Μέσα στον πανικό και τη ζάλη που προκαλούν στην άλλη μισή Αμερική (και το μισό πλανήτη) τα πρώτα εικοσιτετράωρα του Τραμπ στον Λευκό Οίκο, οι New York Times δημιούργησαν ένα επεξηγηματικό βίντεο (εδώ) που παρουσιάζει τα «red flags»: τα πρώτα ανησυχητικά σημάδια της μετάβασης από μια δημοκρατική κυβέρνηση σε κάτι ελαφρώς «ενισχυμένο» που θα μπορούσε να εξελιχθεί σε αυταρχικό σύστημα εξουσίας.

Μέσα από τα λόγια ανθρώπων από τέσσερις χώρες του κόσμου (τη Ρωσία, την Ουγγαρία, τη Σιγκαπούρη και τη Νικαράγουα) οι οποίοι έχουν βιώσει μια τέτοια μετάβαση, το βίντεο εστιάζει στα πρώτα σημάδια που δεν πρέπει να αγνοούνται. Και ο θεατής στην Ελλάδα, παρότι οι NYTimes εννοούν τον Τραμπ, ανακαλεί πράγματα που μας έμειναν αξέχαστα την περίοδο των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ (μέρες που είναι, με την επέτειο της νίκης τους στις εκλογές της 25ης Ιανουαρίου 2015).

Για παράδειγμα, το βίντεο της νεοϋορκέζικης εφημερίδας μας λέει ότι το πράγμα δεν ξεκινάει συνήθως με αγριάδες, πχ. με νοθεία στις εκλογές. Τις περισσότερες φορές η εκλογή της κυβέρνησης γίνεται κανονικά, με τη λαϊκή ψήφο. Τα προειδοποιητικά σημάδια αφορούν συνήθως υπονοούμενα στη ρητορική των ηγετών (που εκείνη τη στιγμή δεν τα παίρνεις σοβαρά) και διάφορες νομοθετικές αλλαγές που ψηφίζονται από τη Βουλή.

Το πράγμα αρχίζει να γίνεται περίεργο όταν αλλάζει η ιδιοκτησία των ΜΜΕ (και περνάει στην κυβέρνηση ή σε ανθρώπους της), όταν αρχίζουν οι στοχευμένοι φορολογικοί έλεγχοι σε πρόσωπα που ενοχλούν (πχ. σε δημοσιογράφους) και όταν τοποθετούνται επικεφαλής της Δικαιοσύνης (ή στο υπουργείο Δικαιοσύνης) πρόσωπα που αναλαμβάνουν να τρέξουν μια συγκεκριμένη ατζέντα αντικυβερνητικών στόχων.

Αυτά όμως εξελίσσονται σταδιακά, βήμα – βήμα. Οι δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις με αυταρχικές φιλοδοξίες δοκιμάζουν πρώτα τα νερά και το πώς αντιδρά ο κόσμος. Για παράδειγμα, δεν κλείνουν όλα μαζί τα ενοχλητικά media, ούτε στέλνουν σε δίκη όλους μαζί τους πολιτικούς τους αντιπάλους (μόνο εδώ πήγε να γίνει αυτό). Με άλλα λόγια, θέλει μια ρέγουλα το πράγμα και η πρεμούρα να γίνουν όλα μαζί και γρήγορα δεν αποδίδει.

Στο βίντεο των NYTimes υπάρχουν αποσπάσματα από την ορκωμοσία του Τραμπ την περασμένη Δευτέρα, από επιθέσεις του σε «συστημικά» media, όπως το τηλεοπτικό δίκτυο NBC, και μια φράση «κλειδί» που θα μας είναι χρήσιμη εξετάζοντας παρακάτω όσα συνέβησαν στην Ελλάδα.

Με αφορμή την παρατήρηση ότι οι αυταρχικοί ηγέτες τοποθετούν στο υπουργείο Δικαιοσύνης δικούς τους ανθρώπους, οι New York Times θυμίζουν ότι η 59χρονη Παμ Μπόντι που τοποθετήθηκε αυτές τις μέρες υπουργός Δικαιοσύνης των ΗΠΑ υπήρξε δικηγόρος του Τραμπ. Η αναφορά αυτή συνοδεύεται από ένα απόσπασμα ομιλίας του Τραμπ στο οποίο συνδέει τη Δικαιοσύνη με τις Φορολογικές Αρχές:

—«Τηλεφωνώ στον υπουργό μου της Δικαιοσύνης και του λέω, “άκου, να του απαγγείλετε κατηγορίες”, (μου απαντά ότι) “δεν έχει κάνει κάτι παράνομο, τουλάχιστον που να το ξέρουμε”, (και του λέω) “να του απαγγείλετε κατηγορίες για φοροδιαφυγή, ξέρετε εσείς, θα το βρείτε»

Το απόσπασμα αυτό είναι η κατάλληλη γέφυρα για να πούμε τα πράγματα όπως συνέβησαν (και όπως τα ζήσαμε) την περίοδο 2015-2019, διευκρινίζοντας πρώτα για τι πράγμα μιλάμε.

