Τεράστια πλήθη κόσμου συγκεντρώνονται στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου για να αποτίσουν τον ύστατο φόρο τιμής στον «Ποντίφικα των φτωχών» και των περιθωριοποιημένων, ενώ το Βατικανό κάνει τις τελευταίες προετοιμασίες για την κηδεία του πάπα Φραγκίσκου (και παράλληλα φουντώνουν οι διαβουλεύσεις και οι ίντριγκες για τη διαδοχή του εκλιπόντος). Ετσι, η Ρώμη γίνεται για άλλη μια φορά πρωταγωνίστρια των ημερών, καθώς ζωντανεύει ο διπλός ρόλος της ως αυτοκρατορικής πρωτεύουσας και έδρας της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας. Φέτος, μάλιστα, οι εορτασμοί για το Ιωβηλαίο Ετος των Καθολικών, το οποίο εγκαινίασε ο πάπας Φραγκίσκος το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, αναμένεται να προσελκύσουν στην ιταλική πρωτεύουσα περισσότερους από 30 εκατομμύρια τουρίστες-προσκυνητές.

Οι «πρεσβευτές» του τουρισμού στη Ρώμη

Η ομορφιά, η δύναμη, οι αρχαιότητες και οπωσδήποτε η κοινωνία της, με τα καλά και τα κακά της, έχουν εμπνεύσει αναρίθμητα κινηματογραφικά έργα, με την Αιώνια Πόλη άλλοτε να δημιουργεί το φόντο και άλλοτε να πρωταγωνιστεί η ίδια. Εχει, εξάλλου, τους αιώνιους εραστές της ανάμεσα στους πιο διάσημους σκηνοθέτες του κόσμου.

Ο Γούντι Αλεν, για παράδειγμα, υπέκυψε στη γοητεία της αφιερώνοντάς της τη ρομαντική κωμωδία του «Στη Ρώμη με Αγάπη» (2012). Στις τέσσερις ιστορίες της σπονδυλωτής ταινίας με βασικό θέμα όλων τον έρωτα, πρωταγωνιστούν διάσημοι σταρ όπως οι Πενέλοπε Κρουζ, Αλεκ Μπόλντουιν, Ρομπέρτο Μπενίνι, Ορνέλα Μούτι, Τζούντι Ντέιβις, αλλά και ο ίδιος ο Γούντι. Στα πλάνα, δε, παρελαύνουν όλα τα τουριστικά κλισέ που σε κάνουν να τη νοσταλγείς, από τον κλασικό τροχονόμο με τα λευκά γάντια που ρυθμίζει την κυκλοφορία σαν μαέστρος έξω από το Εθνικό Μνημείο του Βιτόριο Εμανουέλε Β’, μέχρι τον Καπιτωλίνο Λόφο, τον μικρότερο αλλά πιο σημαντικό από τους επτά λόφους της αρχαίας Ρώμης, την Πιάτσα ντελ Πόπολο, την μπαρόκ Φοντάνα ντι Τρέβι και την Πιάτσα Ναβόνα.

Στο «Eat Pray Love» (2010) του Ράιαν Μέρφι, που βασίζεται στην ομότιτλη βιογραφία της Ελίζαμπεθ Γκίλμπερτ (Τζούλια Ρόμπερτς) και στη στάση της στη Ρώμη, η αμερικανίδα συγγραφέας θαμπώνεται –όπως άλλωστε κάθε επισκέπτης– από τη μαγεία της πόλης, αλλά και από τις απλές καθημερινές συνήθειες, τις οποίες οι Ρωμαίοι έχουν αναγάγει σε τέχνη: από τον πρωινό εσπρέσο και το διάλειμμα για ένα παγωτό μέχρι την απόλαυση των ζυμαρικών και τις ζωηρές συζητήσεις γύρω από το τραπέζι του φαγητού.

Υπάρχουν, όμως, δυο παλιότερες ταινίες, οι «Διακοπές στη Ρώμη» (1953) και η «Γλυκιά Ζωή» (1960), που «έχρισαν» τους πρωταγωνιστές τους πρεσβευτές του ρωμαϊκού τουρισμού.

