«Δεν έχεις τα χαρτιά», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Ντόναλντ Τραμπ, τραμπουκίζοντας τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι στον Λευκό Οίκο τον περασμένο Φεβρουάριο. Σήμερα οι δύο πρόεδροι τα πηγαίνουν καλύτερα, τουλάχιστον φαινομενικά, ωστόσο ο Τραμπ επιμένει στη «βάναυσα ρεαλιστική» –όπως τη χαρακτηρίζει ο Γκίντεον Ράχμαν των Financial Times– τακτική του στις διεθνείς σχέσεις και υποθέσεις. «Ολα είναι μια δοκιμασία ισχύος», ενώ αυτό που μετράει είναι «ποιος έχει τα καλύτερα χαρτιά», σχολιάζει ο επικεφαλής αρθρογράφος της λονδρέζικης εφημερίδας επί των διεθνών εξελίξεων.

Ομως στο πλαίσιο του «εμπορικού πόκερ» με την Κίνα, η κυβέρνηση Τραμπ δείχνει να έχει συνειδητοποιήσει ότι τον «άσο στο μανίκι» τον έχει το Πεκίνο. Κατά τη διάρκεια του τρέχοντος μήνα οι ΗΠΑ παρέτειναν τη διάρκειας 90 ημερών ανακωχή στον εμπορικό πόλεμό τους με την Κίνα για ακόμη τρεις μήνες. Ως αποτέλεσμα η Κίνα χαίρει σήμερα ευνοϊκότερων δασμολογικών συντελεστών σε σχέση με την Ινδία ή την Ελβετία.

Οσο για τον «άσο στο μανίκι» των Κινέζων, είναι το σχεδόν μονοπώλιο στην παραγωγή σπάνιων γαιών και άλλων κρίσιμων ορυκτών απαραίτητων για τις βιομηχανίες της Δύσης αλλά και για τον αμερικανικό στρατό. «Τα ονόματα των σπάνιων γαιών παραμένουν εξωτικά και ελάχιστα γνωστά (…) αλλά σε έναν ολοκληρωτικό εμπορικό πόλεμο, το δυτικό κοινό μπορεί σύντομα να εξοικειωθεί με ονόματα όπως το νεοδύμιο και το δυσπρόσιο», γράφει ο Γκίντεον Ράχμαν.

Η Κίνα άρχισε να ανασκουμπώνεται αμέσως μετά τη 2α Απριλίου, την «ημέρα της απελευθέρωσης» των ΗΠΑ, όταν ο Τραμπ ανακοίνωσε την επιβολή δασμών σε πάμπολλες χώρες του κόσμου, με την Κίνα να πλήττεται ιδιαίτερα σκληρά. Δύο ημέρες αργότερα το υπουργείο Εμπορίου του Πεκίνου ανακοίνωσε την ενίσχυση των ελέγχων (δηλαδή των περιορισμών)  στις εξαγωγές επτά τύπων σπάνιων γαιών.

Ο αντίκτυπος στην παγκόσμια αυτοκινητοβιομηχανία έγινε αισθητός μέσα σε λίγες εβδομάδες και ήταν δραματικός. Ο Τζιμ Φάρλεϊ, διευθύνων σύμβουλος της Ford, παραδέχτηκε, για παράδειγμα, στις αρχές Ιουνίου, ότι η έλλειψη σπάνιων γαιών που χρησιμοποιούνται σε μαγνήτες είχε αναγκάσει την εταιρεία του να «κλείσει προσωρινά τα εργοστάσια» της, ενώ παρόμοια προβλήματα αντιμετώπισαν και οι αυτοκινητοβιομηχανίες της Ευρώπης.

Αντιμέτωπη με αυτήν την κρίση, η κυβέρνηση Τραμπ αναγκάστηκε να παρακαλέσει για την άρση των περιορισμών ενώ στη συνέχεια επιτεύχθηκε (τον Ιούνιο) μια προσωρινή συμφωνία. Εάν, όμως, ο Τραμπ αυξήσει ξανά τους δασμούς σε υπερβολικά επίπεδα, το Πεκίνο σχεδόν σίγουρα θα επιβάλει εκ νέου αυστηρότερους ελέγχους. Αλλωστε οι περιορισμοί στις εξαγωγές σπάνιων γαιών δεν έχουν αρθεί πλήρως: οι παραγγελίες από το εξωτερικό που μοιάζουν περισσότερο με απόπειρες δημιουργίας αποθεμάτων σπάνιων γαιών εξακολουθούν να μπλοκάρονται.

Ο έλεγχος αυτών των κρίσιμων –για τις δυτικές βιομηχανίες– πρώτων υλών από το Πεκίνο προσφέρει στην Κίνα ένα μοναδικό πλεονέκτημα έναντι των ΗΠΑ στο πλαίσιο οποιουδήποτε εμπορικού πολέμου. «Μια κινεζική απειλή περί αναστολής των εξαγωγών σπάνιων γαιών είναι ένα πολύ πιο ισχυρό χαρτί από μια ευρωπαϊκή απειλή περί αναστολής των εξαγωγών τσαντών Gucci», αναφέρει χαρακτηριστικά ο βρετανός αρθρογράφος, σημειώνοντας σχετικά ότι οι ΗΠΑ εξαρτώνται από τις σπάνιες γαίες των Κινέζων, ακόμη και για την κατασκευή οπλικών συστημάτων στα οποία θα βασίζονταν σε περίπτωση ενός πολέμου με την Κίνα. Το περίφημο μαχητικό αεροσκάφος F-35, για παράδειγμα, εξαρτάται από αρκετές σπάνιες γαίες που προέρχονται από την Κίνα, περιλαμβανομένων του σαμαρίου, το οποίο είναι κρίσιμο για τους ανθεκτικούς στη θερμότητα μαγνήτες, και του υττρίου, το οποίο είναι ζωτικής σημασίας για τα συστήματα στόχευσης.

