Σας έχω μια εντυπωσιακή εικόνα από το άμεσο μέλλον: Ο Παρθενώνας, και μαζί του ο Ιερός Βράχος της Ακρόπολης, «φλέγεται» μέσα στην νύχτα της Αθήνας, λουσμένος σε… ηλιακό φως (λευκό «θερμοκρασίας» 6.000 βαθμών). Και, αίφνης, με το πάτημα στα πλήκτρα ενός υπολογιστή επιστρέφει στον «κανονικό» του φωτισμό. Που τον κάνει να φαίνεται ανάγλυφος ακόμη και στο σκοτάδι.

Να μία ακόμη εικόνα από το μέλλον: Χάρη σε έναν ανελκυστήρα πλαγιάς, που χωράει δύο αναπηρικά αμαξίδια και 8-10 άτομα με κινητικά προβλήματα, με το πάτημα ενός άλλου κουμπιού ανεβαίνει από τον Περίπατο της Ακρόπολης, πάνω από το αρχαίο τείχος, στον Ιερό Βράχο. Και αυτό μέσα σε 20 μόλις δευτερόλεπτα. Όταν μέχρι σήμερα ένα μόνον αμαξίδιο μπορούσε να μεταφερθείο με το υπάρχον (και διαρκώς χαλασμένο) αναβατόριο της Ακρόπολης μέσα σε τουλάχιστον 30 λεπτά!

Η ανακοίνωση έγινε από την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και για την συντήρηση και ανάπλαση του φωτισμού της Ακρόπολης και των γύρω μνημείων, όπως και για την επικείμενη κατασκευή του ανελκυστήρα πλαγιάς για τους ΑΜΕΑ επισκέπτες της Ακρόπολης. Και το μέλλον για τα δύο έργα δεν είναι καθόλου μακρινό: μέχρι τον Ιανουάριο του 2020 μπορεί να έχει ολοκληρωθεί ο φωτισμός και μέχρι τον Απρίλιο (αρχή της τουριστικής σεζόν) ο ανελκυστήρας. Χάρη και στο γεγονός ότι το χρήμα υπάρχει: μια γενναία χορηγία 1,5 εκατ. ευρώ από το Κοινωφελές Ιδρυμα Αλέξανδρος Ωνάσης και τον πρόεδρό του Αντώνη Παπαδημητρίου.

Ομως το ενδιαφέρον στις μελέτες για τα δύο σημαντικά έργα στον Ιερό Βράχο δεν είναι μόνον οι τεχνικές λεπτομέρειες ή οι εικόνες από το μέλλον. Πίσω τους κρύβονται αρκετές ενδιαφέρουσες ανθρώπινες ιστορίες, που θα ανασκαλέψουμε σε τούτο το κείμενο.

Φως, καλύτερο φως

Πρώτη και καλύτερη η ιστορία της ιδέας για τον σωστό φωτισμό της Ακρόπολης. Που μας πάει πίσω στο 2002 και στο σπίτι του διεθνούς ακτινοβολίας σκηνοθέτη του «Ζορμπά» και της «Στέλλας» Μιχάλη Κακογιάννη, στην οδό Μουσών.

Οπως διηγούνταν ο ίδιος, τότε πρόεδρος της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας: «Έμενα κοντά και ήταν πάντα ελεεινά φωτισμένη η Ακρόπολη. Δεν το άντεχα και ειδοποίησα τον Γάλλο που είχε φωτίσει τον Πύργο του Αϊφελ, ρωτώντας αν τον ενδιαφέρει. Φυσικά τον ενδιέφερε, αλλά ήταν ακριβός και είπα θα τα μαζέψουμε τα λεφτά. Έφτιαξα μια επιτροπή, «Φίλοι της Αθήνας» λεγόταν και έβαλαν όλοι λεφτά για να καλυφθούν τα έξοδα».

