Το ισχυρότερο ρήμα της ελληνικής γλώσσας, όσον αφορά τη βοήθεια που προσφέρει για την κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, είναι το ρήμα θέλω. Το θέλω δίνει τα κίνητρα για τις ενέργειες των ανθρώπων. Δεν είναι υπερβολικό ούτε παρακινδυνευμένο να υποθέσουμε ότι η συμπεριφορά του πρωτόγονου ανθρώπου βασιζόταν αποκλειστικά και μόνο στο θέλω. Είναι σχεδόν ταυτολογία να πούμε ότι ο πρωτόγονος άνθρωπος έκανε μόνο ό,τι ήθελε, αλλά είναι αλήθεια.

Με τη δημιουργία και ανάπτυξη της ανθρώπινης κοινωνίας μπήκαν όρια στο πόσα και ποια από τα θέλω μπορεί ο άνθρωπος να ικανοποιήσει και με ποιον τρόπο. Αυτό που ονομάζουμε πολιτισμός περιορίζει, όχι τα θέλω, αλλά αυτά που μπορώ να κάνω. Οι νόμοι, οι ενοχές και η ντροπή προσδιορίζουν τις εκφράσεις του θέλω. Στον σύγχρονο κόσμο, και ακόμη περισσότερο στην εποχή μας, το θέλω υποχωρεί και κρύβεται πίσω από το έχω, και κυριαρχεί το απλήστως έχειν, και παράλληλα χάνεται η ντροπή.

Το έχειν είναι κατανοητό και αποδεκτό. Ολοι θέλουμε τα οικονομικά μέσα για μια ζωή άνετη, ασφάλεια για το μέλλον, το δικό μας και των παιδιών μας, και για να αντιμετωπίσουμε απρόβλεπτες ανάγκες. Το απλήστως έχειν δεν είναι ούτε κατανοητό ούτε αποδεκτό. Είναι εκτός των ορίων του συμφέροντος και εισέρχεται στην περιοχή της ηλιθιότητας.

Ο Γιάννης Αγιάννης, σε μια στιγμή μεγάλης ανάγκης, έκλεψε ένα καρβέλι ψωμί, πράξη κατανοητή και ίσως αποδεκτή, παρότι παράνομη. Ομως, η περίπτωση πολλών άλλων, ανδρών και γυναικών, τους οποίους η απληστία οδηγεί στην παρανομία, ατόμων με πολιτικό παρελθόν και σίγουρο μέλλον, με μηνιαίες αποδοχές ίσες προς τις ετήσιες του μέσου Ελληνα, δεν είναι ούτε κατανοητή ούτε αποδεκτή.

Ελπίζω να είναι σαφές ότι το θέμα δεν είναι η, άγνωστη σε μένα, Εύα Καϊλή. Το θέμα μου, ή μάλλον το θέμα μας, είναι η απληστία. Τι κάνει έναν άνθρωπο άπληστο; Είναι τυχαίο ή κληρονομικό χαρακτηριστικό ενός ατόμου; Είναι ο πολιτισμός της απληστίας που έχει σαρώσει κάθε ατομική ηθική αντίσταση;

Η Ιστορία διδάσκει ότι παντού και πάντα υπήρχαν άπληστοι άνθρωποι και είναι βέβαιον ότι θα υπάρχουν και στο μέλλον. Αν πράγματι έτσι είναι τα πράγματα, το ερώτημα είναι, τι κάνουμε ως κοινωνία; Πώς μειώνουμε την πιθανότητα η απληστία να μεταφράζεται σε παρανομία; Οι επιστήμονες ίσως έχουν πολύπλοκες εξηγήσεις και απαντήσεις, που καλό είναι να τις ακούσουμε. Πάντως, οι οικονομολόγοι έχουν μία απάντηση: αυστηρή τιμωρία.

* Ο Θεόδωρος Π. Λιανός είναι ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News