμερικανικού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων. Το κείμενό του δημοσιεύτηκε στο Project Syndicate

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News