Για την ελληνική εξωτερική πολιτική, η χρονιά ολοκληρώνεται με δύο γεγονότα που ενδεχομένως να σηματοδοτούν το τέλος ενός αρκετά μεγάλου διαλείμματος ηρεμίας στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο και έτσι μπορεί να καθορίσουν τις εξελίξεις την χρονιά που έρχεται.

Το πρώτο γεγονός ήταν η εντυπωσιακή από πλευράς πολιτικών και διπλωματικών μηνυμάτων τριμερής συνάντηση κορυφής Ελλάδος-Ισραήλ-Κύπρου και το δεύτερο η ανακοίνωση του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών την ημέρα των Χριστουγέννων και αφού είχε προηγηθεί παραβίαση του ελληνικού εναέριου χώρου από τουρκικά μαχητικά.

Σύμφωνα με αυτήν, την ευθύνη για την όποια αύξηση της έντασης δεν την έχει η Τουρκία αλλά οι χώρες που ενεργούν μονομερώς στην περιοχή, ενώ επαναφέρει το ζήτημα της ασυμμετρίας μεταξύ ελληνικού εναέριου χώρου και χωρικών υδάτων.

Αυτή η ανακοίνωση και το δείγμα συμπεριφοράς που την προανήγγειλε δεν πρέπει να εκπλήσσει. Η γλώσσα ήταν τυπικά διπλωματική και το περιεχόμενο απολύτως συμβατό με τις πάγιες τουρκικές θέσεις που έχουν διατυπωθεί ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 και από τις οποίες η Άγκυρα ουδέποτε έχει αποστεί. Το ερώτημα είναι γιατί τώρα;

Θα μπορούσαν να υπάρχουν πάνω από μια ερμηνείες αλλά η πιο έγκυρη προφανώς έχει να κάνει με την δημοσιότητα και τα πολιτικά αποτελέσματα της τριμερούς λίγα εικοσιτετράωρα πριν. Η συνάντηση Ελλάδος-Ισραήλ-Κύπρου προκάλεσε κάτι παραπάνω από εκνευρισμό στην Άγκυρα.

Πολλά από τα τουρκικά μέσα την αντιμετώπισαν ως μια συντονισμένη προσπάθεια περιθωριοποίησης της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο, δηλαδή σε μια περιοχή κρίσιμων συμφερόντων για την τουρκική εξωτερική πολιτική και την τουρκική εθνική ασφάλεια. Άλλωστε και οι δηλώσεις του Ισραηλινού Πρωθυπουργού δεν βοήθησαν ώστε να μην εκληφθεί έτσι, δηλαδή ως την έκφραση μιας στρατηγικής συνεργασίας με στόχο την ανάσχεση των τουρκικών φιλοδοξιών.

Προφανώς, η τουρκική κυβέρνηση συμμερίζεται αυτή την αντίληψη. Το σύνδρομο περικύκλωσης που ταλανίζει την τουρκική κουλτούρα ασφάλειας είναι υπαρκτό και «ερεθίζεται» εύκολα από την εικόνα των τριών. Σε αυτό το πλαίσιο, η αντίδραση της Άγκυρας είναι αναμενόμενη. Δεν μπορεί κανείς να πιστεύει στα σοβαρά ότι η Τουρκία δεν θα έβλεπε τον εαυτό της στο μεγάλο στρατηγικό κάδρο της τριμερούς συνεργασίας.

Πέρα όμως από την εικόνα και τους συνειρμούς που παράγει στην Άγκυρα – ας είμαστε ειλικρινείς – με τον ίδιο τρόπο διαβάστηκε η συνάντηση από τον μέσο Έλληνα και τον μέσο Κύπριο, ακόμη και αν υποθέσουμε ότι η πρόθεση της Αθήνας και της Λευκωσίας δεν ήταν τέτοια. Με αυτόν τον τρόπο έτσι και αλλιώς έχει γίνει αντιληπτή η εμβάθυνση των σχέσεων με το Ισραήλ από την πρώτη στιγμή, εδώ και σχεδόν δεκαπέντε χρόνια.

Η πιο ζωτική προτεραιότητα Ελλάδος και Κύπρου είναι η εξισορρόπηση της τουρκικής απειλής. Και κάθε συνεργασία που έχει μια ξεκάθαρη στρατιωτική διάσταση γίνεται αντιληπτή σε ένα τέτοιο πλαίσιο.

Για την Άγκυρα, η λεγόμενη περίοδος των «ήρεμων νερών» ήταν πάντοτε μια κατάσταση την οποία αναγκάστηκε να αποδεχθεί μετά την εξαιρετική αντίδραση της Αθήνας το διάστημα 2019-2023 στις επιθετικές λογικές της Τουρκίας και σε επίπεδο ρητορικής αλλά και στο πεδίο. Αντίθετα, βεβαίως με ότι ρηχές αναλύσεις υποστηρίζουν στην ελληνική δημόσια σφαίρα.

Ηταν μια περίοδος όπου η ελληνική διπλωματία κατόρθωσε να αναβαθμίσει την εικόνα και τις συνεργασίες της σχεδόν σε κάθε πρωτεύουσα που έχει σημασία. Ενώ παράλληλα προσπάθησε – όχι με ιδιαίτερη ζέση για να είμαστε ειλικρινείς – να ξεκινήσει ένας διάλογος με την άλλη πλευρά. Δυστυχώς η ανταπόκριση δεν ήταν τέτοια που να επιτρέπει ουσιαστική πρόοδο. Οι αφετηριακές θέσεις της Τουρκίας παρέμειναν σταθερές και έτσι η προσέγγιση είχε όρια. Μάλλον τα έχουμε αγγίξει.

Το επόμενο διάστημα θα διαπιστώσουμε αν η Ιστορία έχει επιστρέψει και η ελεγχόμενη ένταση στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο θα είναι και πάλι μια γνώριμη κανονικότητα. Αυτό που θα πρέπει να θεωρείται δεδομένο είναι η ακόμη πιο αδιάλλακτη στάση της Τουρκίας σε ζητήματα όπως η ηλεκτρική διασύνδεση Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδος και η ακόμη πιο έντονη προσπάθεια στην Λιβύη να διατηρηθεί το «κεκτημένο» του Τουρκο-λιβυκού μνημονίου. Η Ελληνική στρατηγική θα έπρεπε ίσως με ακόμη μεγαλύτερη ένταση να διερευνήσει τις όποιες προοπτικές ουσιαστικού διαλόγου παραμένουν ζωντανές. Η επικείμενη(;) σύγκληση του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας και το ενδεχόμενο επίσκεψης του Έλληνα Πρωθυπουργού στην Τουρκία θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με την μεγαλύτερη δυνατή σοβαρότητα για να διατηρηθεί η διμερής επαφή σε λειτουργικά επίπεδα.

Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η αύξηση της έντασης ίσως προκαλέσει την προσοχή και την παρέμβαση τρίτων με τρόπο που ίσως δεν θα είναι ικανοποιητικός για τις ελληνικές προτεραιότητες. Το «Δόγμα Τραμπ» είναι πλέον τόσο ξεκάθαρο ως προς την αντίληψη του Λευκού Οίκου για τα αμερικανικά συμφέροντα ώστε να απαιτείται μέγιστη προσοχή.

---

* O Κώστας Υφαντής είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, πρόεδρος του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων 

 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News