Για να ακριβολογούμε, τον περίφημο γάλλο φωτιστή του Πύργου του Αϊφελ και της νυχτερινής μεταβολής του σε «ένα ανάλαφρο, χρυσό κόσμημα», όπως έλεγε ο Μιχάλης Κακογιάννης, του τον βρήκε, στο Παρίσι, η αδελφή του, Γιαννούλα, μετέπειτα πρόεδρος του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης στο Παρίσι. Ο Μπιντό ενδιαφέρθηκε και απάντησε: «Εκτός Γαλλίας, μόνον για την Ακρόπολη και τις Πυραμίδες θα αντιμετώπιζα την πρόκληση». Και το έκανε, στέλνοντας την 30σέλιδη μελέτη και τον προϋπολογισμό του (112 εκατ. δραχμές ή 329.000 ευρώ), συμπεριλαμβανομένων και 18 ταξιδιών του στην Αθήνα για το έργο. Το οποίο, εκτός από την Ακρόπολη, περιελάμβανε και το φωτισμό στην Αρχαία Αγορά, το Θησείο, την Πύλη του Αδριανού, το Ζάππειο, τον Λυκαβηττό κ.ά.

Σε συνεννόηση με τον τότε Αντιδήμαρχο Πολιτισμού στον Δήμο Αθηναίων (επί δημαρχίας Δημήτρη Αβραμόπουλου), Φώτη Παπαθανασίου, οργανώθηκε επίσημη πρόσκληση του Πιέρ Μπιντό από τον Δήμο της Αθήνας. Μέχρι να φτάσουν για δείπνο στον «Διόνυσο» η… φωτιστική συμφωνία είχε κλείσει κι επισήμως.

Το βασικό δόγμα του Μπιντό, όπως μου θυμίζει η Ξένια Καλδάρα (Μεταξία Τσιρταβή), μετέπειτα αντιπρόεδρος του ΔΣ του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης και γενική διευθύντριά του, ήταν ένα: «Τα μνημεία δεν φωτίζονται, πρέπει να φωτίζουν». Όσο για το Σωματείο «Οι Φίλοι της Αθήνας», που ίδρυσε ο Μιχάλης Κακογιάννης για αυτό το σκοπό, τα ιδρυτικά του μέλη, πλην του σκηνοθέτη, ήταν 26. Ανάμεσά τους και η Ξένια Καλδάρα, αλλά και ηχηρά ονόματα της Αθήνας. Από τον Σταύρο Ξαρχάκο και τον Μάνο Περράκη μέχρι την Ντόλλυ Γουλανδρή, την Νάντα Γερουλάνου, τον Απόστολο Δοξιάδη και τον Δημήτρη Παπαϊωάννου.

Οι «Φίλοι» έκαναν έκκληση και σε άλλους, και 98 συνολικά φίλοι του πάμφωτου εγχειρήματος συνεισέφεραν, όλοι, από 2.934 ευρώ έκαστος (1 εκατ. σε δραχμές), για την αποζημίωση της μελέτης του διάσημου γάλλου φωτιστή. Ανάμεσά τους – ιστορική σύμπτωση – και οι τρεις του Ιδρύματος Ωνάση. Ητοι, ο Στέλιος Παπαδημητρίου (πατέρας του σημερινού προέδρου), ο Απόστολος Ζαμπέλης και ο Παύλος Ιωαννίδης. Και άλλα πολλά ηχηρά ονόματα. Οι οποίοι το μόνο που θα απολάμβαναν, εκτός από την προσφορά τους, θα ήταν το προνόμιο να βρίσκονται στα λαμπρά εγκαίνια του «ειδικού» φωτισμού σε ένα από τα διασημότερα αρχαία μνημεία της υφηλίου, τον Ιούλιο του 2004 κι ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας.

Για λογαριασμό του Γραφείου Δοξιάδη, ο Κώστας Κάπος, μηχανολόγος μηχανικός, διευθυντής ηλεκτρομηχανικών μελετών στο γραφείο και με σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις των ΗΠΑ, είχε αναλάβει την μελέτη εφαρμογής – επίβλεψη του έργου.

