Θυμάμαι τον εαυτό μου, κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’90, να διαβάζει για τις Πανελλαδικές. Ο στόχος ήταν ένας, να περάσω στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών. Δεν ήταν απλώς μια επιλογή-μονόδρομος για τους μαθητές που τα μαθήματα θετικής κατεύθυνσης δεν ήταν το φόρτε μας. Θεωρείτο μια σχολή με κύρος, στην οποία έπρεπε να παλέψεις για να περάσεις, να γράψεις σχεδόν άριστα.

Απαξ και το κατάφερνες, ένιωθες ότι ανήκεις σε μια εκλεκτή ομάδα που με το πτυχίο της θα αλωνίσει στην αγορά εργασίας. Διάβαζες με τις ώρες για τους αρχαίους, για τον Διαφωτισμό, παρακολουθούσες γλωσσολογία, παιδαγωγική, λογοτεχνία, ξαγρυπνούσες στις εξεταστικές, έσβηνες ένα-ένα τα μαθήματα που περνούσες και περίμενες να βγεις έξω στον κόσμο, που πίστευες ότι πάντα θα χρειάζεται ανθρώπους σαν κι εσένα.

Δεν φανταζόσουν ποτέ ότι το πτυχίο σου θα γινόταν κορνίζα στον τοίχο. Μια κορνίζα που τη βλέπεις και αντί να αισθάνεσαι περήφανος για το περιεχόμενο της, αισθάνεσαι προδομένος και λίγος. Πτυχιούχος ενός κατώτερου Θεού τρόπον τινά. Αρχισες να το αντιλαμβάνεσαι σταδιακά, όταν έβλεπες τους διορισμούς να σπανίζουν, τις θέσεις στην εκπαίδευση να μειώνονται, τις ανθρωπιστικές επιστήμες να παύουν να θεωρούνται χρήσιμες.

«Φιλοσοφική τέλειωσες; Πτυχίο για τα μπάζα», μου είπε κάποτε ένας συνδαιτημόνας σε τραπέζι κοιτώντας με σχεδόν με λύπηση. Εγινα έξαλλη, αλλά δεν μπορούσα και να μη συμφωνήσω μαζί του. Τα πτυχία μου δεν μου πρόσφεραν και πολλά όταν η πόρτα του πανεπιστημίου έκλεισε πίσω μου και μπήκα στη ζούγκλα της επιβίωσης.

Δεν ξέρω με τι προσδοκίες μπαίνουν σήμερα τα παιδιά σε σχολές όπως η Φιλοσοφική, με δεδομένο ότι και οι βάσεις εισαγωγής έχουν κατρακυλήσει. Τα φιλολογικά τμήματα βρίσκονται πλέον σε ιστορικό χαμηλό. Το Τμήμα Φιλολογίας του ΕΚΠΑ σημείωσε πτώση 1.356 μορίων, ενώ πολλά περιφερειακά τμήματα βρέθηκαν κάτω και από τις 9.000 μονάδες.

Δεν πρόκειται απλώς για αριθμούς, είναι αντανάκλαση μιας αλλαγής νοοτροπίας. Οι νέοι τώρα θέλουν σχολές με σίγουρη επαγγελματική ανέλιξη, άμεση απασχόληση, σχολές που συνδέονται με την τεχνολογία, τα δεδομένα και τις αγορές. Δεν τους αδικείς που σκέφτονται έτσι. Ζούμε σε μια εποχή που μετρά τα πάντα σε αποδόσεις και απολαβές. Οι ανθρωπιστικές σπουδές, που καλλιεργούν την ερμηνεία, την ευαισθησία και τη σκέψη, μοιάζουν να περισσεύουν σε έναν κόσμο που θέλει αποτελέσματα γρήγορα, αριθμούς μετρήσιμους και εξειδίκευση που μεταφράζεται άμεσα σε εργασία.

Ο προγραμματιστής, ο data analyst, ο μηχανικός λογισμικού, ο ειδικός στην Τεχνητή Νοημοσύνη θεωρούνται πλέον οι ήρωες της σύγχρονης αγοράς εργασίας. Και σε μεγάλο βαθμό πράγματι είναι. Ο κόσμος σήμερα χρειάζεται περισσότερο έναν digital marketer από έναν φιλόλογο. Το θέμα, όμως, είναι γιατί χρειάζεσαι τόσο λίγο πια τον φιλόλογο.

Θέλω να πω, κανείς δεν θα αναρωτηθεί γιατί ο άνθρωπος του 21ου αιώνα έχει ανάγκη από πρακτικά εργαλεία για να επιβιώσει στην ψηφιακή οικονομία και για να χειριστεί τα δεδομένα των καιρών του. Αλλά καλό θα ήταν να προβληματιστούμε γιατί έχει στρέψει την προσοχή του τόσο μονοκόμματα σε αυτά και μοιάζει να έχει ξεχάσει τα υπόλοιπα.

Το ότι οι ανθρωπιστικές σπουδές έχουν βρεθεί στον πάτο του βαρελιού δεν είναι απλώς ζήτημα επαγγελματικής χρησιμότητας. Φανερώνει ότι απομακρυνόμαστε από το ανθρώπινο, το εσωτερικό, το στοχαστικό στοιχείο της ύπαρξης. Οτι προτιμάμε την πληροφορία αντί για τη γνώση, την ταχύτητα αντί για τη σκέψη, το αποτέλεσμα αντί για τη διαδρομή. Και αυτό δεν είναι καθόλου καλό.

Πάντα όταν η ζυγαριά γέρνει μονοκόμματα προς το ένα μέρος δημιουργείται δυσαρμονία. Η αξία των τεχνολογικών και θετικών επιστημών είναι αδιαμφισβήτητη. Ομως χωρίς τις ανθρωπιστικές, ποιος θα θέσει τα ερωτήματα για το πού πάμε, γιατί και με ποιο κόστος; Ποιος θα υπενθυμίσει ότι ο άνθρωπος δεν είναι απλώς παραγωγική μονάδα, αλλά ψυχή, λόγος, συναίσθημα;

Η πτώση των ανθρωπιστικών σπουδών δεν είναι μόνο ένα στατιστικό φαινόμενο, αλλά μια βαθιά πληγή στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την ίδια την έννοια της προόδου. Μια κοινωνία που υποτιμά τον στοχασμό, τη γλώσσα, τη μνήμη και την κριτική σκέψη είναι μια κοινωνία που παραδίδει τα κλειδιά της στα χέρια των αλγορίθμων. Αν ο άνθρωπος παραιτηθεί από το να σκέφτεται, να ερμηνεύει και να αμφισβητεί, τότε η τεχνολογία δεν θα τον υπηρετεί, θα τον αντικαθιστά.

Εδώ μιλάμε για ένα βαθιά πολιτισμικό και υπαρξιακό ζήτημα. Αν ξεχάσουμε να ρωτάμε «τι είναι ο άνθρωπος», καμία μηχανή, όσο έξυπνη κι αν γίνει, δεν θα μπορέσει ποτέ να μας το θυμίσει.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News