Να σημειωθεί ότι, όπως γράφει ο Σον Λέβι στο (κουτσομπολίστικο μεν αλλά πολύ κατατοπιστικό) έργο του «Dolce Vita Confidential» (2016), η Ρώμη αναγεννήθηκε από τις στάχτες της μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και έγινε το επίκεντρο του κινηματογράφου, της μόδας, της δημιουργικής ενέργειας, των ταμπλόιντ και του τολμηρού λιμπερτινισμού, που έκανε το «italian» παγκόσμιο συνώνυμο της γεύσης, του στυλ και της λάμψης. Και η Cinecittà, το τεράστιο κινηματογραφικό στούντιο της Ρώμης, γνωστό και ως «Hollywood-on-the Tiber», προσέλκυσε μια ιλιγγιώδη σειρά από χολιγουντιανούς σταρ, από τον Τσάρλον Ιστον, τον Γκρέγκορι Πεκ, την Οντρεϊ Χέπμπορν, την Αβα Γκάρντνερ και τον Φρανκ Σινάτρα, μέχρι το φλογερό ζευγάρι Ρίτσαρν Μπάρτον – Ελίζαμπεθ Τέιλορ. Πίσω τους έτρεχαν οι παπαράτσι για να τους φωτογραφίσουν.

Στις «Διακοπές στη Ρώμη» (1953), τη ρομαντική κομεντί του Γουίλιαμ Γουάιλερ που ήταν υποψήφια για 10 Οσκαρ, ο αμερικανός δημοσιογράφος Τζο Μπράντλεϊ (Γκρέγκορι Πεκ) ξεναγεί την πριγκίπισσα Αννα (η πρωτοεμφανιζόμενη Οντρεϊ Χέπμπορν κέρδισε με την ερμηνεία της το Οσκαρ Α’ Γυναικείου Ρόλου), αλλά και τους θεατές, στα πιο εντυπωσιακά αξιοθέατα της Ρώμης, με τους πρωταγωνιστές να διασχίζουν χαρούμενοι τους δρόμους της πόλης – με βέσπα, φυσικά.

Από το αφιέρωμα αυτό δεν θα μπορούσαν να λείπουν ακόμα δύο μεγάλοι ιταλοί σκηνοθέτες. Στη δεύτερη ταινία του, το νεορεαλιστικό αριστούργημα «Μάμα Ρόμα», ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι καταγράφει τα ανθρώπινα ρημάδια που άφησαν πίσω τους ο πόλεμος και ο φασισμός, με την Αννα Μανιάνι να ερμηνεύει συγκλονιστικά την πόρνη Μάμα Ρόμα, που καταφεύγει στη Ρώμη μαζί με τον 16χρονο γιο της Ετορε, όταν ο προαγωγός της την παρατάει για να παντρευτεί μια «καθώς πρέπει» χωριατοπούλα.

Δημιουργώντας μια πολιτική και χριστιανική αλληγορία, ο Παζολίνι φωτίζει τον κόσμο του περιθωρίου -αυτούς που νοιάστηκε και ο πάπας Φραγκίσκος και ζήτησε να τον συνοδεύουν στην τελευταία του κατοικία, σκηνοθετώντας ο ίδιος την κηδεία του, έτσι ώστε να «συνομιλήσει» για τελευταία φορά μαζί τους. Κατά κάποιον τρόπο, δε, ο Παζολίνι κάνει έναν διάλογο με τον Ρομπέρτο Ροσελίνι και την πατριωτική «Ρώμη, ανοχύρωτη πόλη» (1945) του, για την περίοδο της γερμανικής κατοχής στη Ρώμη το 1944, πριν φτάσουν τα συμμαχικά στρατεύματα στην ιταλική πρωτεύουσα. Πρωταγωνίστρια ήταν και πάλι η σπουδαία Αννα Μανιάνι.