Σε συνεχή συνεννόηση, βέβαια, με τον Πιέρ Μπιντό. Ο οποίος με την σειρά του ξεκίνησε ως ηλεκτροτεχνίτης, πέρασε στους σκηνικούς (θεατρικούς) φωτισμούς και έφτασε στον σχεδιασμό με χρόνια εμπειρίας, μέχρι που ο φωτισμός του Πύργου του Αϊφελ εκτίναξε το άστρο του διεθνώς. Σήμερα το γραφείο του,  C.I.E.L. Pierre Bideau S.A., δεν λειτουργεί και ο ίδιος, 80χρονος πλέον, φέρεται να έχει αποσυρθεί.

Ομως το πνεύμα και το δόγμα του ζουν και στον «νέο» φωτισμό της Ακρόπολης, που βελτιώνει την  εκδοχή του 2004, το οποίο ανέλαβε σήμερα, 15 χρόνια μετά, να συστήσει σε πρόταση – μελέτη ο ίδιος άνθρωπος που «έστησε» το Φως, ο Κώστας Κάπος. Στο σημερινό Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, που γνωμοδότησε θετικά, αλλά και στην σημερινή υπουργό Πολιτισμού.

Η Λίνα Μενδώνη, όταν όλα ξεκίνησαν, ήταν γενική γραμματέας του υπουργείου (επί υπουργίας Βαγγέλη Βενιζέλου), υποδέχτηκε την πρόταση Κακογιάννη – Μπιντό και κίνησε τα νήματα αποτελεσματικά. Ωστε να εκταμιευθούν, με την υπογραφή πια της Φάνης Πάλλη-Πετραλιά, 855.000 ευρώ για το έργο. Ενώ το κόστος της φωτιστικής μελέτης του Πιέρ Μπιντό είχαν αναλάβει «Οι Φίλοι της Αθήνας».

Δύο χρόνια μετά, η πολυεθνική, που με ειδική «χορηγική» έκπτωση 40% πληρώθηκε τους προβολείς για το έργο Μπιντό, θέλοντας να διαφημιστεί, προσέφερε ως χορηγία στο υπουργείο Πολιτισμού τον φωτισμό του Θεάτρου του Διονύσου, στα ριζά του Ιερού Βράχου, όπου είχαν πρωτοπαρουσιαστεί τα περισσότερα έργα αρχαίου δράματος στην π.Χ. Αθήνα. Φωτισμό που επίσης ανέλαβε ο Κώστας Κάπος.

«Οσο υπεύθυνος των ηλεκτρομηχανολογικών έργων στην ΥΣΜΑ – Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως ήταν ο Γιώργος Οικονομόπουλος και μέχρι το 2010 ο φωτιστικός εξοπλισμός συντηρήθηκε πολύ καλά», μου λέει ο Κώστας Κάπος. «Όταν συνταξιοδοτήθηκε, ελλείψει και χρημάτων, άρχισαν να παρεμβαίνουν άσχετοι που δεν γνώριζαν την μελέτη». Χώρια οι «κλασικοί» μειοδοτικοί διαγωνισμοί του υπουργείου, που συντηρούσαν με λαμπτήρες «αμφίβολης ποιότητας, με την λάθος θερμοκρασία του λευκού». Εκεί δε που απαιτούνταν κάπου 15.000 ευρώ το χρόνο μόνον για την συντήρηση του ηλεκτρομηχανικού εξοπλισμού (καλώδια, προβολείς, λαμπτήρες κ.λπ.), έφτασε η αρμόδια υπηρεσία να παίρνει από το υπουργείο μόνον 30.000 για όλα τα έργα της αρμοδιότητάς της, όχι μόνον για το φωτισμό.

Έτσι, ο φωτισμός αλλοιώθηκε και μειώθηκε, σε ποσοστό έως και 40%. «Αν υπολογίσουμε ότι στην Ακρόπολη οι προβολείς λειτουργούν 2.500 ώρες τον χρόνο και οι λαμπτήρες έχουν κοντά 8.000 ώρες ζωής, καταλαβαίνετε ότι χρειάζεται κάθε χρόνο αντικατάσταση του 30%, κάτι που δεν γινόταν. Χώρια οι εργάτες που μετακινούσαν τους προβολείς. Στην αυτοψία που κάναμε τώρα βρήκαμε πάνω στους προβολείς μισό δάχτυλο σκόνη και λάσπη! Έτσι, χάθηκαν όλα τα φωτοτεχνικά χαρακτηριστικά της μελέτης», συνεχίζει ο Κώστας Κάπος.