Αυτό που εξετάζουν οι NYTimes είναι η απόπειρα μετάβασης από τη δημοκρατική διακυβέρνηση σε ένα «υβριδικό καθεστώς», όπως αποκαλούνται από την πολιτική επιστήμη τα καθεστώτα που τοποθετούνται στο όριο μεταξύ δημοκρατίας και αυταρχισμού (τα περισσότερα από αυτά έχουν ξεκινήσει με δημοκρατική εκλογή).

Αυτό που καίει, προφανώς, τους φιλελεύθερους Αμερικανούς είναι αν τα σημάδια που βλέπουν μπροστά τους σημαίνουν ότι άρχισε η μετάβαση του δημοκρατικά εκλεγμένου Τραμπ προς τη γκρίζα ζώνη.

Με αφορμή, λοιπόν, την επέτειο των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, και με οδηγό το «εγχειρίδιο των οδηγιών» για αυτές τις περιπτώσεις (όπως περιγράφεται από τους NYTimes) ας δούμε την ελληνική εκδοχή:

♦ Ελεγχος ΜΜΕ: Παρά τις πετυχημένες προσπάθειες για το κλείσιμο ΜΜΕ που είχαν στοχοποιήσει προεκλογικά, όπως το MEGA και οι εφημερίδες «ΤΑ ΝΕΑ» και «ΤΟ ΒΗΜΑ», το μεγάλο στοίχημα ήταν ο διαγωνισμός για τις τηλεοπτικές άδειες. Αυτή η κίνηση, αν ήταν επιτυχημένη, θα πρόσφερε εκτός από ένα κανάλι άμεσα ελεγχόμενο από τον ΣΥΡΙΖΑ και τους απαραίτητους μοχλούς πίεσης για τον έλεγχο όλων των υπολοίπων που θα έπαιρναν άδεια.

Τι συνέβη;

—Η αρχή ήταν, όπως είπαμε, ελπιδοφόρα καθώς όντως έκλεισε το MEGA, με την κυβέρνηση να συμπράττει για να επιτευχθεί αυτό και με κάποιους από τους μετόχους του καναλιού —άλλοτε ταξικούς εχθρούς και τότε ήδη συμμάχους και υποστηρικτές των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, που άφησαν τους εργαζόμενους απλήρωτους επί μήνες με αποτέλεσμα να σταματήσει η μετάδοση ειδήσεων. Ετσι έβαλαν με τον τρόπο τους «πλάτη».

—Επιτυχία είχε για ένα διάστημα και η προσπάθεια να κλείσουν ή το λιγότερο να ελεγχθούν οι εφημερίδες «ΤΑ ΝΕΑ» και «ΤΟ ΒΗΜΑ». Κάποια φύλλα των ιστορικών εφημερίδων όντως δεν κυκλοφόρησαν, ενώ όταν εστάλη στα γραφεία κομματικός επίτροπος του ΣΥΡΙΖΑ (πρώην στέλεχος του Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη) η ικανοποίηση στην κυβέρνηση ήταν μεγάλη.

Ο συγκυβερνήτης του Αλέξη Τσίπρα, Πάνος Καμμένος, ανάρτησε μάλιστα και μια φωτογραφία μέσα από το πρωθυπουργικό αεροσκάφος, με τον ίδιο να κρατά και να επιδοκιμάζει την πρώτη σελίδα των «ΝΕΩΝ» η οποία εκδόθηκε μετά την επίσκεψη του κομματικού επιτρόπου. Ο επίτροπος όμως δεν στέριωσε, ιδίως μετά την έντονη αντίδραση των δημοσιογράφων.

Η συνέχεια μετά το κλείσιμο του MEGA δεν ήταν ανάλογη. Ο περίφημος διαγωνισμός για τις τηλεοπτικές άδειες, είτε θα επιτάχυνε την προσπάθεια που είχε αρχίσει, είτε θα γινόταν το σημείο καμπής προς την αντίθετη κατεύθυνση. Τελικά, συνέβη το δεύτερο.

