Στις 26 Απριλίου του 1986 έτυχε να βρίσκομαι στην εφημερίδα «Πρώτη». Δεν ήμουν δημοσιογράφος, άλλος ήταν ο ρόλος μου και δεν κράτησε παρά μόνον έναν-δυο μήνες. Η «Πρώτη» υπήρξε ένα αξιομνημόνευτο εκδοτικό πείραμα, αλλά δεν είναι του παρόντος. Τις πρώτες εκείνες ημέρες της ζωής της η νέα εφημερίδα, στελεχωμένη με πραγματικά αξιόλογους συντάκτες, προσπαθούσε να δώσει ένα νέο δείγμα γραφής διεκδικώντας μια θέση ανάμεσα σε καθιερωμένους εκδοτικούς δεινόσαυρους. Θυμάμαι μια σύσκεψη πριν από την έκδοσή της, όπου ο αείμνηστος Λυκούργος Κομίνης είχε πει: «Καλό θα είναι να μην έχουμε μεγάλα γεγονότα τις πρώτες μέρες. Στα μεγάλα γεγονότα ο κόσμος παραμένει δεμένος με την εφημερίδα του. Δεν αλλάζει». Κι εμείς θέλαμε ο κόσμος να παρατήσει, κατά χιλιάδες, «Τα Νέα» και την «Ελευθεροτυπία» και να διαβάζει εμάς.

Δυστυχώς, ο θεός των εφημερίδων δεν τον άκουσε και είχαμε γεγονότα. Μια αεροπειρατεία με την πόρτα του αεροπλάνου να πέφτει κάπου στο Αργος, ταξίδι του Παπανδρέου στην Κίνα (καλά, αυτό ήταν προγραμματισμένο) και, κυρίως, το Τσερνόμπιλ.

Πριν από 27 χρόνια, ξημερώματα 25 προς 26 Απριλίου 1986, όταν ο αντιδραστήρας Νο 4 του Τσερνόμπιλ έσκαγε σκορπίζοντας ραδιενέργεια και θάνατο, καμία τηλεόραση ή ραδιόφωνο στη Γη δεν έδειχνε και δεν έλεγε οτιδήποτε σχετικό. Το ατύχημα το γνώριζαν μόνον αυτοί που ζούσαν τις οδυνηρές συνέπειές του και κάποια ανώτατα κλιμάκια της σοβιετικής ηγεσίας. Οταν οι μετρητές ραδιενέργειας στη Σουηδία και αλλού είχαν αρχίσει να χοροπηδάνε και οι επιστήμονες να προσδιορίζουν με ακρίβεια τον τόπο της τραγωδίας, ήρθε και η επιβεβαίωση από τις σοβιετικές αρχές. Οι εφημερίδες μπήκαν στον χορό κάποιες μέρες αργότερα. Καθημερινές χαρτογραφήσεις του ραδιενεργού νέφους, τρέλα και μετρήσεις για το Καίσιο 137, το Ιώδιο 131, το Στρόντιο, πόσα Μπεκερέλ, τα φρούτα, τα λαχανικά, το γάλα, το κρέας. Ειδικοί και «ειδικοί» στο γυαλί και στις εφημερίδες και ο κόσμος στα σουπερμάρκετ ψώνιζε με μανία ασφαλείς κονσέρβες.

Η «Πρώτη» είχε αντιταχθεί στον πανικό και στην τρομολαγνεία προσπαθώντας να παρουσιάσει τα πράγματα στις διαστάσεις τους. Δύσκολη δουλειά και δεν «πουλούσε». Ασε που συχνά τα δεδομένα έμπαιναν στα παράλογα καλούπια του ιδεολογικού φανατισμού. Εγώ, με θυμάμαι να τρώω ό,τι χαρακτηριζόταν επικίνδυνο και να χλευάζω τους συναγοραστές μου στα σουπερμάρκετ όταν έβλεπα στα καρότσια τους κονσέρβες.