Τι κι αν υπάρχουν έτοιμες οι μελέτες φωτισμού του Ολυμπιείου και της Αψίδας του Αδριανού, με κόστος 170.000 ευρώ. Ποτέ δεν λήφθηκε απόφαση να υλοποιηθούν οι μελέτες. Στο Ολυμπιείο υπάρχει «γενικός φωτισμός βιομηχανικού τύπου, σαν να είναι μάντρα αυτοκινήτων», παρατηρεί ο ειδικός, που έχει αναλάβει συνολικά 60 έργα και στη Βόρεια Ελλάδα και έχει δει, ας πούμε, την σημερινή κατάντια του φωτισμού στο Νεκρομαντείο. «Μίζερα, χαλασμένα, θλιβερά», είναι η ετυμηγορία του.

Λιγότερο κίτρινο, περισσότερο λευκό

Τι θα αλλάξει σήμερα, με την γενναία απόφαση (με χορηγία) για αποκατάσταση του φωτισμού στο αρχαιοελληνικό παγκόσμιας ακτινοβολίας σύμβολο μέτρου και ομορφιάς; «Τότε, τα Προπύλαια είχαν σκαλωσιές και ο Ναός της Νίκης είχε αποσυναρμολογηθεί. Τώρα, θα φωτιστούν σωστά και σε αρμονία με τα υπόλοιπα μνημεία», είναι η πρώτη απάντηση.

«Θα κάνουμε τον φωτισμό πιο στοχευμένο, ώστε να φαίνονται ανάγλυφα τα μνημεία από απόσταση, μέσα στη νύχτα. Ο Μπιντό είχε προτείνει χρήση υποκίτρινου φωτισμού στο εσωτερικό, που δείχνει καλά στο Ερέχθειο. Η νέα πρόταση είναι θερμός λευκός φωτισμός στον σηκό της Ακρόπολης και των υπόλοιπων μνημείων, για να μην «τραβάει» το μάτι η κιτρινίλα. Οι κιονοστοιχίες θα φωτιστούν με πιο ψυχρό λευκό, ώστε να αναδεικνύεται πιο πολύ το μάρμαρο, που με το κίτρινο έδειχνε ασβεστολιθικό».

Τέλος, στις κλιτείς και κυρίως στη νότια (από την πλευρά της θάλασσας) «είδαμε ότι το φως ήταν πολύ έντονο και «χάνονταν» τα μνημεία. Έτσι, δοκιμάσαμε φίλτρα διάχυσης για θα φανεί καλύτερα ο Παρθενώνας». Το ενδιαφέρον είναι ότι ενώ οι προβολείς θα αντικατασταθούν με άλλους, νεότερης τεχνολογίας LED, τα στηρίγματα που είχαν χρησιμοποιηθεί αρχικά άντεξαν υποδειγματικά στον χρόνο. «Τα στηρίγματα, ακόμη και οι βίδες, ήταν από χημικά ανενεργό ανοξείδωτο χάλυβα 316 και δεν έχουν πάθει τίποτα. Θα καλουπωθούν δε με πλίνθους και λευκό τσιμέντο, ώστε να μην ενοχλούν το μάτι. Και οι νέοι προβολείς θα είναι με εργοστασιακό χρώμα που θα ταιριάζει με τα μάρμαρα».

Παράλληλα, ύστερα και από το ατύχημα με τουρίστες στην Ακρόπολη, θα ενισχυθεί και θα ανασχεδιαστεί η αντικεραυνική προστασία του Ιερού Βράχου, ειδικά στην ευάλωτη σε κεραυνικά πλήγματα βορειοδυτική πλευρά. Το πιο ενδιαφέρον, όμως, είναι ότι, με βάση την νέα μελέτη «διόρθωσης» και φωτιστικής… ανασύνταξης, οι νέοι προβολείς θα μπορούν να ελέγχονται από υπολογιστή. Και θα έχουν νέα τεχνολογία, με έκταση από το θερμό λευκό των 2.700 βαθμών, μέχρι το προσομοιάζον στο ηλιακό φως εκρηκτικό λευκό των 6.000 βαθμών (που λέγαμε και στην αρχή της ιστορίας μας). Κάτι που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί στον εορτασμό, φερ’ ειπείν, των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση, που επίκειται το 2021.