Οι χειρισμοί που έγιναν για να αποκτήσει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ έναν «δικό της» ιδιωτικό τηλεοπτικό σταθμό (πέραν της κρατικής ΕΡΤ που είχε εν τω μεταξύ μετατραπεί σε όργανο προπαγάνδας) ήταν άτσαλοι και προφανείς. Οι δε μεθοδεύσεις για την εξασφάλιση τραπεζικής χρηματοδότησης που αποσκοπούσαν στην ίδρυση του λεγόμενου «ΣΥΡΙΖΑ Chanel» έγιναν βούκινο από τα δημοσιογραφικά ρεπορτάζ και σκόρπισαν το γέλιο με τα περίφημα βοσκοτόπια που θα έμπαιναν εγγύηση για εκατομμύρια ευρώ. Το βουκολικό στοιχείο έδειχνε όμως και ότι η κυβέρνηση ήταν αποφασισμένη να προχωρήσει, χωρίς να υπολογίζει τις επιμέρους εντυπώσεις: τα μάτια στον στόχο.

Τελικά το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε αντισυνταγματικό τον νόμο για τις τηλεοπτικές άδειες τον Οκτώβριο του 2016. Η κάτω βόλτα συνεχίστηκε τον Μάιο του 2017. Η κυβέρνηση προσπάθησε μέσω επιχειρηματιών που συμμετείχαν στον διαγωνισμό για τους τίτλους των εντύπων του ΔΟΛ να αποκτήσει τον έλεγχο για το «ΒΗΜΑ» και «ΤΑ ΝΕΑ», αλλά τελικά πλειοδότησε η Alter Ego Media του Βαγγέλη Μαρινάκη.

♦ Δικαιοσύνη: Κι εκεί η προσπάθεια ήταν αρχικά ελπιδοφόρα αλλά στη συνέχεια οι ατσαλοσύνες και οι υπερβολές έφεραν το αντίθετο από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Οπως έχει δηλώσει (εδώ) ο πρώην υπουργός Δικαιοσύνης της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, Σταύρος Κοντονής, «στο Μέγαρο Μαξίμου είχε στηθεί ένα παραϋπουργείο Δικαιοσύνης». Οταν ρωτήθηκε από ποιον, απάντησε: «στο Μέγαρο Μαξίμου, από ποιον να στηθεί; Προφανώς από τον πρωθυπουργό».

Η ιστορία της υπόθεσης Novartis που στήθηκε με κουκουλοφόρους (ψευδο)μάρτυρες, απίθανες διαρροές προς τον Τύπο, άρωμα κατασκοπικού μυθιστορήματος (με δήθεν στοιχεία που θα έστελνε το FBI) και, κυρίως, με δέκα κάλπες στη Βουλή (αρχές 2018) για την ηθική εξόντωση δέκα πολιτικών αντιπάλων (συμπεριλαμβανομένων δύο πρώην πρωθυπουργών) δεν είχε την αναμενόμενη εξέλιξη.

Αρχικά, στη Βουλή, την ημέρα του σόου με τις δέκα κάλπες για την παραπομπή των δέκα στη Δικαιοσύνη η αντίδραση των «κατηγορούμενων» μάλλον τρόμαξε αντί να πεισμώσει τους διοργανωτές του «λαϊκού δικαστηρίου». Μια από τις στιγμές που «έγραψαν» ήταν όταν ο υπό παραπομπή Ευάγγελος Βενιζέλος ρώτησε αν αντιλαμβάνονται στον ΣΥΡΙΖΑ το «επί εσχάτη προδοσία» (εδώ).

Σύμφωνα με πολιτικό επιστήμονα που αποτίμησε στο Protagon τις τότε προσπάθειες των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ για τα ΜΜΕ και τη Δικαιοσύνη, «στην αποτυχία της υπόθεσης Novartis σε πολιτικό-επικοινωνιακό επίπεδο έπαιξε ρόλο το γεγονός ότι ναυάγησε η προσπάθεια ελέγχου των τηλεοπτικών καναλιών, που είχε προηγηθεί ενάμισι χρόνο πριν, καθώς και το γεγονός ότι έβαλαν στο κάδρο όχι έναν ή δύο, αλλά δέκα πολιτικούς τους αντιπάλους δίνοντας την εντύπωση ότι επιχειρούν μαζική εκκαθάριση».

