Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, όταν ένα αιγυπτιακό σπίτι έπιανε φωτιά, οι ένοικοί του νοιάζονταν περισσότερο να περισώσουν τις γάτες τους παρά την περιουσία τους. Αυτή η πληροφορία από τα βάθη του χρόνου, για μια κοινωνία που δεν διέθετε τα δικά μας τεχνολογικά μέσα διάσωσης από καταστροφές, έρχεται σε αντίθεση με την εγκατάλειψη πολλών ζώων στο έλεος της πυρκαγιάς που ακόμα κατατρώει τα δάση μας.

Φλεγόμενα ζώα για τα οποία υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που θεωρούν αδιάφορο το άθλιο τέλος τους, αφού για εκατοντάδες χρόνια ο πολιτισμός μας τα τοποθετούσε σε χαμηλότερη βαθμίδα από τον άνθρωπο, που έχει το δικαίωμα να παίζει τον θεό με τη ζωή τους. Μια τέτοια κατάληξη προκαλεί έναν εφιαλτικό συνειρμό: τις γάτες που καίγονταν τον Μεσαίωνα, επειδή συνδέονταν με τη μαγεία και  το σεξ, σύμφωνα με τις προλήψεις της εποχής. Από τότε και μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, τα ζώα θυματοποιούνταν συστηματικά, ιδιαίτερα στον δυτικό κόσμο, είτε ως τροφή είτε ως κατοικίδια και πρόσφατα ως πειραματόζωα.

Κάθε μορφή βίας εναντίον τους δικαιολογούνταν με βάση την ίδια πεποίθηση, αρχικά θεμελιωμένη στη θρησκεία και στη συνέχεια βασισμένη στη δαρβινική εξελικτική θεωρία: ότι ο άνθρωπος βρίσκεται στην κορυφή της ζωικής ιεραρχίας και εξέλιξης ως μόνο έμψυχο ή και ορθολογικό και αυτοσυνείδητο ον, ενώ αυτά στερούνται συναισθημάτων, συνείδησης, ηθικής, αυτοσυνείδησης και άρα ελεύθερης βούλησης και αξιοπρέπειας, όπως αυτά τα δικαιώματα ορίζονται από τον ανθρωπισμό.

Η ανθρώπινη πρόοδος, λοιπόν, που έγινε με τη μετάβαση από τα θρησκευτικά δόγματα στις επιστημονικές θεωρίες, αν και άλλαξε κάποιες φιλοσοφικές προσεγγίσεις απέναντι στα ζώα, δεν βελτίωσε στην πράξη την κατάστασή τους, αφού η ανωτερότητα του ανθρώπου έναντι των ζώων θεμελιώθηκε στην ικανότητα του ορθολογισμού, που οδηγεί στην αξιοπρέπεια, άρα στην αξία της ζωής, άρα, η έλλειψή της στα ζώα συνεπάγεται ότι η ζωή τους δεν έχει αξία.    

Αυτή η ανθρώπινη αλαζονεία επισημαίνεται επικριτικά από τον Τζον Γκρέι στo βιβλίo του «Η σιωπή των ζώων». Ο συγγραφέας αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό την αντίληψη σχετικά με την ανωτερότητα του ανθρώπου ως προς τα ζώα (επειδή βρίσκεται σε ανώτερη βαθμίδα εξέλιξης) και την ερμηνεύει με βάση την ψυχολογική θεωρία του Λέον Φέστινγκερ σχετικά με τη «γνωσιακή δυσαρμονία» (cognitive dissonance) ανάμεσα σε αυτά που πιστεύουμε και σε διάφορα δεδομένα. Ετσι, η πεποίθηση της ανωτερότητας του ανθρώπου έναντι των ζώων διατηρείται ως μια αναπόδεικτη πεποίθηση στην οποία παραμένουμε προσκολλημένοι, παρά την επανειλημμένη διάψευσή της από διάφορα γεγονότα που αποδεικνύουν τον παραλογισμό μας, όπως εκφράζεται κυρίως με τη βαναυσότητα και τη βία με την οποία συνθλίβουμε τα τρωτά όντα. 

Για τον Γκρέι αυτή η πεποίθηση για την ανθρώπινη μοναδικότητα και ανωτερότητα αποτελεί έναν ακόμα μύθο «κληρονομημένο από τη θρησκεία, την οποία οι ανθρωπιστές ανακύκλωσαν σε επιστήμη» δίνοντας νόημα στην ανθρώπινη ζωή, επειδή ο άνθρωπος «ως ιδιαίτερη στιγμή στην εξέλιξη της φύσης» μπορεί να ξεπεράσει τα όριά  της, επιδρώντας καταλυτικά στη ζωή των άλλων ζώων. Ο Γκρέι επαναλαμβάνει με διάφορα ιστορικά παραδείγματα πως, ενώ αυξάνει η ανθρώπινη γνώση, ο παραλογισμός παραμένει ίδιος, όπως και παλιά, σε αντίθεση την πεποίθηση για τον άνθρωπο ως απόλυτο ορθολογικό ζώο. Ακόμα και τα συναισθήματά του, όπως η αγάπη, σημαδεύονται από τον ίδιο καταστροφικό παραλογισμό. 