Αλλος με τον ανελκυστήρα μας

Το πολυσυζητημένο – και πολύ συχνά εκτός μάχης – αναβατόριο στην Ακρόπολη αριθμεί τα ίδια χρόνια με τον φωτισμό. Επιλέχθηκε ως, προσωρινή όπως κατέληξε, λύση για την «Αθήνα 2004» και δεν έκανε ακριβώς την… δουλειά του. Καταρχάς δεν ξεκινούσε καν από τον λεγόμενο Περίπατο της Ακρόπολης, αλλά κάπου 6,5 μέτρα πιο ψηλά. Έτσι χρειάστηκε να τοποθετηθεί μηχανικό και αργό «ανερχόμενο» κάθισμα, για άτομα με κινητικές δυσκολίες, με δική του μπαταρία, ως το σημείο που το τελικό αναβατόριο αναλάμβανε «δράση». Είκοσι λεπτά για ένα και μόνον άτομο στο κάθισμα και άλλα δέκα τουλάχιστον με το αναβατόριο, σύνολο τριάντα λεπτά για να ανεβεί μόλις ένας ΑΜΕΑ επισκέπτης στον Ιερό Βράχο.

Οταν, λοιπόν, το αναβατόριο και το κάθισμα λειτουργούσαν μπορούσαν σε μια «βάρδια» της Ακρόπολης να ανεβάσουν 5 έως 15 άτομα συνολικά (και να τα κατεβάσουν). Χρόνος απαγορευτικός και πολύ μακριά από οποιαδήποτε διεθνή στάνταρντ. Ενώ υπήρχαν και ημέρες τουριστικής αιχμής που διεκδικούσαν μια θέση στο αργό «σύστημα» και πάνω από 100 άτομα! Δώρο – άδωρο, με δύο λόγια. Την ώρα που εταιρείες στην Αμερική, την Ιαπωνία, αλλά και ευρωπαϊκές (κυρίως στη Γερμανία και Αυστρία) κατασκευάζουν και τοποθετούν εδώ και χρόνια ειδικούς ταχύτατους και ασφαλείς ανελκυστήρες πλαγιάς.

Οι κλίσεις στον βράχο, στα ριζά της Ακρόπολης, πάνω από τον περίπατο δεν είναι ίδιες. Αλλού είναι 25 μοίρες, αλλού 70, αλλού 40. Χρειαζόταν λοιπόν κάτι ανάλογο, που να «παίρνει» τις κλίσεις του βράχου, να μην τον εγγίζει παρά σε τρία – επιτρεπτά από την μορφολογία και την Αρχαιολογία – σημεία και σίγουρα να αποφεύγει τον αρχαίο τοίχο στον Ιερό Βράχο.

Κανείς δεν είχε σκεφτεί κάτι τέτοιο, όταν στα τέλη του 2018 συστάθηκε μια άτυπη επιτροπή – ομάδα εργασίας ειδικών του υπουργείου Πολιτισμού για να βρει λύση και να απαλλαγεί ο τουρισμός από το τόσο συχνά χαλασμένο, περίκλειστο και δίχως παράθυρα αναβατόριο. Όταν ξεκίνησε η επιτροπή έπεσε στο τραπέζι η λύση μιας εταιρείας ανελκυστήρων για ειδική, τεράστια και όχι υποχρεωτικά καλαίσθητη, κατασκευή μακριά μεν από το βράχο, αλλά ορατή από την μισή Αθήνα, σαν τεχνολογικό… άλιεν. Χώρια ότι ήθελε θεμέλια 15 μέτρων, όταν εγγύηση δεν υπήρχε ούτε για 5 στους πρόποδες της Ακρόπολης των Αθηνών.