Η σταθερή προμήθεια κρίσιμων κινεζικών ορυκτών και σπάνιων γαιών (όπως το γερμάνιο, που χρησιμοποιείται σε μπαταρίες) είναι ζωτικής σημασίας και για την πράσινη μετάβαση της Ευρώπης. «Η εξάρτησή μας από τη Ρωσία για ενέργεια είναι πολύ ήπια σε σύγκριση με την εξάρτησή μας από την Κίνα για κρίσιμα ορυκτά. Εχουμε ποντάρει τα πάντα στην πράσινη οικονομία και η Κίνα θα μπορούσε να μας καθηλώσει», ανέφερε σχετικά, συνομιλώντας με τον Γκίντεον Ράχμαν, ένας επιφανής ευρωπαίος πολιτικός.

Αυτή η στρατηγική ισχύς της Κίνας είναι το αποτέλεσμα προσπαθειών που άρχισαν να καταβάλλονται πριν από δεκαετίες, με τον Τενγκ Σιαοπίνγκ να παρατηρεί σχεδόν προφητικά το μακρινό 1987 πως «η Μέση Ανατολή έχει πετρέλαιο. Η Κίνα έχει σπάνιες γαίες».

Στην πραγματικότητα, σπάνιες γαίες υπάρχουν σε όλο τον κόσμο. Το σχεδόν μονοπώλιο του Πεκίνου εδράζεται στην προθυμία της Κίνας να κάνει τη βρώμικη δουλειά, δηλαδή να εξορύσσει και να επεξεργάζεται τα όποια κρίσιμα ορυκτά, καθώς και τις σπάνιες γαίες που αποτελούν υποσύνολό τους. Σήμερα εκτιμάται ότι η Κίνα εξορύσσει περίπου το 60%-70% των σπάνιων γαιών στον κόσμο και ελέγχει περίπου το 90% της επεξεργασίας και του εξευγενισμού τους.

Οσον αφορά τους θεωρητικούς κινδύνους της εξάρτησής της από τις κινεζικές σπάνιες γαίες, η Δύση τους γνωρίζει εδώ και πολύ καιρό. «Καθόμασταν και χαζεύαμε αυτό το πρόβλημα επί δεκαετίες», παραδέχτηκε, μιλώντας στους Financial Times, ένας αξιωματούχος της κυβέρνησης Τραμπ, υποστηρίζοντας ότι η Δύση έμεινε πίσω εξαιτίας περιβαλλοντικών ανησυχιών, καθώς και της απροθυμίας της να καταφύγει στον κρατικό παρεμβατισμό.

«Θα ωθήσει, τελικά, ο εμπορικός πόλεμος, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη στρατιωτική αντιπαλότητα με την Κίνα, τη Δύση να διορθώσει το πρόβλημα των σπάνιων γαιών; Και μπορεί να κινηθεί αρκετά γρήγορα;» διερωτάται ο Γκίντεον Ράχμαν.

Υπάρχουν ενδείξεις ότι τόσο στην Ουάσινγκτον όσο και στις Βρυξέλλες, τουλάχιστον επικρατεί μια αίσθηση επείγοντος. Οταν ο Τραμπ ανακοίνωσε πρόσφατα ένα πλαίσιο για μια ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ της Ρουάντα και της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, δήλωσε πως «παίρνουμε, για τις Ηνωμένες Πολιτείες… πολλά από τα μεταλλευτικά δικαιώματα… ως μέρος [της συμφωνίας]». Τους προηγούμενους μήνες ο αμερικανός πρόεδρος απαίτησε και από την Ουκρανία να εκχωρήσει στις ΗΠΑ μεταλλευτικά της δικαιώματα ως αντάλλαγμα για την αμερικανική υποστήριξη στον πόλεμο με τη Ρωσία.

Οσο για την ΕΕ, ο Νόμος περί Κρίσιμων Πρώτων Υλών, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ πέρυσι, αποσκοπεί στον περιορισμό της εξάρτησης από την Κίνα. Ωστόσο, προς το παρόν, η ΕΕ δεν διαθέτει λειτουργικά ορυχεία σπάνιων γαιών, ενώ στην επικράτειά της υπάρχουν μόλις δύο μεγάλες μονάδες επεξεργασίας. Οι εγκαταστάσεις της βελγογαλλικής Solvay στη δυτική Γαλλία πρόκειται να επεκταθούν, αλλά η τήρηση των κανόνων της ΕΕ θα αυξήσει σημαντικά το κόστος παραγωγής.

Οπως το έθεσε ένας δυτικός αξιωματούχος «χρειάστηκαν περισσότερα από 20 χρόνια για να καταστούμε τόσο εξαρτημένοι από την Κίνα. Και θα χρειαστούν άλλα 20 χρόνια για να σπάσει αυτή η εξάρτηση». Ομως ενδέχεται «η Δύση να μην έχει την πολυτέλεια μιας γενιάς για να διορθώσει το πρόβλημα», όπως προειδοποιεί ο Γκίντεον Ράχμαν.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News