Στο πρόσφατο, μάλιστα, έργο του «Feline Philosophy», στο οποίο στοχάζεται για το νόημα της ζωής, όπως αυτό αναδύεται μέσα από τη σχέση του ανθρώπου με τη γάτα, ο Γκρέι παραθέτει αποσπάσματα αφηγημάτων που αναδεικνύουν από μια διευρυμένη, όχι αμιγώς ανθρωποκεντρική σκοπιά, την αγάπη ανάμεσα σε ανθρώπους και γάτες: «Στην αγάπη μεταξύ των ανθρώπων, η αγάπη και το μίσος συχνά αναμειγνύονται», καθώς αυτή επιβαρύνεται από τον φθόνο, τη ματαιοδοξία, την κτητικότητα, ακόμα και την (αυτο)καταστροφικότητα, ενώ η αγάπη που τα ζώα –με παράδειγμα τις γάτες– μπορεί να νιώθουν για εμάς δεν αλλοιώνεται από τέτοιον παραλογισμό και την κερδίζουμε μόνο αν εξασφαλίζουμε για αυτά μια καλή ζωή, η οποία εξαρτάται από αυτό που χρειάζεται για να εκπληρώσουν τη φύση τους και να μπορούν να βρεθούν σε μια φυσική κατάσταση ικανοποίησης. 

Βέβαια, δεν θα κατηγορούσαμε γενικά τους πυρόπληκτους συνανθρώπους μας για εσκεμμένη παράδοση των ζώων τους στον πύρινο θάνατο, κάτι που οι ίδιοι δεν θα ήθελαν να ζήσουν με τίποτα και, ευτυχώς, κατάφεραν να διαφύγουν με ανθρώπινη βοήθεια. Δυστυχώς όμως καταγράφηκαν περιπτώσεις με ζώα που οι ιδιοκτήτες τους τα άφησαν δεμένα και έφυγαν. Επίσης, εξακολουθούν να υπάρχουν δεισιδαιμονίες, προκαταλήψεις και υποτιμητική στάση για τα ζώα, τόσο στην ύπαιθρο όσο και στις πόλεις μας, με αποτέλεσμα τη συχνή εγκατάλειψη και κακοποίησή τους, ακόμα και σε συνθήκες κανονικότητας. 

Αν όμως η παρούσα πυρκαγιά πρόβαλε εντονότερα τη γενικότερη αδιαφορία και υποβάθμιση των ζώων, μέσα από την καταστροφή του φυσικού χώρου τους, όσο και τις μεμονωμένες περιπτώσεις ζώων που αφέθηκαν δεμένα στα εγκαταλειμμένα σπίτια, από την άλλη πλευρά είδαμε ένα πολύ σημαντικό κύμα άμεσης δραστηριοποίησης από μεμονωμένα άτομα, κτηνιάτρους, φιλοζωικές οργανώσεις και άλλες συλλογικότητες που έσπευσαν αμέσως στους τόπους της καταστροφής, ακόμα και σε πολύ δύσκολες συνθήκες, για να σώσουν τα ζώα που κινδύνευαν. Ετσι η εικόνα του Γερμανού, στις πρόσφατες πλημμύρες, που κρατούσε αγκαλιά τις δύο γάτες του, τις οποίες προτίμησε να διασώσει από όλα τα υπάρχοντά του, ως το πιο πολύτιμο, πολλαπλασιάστηκε με πολλές αντίστοιχες σκηνές από διασώσεις ζώων από εθελοντές, όσο και από πυρόπληκτους.

Ολα αυτά δείχνουν ότι τα τελευταία χρόνια πραγματοποιείται μια γενικότερη αλλαγή στην αντιμετώπιση των ζώων, ώστε πρακτικά –και όχι μόνο θεωρητικά– η ζωή όλων των έμβιων όντων να αποκτά ισοδύναμη αξία με την ανθρώπινη, πράγμα που φαίνεται και στο ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου για τα δικαιώματα των ζώων. Από την άλλη πλευρά, η προβληματική (τουλάχιστον) διαχείριση και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος προκαλεί κάθε τόσο τεράστιες φυσικές καταστροφές, όπως οι τελευταίες πυρκαγιές, παράγοντας νέες εφιαλτικές εικόνες με τα απανθρακωμένα λείψανα τόσων ζώων του δάσους που το μαρτύριό τους δεν παρουσιάζεται στη δημοσιότητα, καθώς διαδραματίζεται στα πυρακτωμένα παρασκήνια, πίσω από τα τηλεοπτικά πλάνα. 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News