Ως επιβλέπων τις στερεώσεις του βράχου, την περίοδο 2000-2016 και της αναστήλωσης στην Κλεψύδρα, πολύ κοντά στο «τέρμα» για το αναβατόριο, κλήθηκε στην επιτροπή και ο Μιχάλης Λεφαντζής, αρχιτέκτονας αναστηλωτής του υπουργείου Πολιτισμού, στην ανασκαφή του Τύμβου Καστά στην Αμφίπολη, αλλά και στην νέα μεγάλη ανασκαφή στην αρχαία Τενέα, στην Πελοπόννησο. Ένα από τα – ανθρώπινα – πρόσωπα σε αυτή την μικρή ιστορία, του ανελκυστήρα της Ακρόπολης.

Η άτυπη ομάδα εργασίας διαλύθηκε μια βδομάδα πριν από τις εκλογές, αλλά είχε προλάβει να βάλει στο τραπέζι από τον Μάρτιο του 2019 την – διεθνή – λύση του «σπαστού», ως προς την τροχιά του, ανελκυστήρα πλαγιάς για τον Ιερό Βράχο. Μόλις ανέλαβε η νέα ηγεσία στο υπουργείο Πολιτισμού, η υπουργός και άλλοτε γενική γραμματέας Λίνα Μενδώνη, ύστερα και από τον ντόρο για το χαλασμένο αναβατόριο και τις διαμαρτυρίες τουριστών, ζήτησε άμεσα αυτοψία τόσο για λύση ως προς την ανάβαση ΑΜΕΑ, όσο και για την διόρθωση του φθίνοντος φωτισμού στην Ακρόπολη και τα άλλα μνημεία που είχαν λουστεί από το… φως της μελέτης του Πιέρ Μπιντό το 2004.

Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο γνωμοδότησε άμεσα, θετικά, και για τις δύο μελέτες «σουλουπώματος» του σημαντικότερου ελληνικού μνημείου, με την χορηγία του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ωνάση. Εντυπωσιακή αποδείχθηκε η διαφορά της λύσης του ανελκυστήρα πλαγιάς, για τον οποίο έπεσαν στο τραπέζι των αρμοδίων του ΥΠΠΟ «μοντέλα» από πέντε ευρωπαϊκές εταιρείες, που έστειλαν τεχνικές προδιαγραφές τους και προϋπολογισμούς της τάξης των 600.000-700.000 ευρώ (που μαζί με το κόστος του φωτισμού καλύπτεται από την χορηγία). Από πάνω από 30 λεπτά που χρειάζονταν με το κάθισμα και τον ανελκυστήρα (και αυτό για έναν μόνον τουρίστα ΑΜΕΑ), ο νέος ανελκυστήρας θα κάνει μόλις 20 δευτερόλεπτα. Και μάλιστα για δύο αμαξίδια ή 8-10 τουρίστες με κινητικά προβλήματα.

Μένει η εκπόνηση της μελέτης στερέωσης (και σύστασης) του βράχου κατά μήκος της διαδρομής του ανελκυστήρα πλαγιάς, που θα μένει πάντοτε οριζόντιος στην κίνησή του και θα έχει παράθυρα. Έπειτα, να οριστεί ο ανάδοχος του έργου και να παραδοθεί τον Απρίλιο ή το Μάιο του 2020, για να καλύψει πλέον τις ανάγκες τις επόμενης τουριστικής σεζόν.

Να, λοιπόν, πως ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο για ένα από τα σημαντικότερα και διασημότερα μνημεία της υφηλίου. Την Ακρόπολη των Αθηνών. Να είχε δίκιο η μεγάλη ιταλίδα ηθοποιός των αρχών του 20ού αιώνα, πρόδρομος της σύγχρονης υποκριτικής τέχνης, Ελεανόρα Ντούζε, που έλεγε: «Δεν θέλω τον Ίψεν και την Νόρα του. Θέλω την Ακρόπολη της Αθήνας. Θέλω την ομορφιά και τη φλόγα της ζωής».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News