♦ Social media – Τύπος – Φορολογικές Αρχές. Η αποτυχία στα μεγάλα κεφάλαια που προαναφέρθηκαν δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχαν επιμέρους νίκες των ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ σε ό,τι αφορά τη στοχοποίηση και ουσιαστικά εξουδετέρωση ενοχλητικών για την κυβέρνηση προσώπων. Ο μηχανισμός των τρολ, «τα παιδιά που δίνουν τη μάχη στο ίντερνετ» όπως είχε πει ο Αλέξης Τσίπρας σε συνέντευξη κ του, ήταν γρήγορος, αποτελεσματικός και καλά συντονισμένος. Το παραδέχθηκαν άλλωστε με τον τρόπο τους και πρώην υπουργοί του ΣΥΡΙΖΑ οι οποίοι έκαναν οργισμένες δηλώσεις το 2023 για τον «στημένο μηχανισμό στα υπόγεια» του ΣΥΡΙΖΑ, όταν αυτός έστρεφε τις κάννες του στο εσωτερικό του κόμματος εναντίον των (πρώην) εσωκομματικών αντιπάλων του κ. Τσίπρα.

Πολλά πρόσωπα, μεταξύ τους εκδότες και δημοσιογράφοι, αλλά και άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, υπέστησαν τη λεγόμενη «δολοφονία χαρακτήρα» από τους διαδικτυακούς λογαριασμούς του κόμματος. Ορισμένοι δέχθηκαν και έκτακτους φορολογικούς ελέγχους, ως μέσο προειδοποίησης, ή και πρόστιμα, αν φαινόταν ότι δεν λαμβάνουν το μήνυμα. Πώς το είπε ο Τραμπ; «Για φοροδιαφυγή, ξέρετε εσείς, θα το βρείτε». Κάποιοι άνθρωποι σιώπησαν, άλλοι έγιναν διαπρύσιοι υποστηρικτές των Αλέξη Τσίπρα και Πάνου Καμμένου, οι περισσότεροι όμως έκαναν υπομονή για να περάσει η μπόρα.

Γιατί απέτυχαν 

Τα παραπάνω δεν στάθηκαν ικανά για να προχωρήσει με σταθερά βήματα η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ στη γκρίζα ζώνη που οδηγεί στο «υβριδικό καθεστώς», στα σύνορα μεταξύ δημοκρατίας και αυταρχικής εξουσίας.

Το γιατί παρά τις φιλόδοξες πρωτοβουλίες τα πράγματα δεν προχώρησαν έχει να κάνει μάλλον με τρεις λόγους. Πρώτον, οι παρεμβάσεις ήταν χοντροκομμένες και γίνονταν εύκολα αντιληπτές (έβγαζαν μάτι), όπως έδειξε η ιστορία με τις δέκα κάλπες της Νovartis. Δεύτερον, παρά τις ισχυρές δόσεις λαϊκισμού και τη διαρκή επίκληση του ηθικού πλεονεκτήματος, η σκληρή λιτότητα του τρίτου μνημονίου και η διάψευση των προεκλογικών υποσχέσεων, μείωναν τη λαϊκή αποδοχή για την κυβέρνηση. Τρίτον, από τον Ιανουάριο του 2016 και την εκλογή Μητσοτάκη στη ΝΔ υπήρχε αντιπολίτευση και συγκροτημένη εναλλακτική λύση.

Εφτασαν λοιπόν στην πηγή οι ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και δεν ήπιαν νερό; Μάλλον ούτε αυτό συνέβη, παρότι ταλαιπωρήθηκαν επί των ημερών τους αρκετοί άνθρωποι. Ισως γι’ αυτό μετά την ήττα του 2019 και την ομαλή παράδοση της εξουσίας στη ΝΔ, περίσσεψε ο εκνευρισμός στον ΣΥΡΙΖΑ για τα λάθη που έγιναν.

Ισως γι’ αυτό στους κάθε λογής μετεκλογικούς απολογισμούς, ειπώθηκαν φράσεις όπως «τη δεύτερη φορά (πρέπει) να ελέγξουμε όλους τους αρμούς της εξουσίας». Οι οποίες αντηχούσαν τα αιτήματα που είχαν εκφραστεί με αγωνία στο εσωτερικό, μέσα στα όργανα, όταν άρχιζε η φθορά. Ξεχωρίζει, η παρακάτω εμβληματική διατύπωση (εδώ) του 2018: «Θα κερδίσουμε τις εκλογές αν βάλουμε και κανέναν φυλακή. Πρέπει να βάλουμε κάποιους φυλακή». Αυτή η κραυγή αγωνίας είναι ίσως και το μότο της χαμένης ευκαιρίας.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News