Το ατύχημα στο Τσερνόμπιλ προκλήθηκε κατά τη διάρκεια δοκιμών στον αντιδραστήρα Νο 4 και οφειλόταν σε εγκληματικά ανθρώπινα λάθη. Αδιανόητα λάθη για ανθρώπους που δουλεύουν σε τέτοιες εγκαταστάσεις, είπαν οι ειδικοί. Αδιανόητη και ανεύθυνη ήταν και η προσπάθεια των Σοβιετικών να το κρύψουν από τον υπόλοιπο κόσμο. Από την άλλη είχαμε και μοναδικά δείγματα πατριωτισμού, ανθρωπισμού και αυτοθυσίας από τους πυροσβέστες και τεχνικούς που δούλεψαν για την κατασκευή της τσιμεντένιας σαρκοφάγου. Πολλοί από αυτούς πέθαναν από την έκθεσή τους στην ακτινοβολία και μάλλον το γνώριζαν ότι θα συνέβαινε. Λένε ότι το Τσερνόμπιλ ήταν ένα από τα γεγονότα που επιτάχυναν την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και, μάλλον, είναι αλήθεια. Πολλά στερεότυπα ηθικής, οργάνωσης και ισχύος κατέρρευσαν μέσα σε λίγες ημέρες.

Ποιες ήταν οι άμεσες και έμμεσες ανθρώπινες απώλειες εξαιτίας του Τσέρνομπιλ; 

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, 31 άνθρωποι πέθαναν λόγω άμεσης έκθεσης στην ακτινοβολία. Ο αριθμός αυτός συχνά ανεβαίνει στους 64. Άλλοι 4.000 θάνατοι από καρκίνο του θυρεοειδούς και λευχαιμίες, τα επόμενα χρόνια, αποδίδονται στο ατύχημα. Το πλήθος αυτό των «αποδιδόμενων θανάτων» αφορά έναν πληθυσμό 600.000 ατόμων, κυρίως στην Ουκρανία και στη Λευκορωσία. Κατανοώ ότι, ενδεχομένως, η αίσθηση που έχετε για τις ανθρώπινες απώλειες του ατυχήματος είναι πολύ μεγαλύτερες. Λογικό, αφού ακόμη και σήμερα στο Διαδίκτυο προβάλλονται και γίνονται πιστευτά βίντεο όπως αυτό που είναι γεμάτο από ψεύδη, φρικτές επινοήσεις και άσχετες με το ατύχημα φωτογραφίες τερατογενέσεων. Δεν παρατηρήθηκε αύξηση των τερατογενέσεων στην Ουκρανία έπειτα από το ατύχημα. Ίσως τα περισσότερα αθώα θύματα του Τσερνόμπιλ είναι τα χιλιάδες παιδιά σε όλη την Ευρώπη που σήμερα θα ήταν γύρω στα 26 τους, αλλά δεν γεννήθηκαν επειδή οι γονείς τους προχώρησαν σε διακοπές κυήσεων κάτω από τον πανικό που έσπερναν οι «ειδικοί» στις οθόνες και στα έντυπα εκείνες τις ημέρες. Η ζώνη εκκένωσης του Τσερνόμπιλ εξακολουθεί να ισχύει για τους ανθρώπους, αλλά είκοσι επτά χρόνια μετά η φύση, φυτά και ζώα, έχουν καταλάβει με μεγαλύτερη ορμή ό,τι εγκατέλειψε ο άνθρωπος.

Μη με παρεξηγήσετε. Δεν επιδιώκω να υποβαθμίσω την τραγικότητα της καταστροφής, αλλά να αναδείξω την πραγματική της διάσταση, κάτι που θεωρώ αυτονόητη επιδίωξη κάθε λογικού ανθρώπου.

Για όσους θέλουν να ενημερωθούν αναλυτικά για το ατύχημα και τις συνέπειές του εδώ.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News