Ωστόσο και το Βατικανό έχει εμπνεύσει επίσης πολλές διεθνείς παραγωγές. Από το δικό του μερίδιο στη μικρή και τη μεγάλη οθόνη διαλέξαμε δώδεκα σημαντικά έργα.

12 «Κονκλάβιο», 2024

Η καμπάνια προώθησης της ταινίας «Κονκλάβιο», η οποία θριάμβευσε στα φετινά κινηματογραφικά βραβεία, συνέπεσε με τη νοσηλεία του πάπα Φραγκίσκου για νεφρική ανεπάρκεια στα τέλη Φεβρουαρίου. Μάλιστα, ο θάνατός του τη Δευτέρα του Πάσχα εκτόξευσε στα ύψη τις προβολές streaming στο Amazon και σε άλλες πλατφόρμες όπου είναι διαθέσιμη η ταινία. Το πολιτικό θρίλερ του Εντουαρντ Μπέργκερ δεν θα μπορούσε να είναι πιο επίκαιρο, καθώς ακολουθεί τον καρδινάλιο Τόμας Λόρενς (Ρέιφ Φάινς) ο οποίο οργανώνει ένα παπικό κονκλάβιο για την ανάδειξη νέου πάπα μετά τον θάνατο του προηγούμενου.

11 «Στη σκιά του Καραβάτζο» (2022)

Ιταλία, 1600 μ.Χ. Στην ταινία του Μικέλε Πλάσιντο ο Καραβάτζο, καταδικασμένος σε θάνατο έπειτα από μια μονομαχία ερωτικής αντιζηλίας, ζητά χάρη από τον πάπα Παύλο Ε’. Εκείνος, πριν πάρει την απόφασή του, αναθέτει σε έναν μυστικό πράκτορα του Βατικανού να διεξάγει πλήρη έρευνα γύρω από τον εκκεντρικό καλλιτέχνη. Είχε προηγηθεί ο «Caravaggio» (1986), το αριστούργημα αισθητικής του βρετανού Ντέρεκ Τζάρμαν, ο οποίος, επηρεασμένος από την προσωπικότητα του άθεου –και υβριστή για τα δεδομένα της Καθολικής Εκκλησίας–, αμφισεξουαλικού, πρωτοπόρου και αντισυμβατικού καλλιτέχνη καθρεφτίζει στο έργο του τον ίδιο του τον εαυτό.

10 «Οι Δύο Πάπες», 2019

Δεύτερη δημοφιλέστερη ταινία των ημερών μετά το «Κονκλάβιο», το δράμα «Οι Δύο Πάπες» του Φερνάντο Μεϊρέγιες, σε σενάριο Αντονι ΜακΚάρτεν, που προβάλλεται στο Netflix, βασίστηκε σε αληθινή ιστορία. Η πλοκή της ταινίας ξεκινά όταν αναλαμβάνει τον παπικό θώκο ο Βενέδικτος ΙΣΤ’ (Αντονι Χόπκινς), ο οποίος προσπαθεί να πείσει τον αργεντίνο καρδινάλιο Μπεργκόλιο (Τζόναθαν Πράις), μετέπειτα πάπα Φραγκίσκο, να μην παραιτηθεί από τον τίτλο του, μετά από τα γεγονότα που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της θητείας του Βενέδικτου και το σκάνδαλο εγγράφων τα οποία διέρρευσαν στο Βατικανό.

9 «The Young Pope» (2016)

Ο Τζουντ Λο είναι ο νεαρός πάπας στη σατιρική σειρά εννέα επεισοδίων «The Young Pope» του Πάολο Σορεντίνο, που προβάλλεται στο Netflix. Ακολουθεί την εξέλιξη του νεαρού αμερικανού καρδινάλιου Λένι Μπελάρντο, ο οποίος γίνεται ο πάπας Πίος XIII και αναδεικνύεται στον πιο συντηρητικό θρησκευτικό ηγέτη που βρέθηκε ποτέ στη θέση του ποντίφικα. Η Νταϊάν Κίτον υποδύεται την έμπιστη αδελφή του Μαίρη, σε ένα  Βατικανό γεμάτο ίντριγκες.

8 «Suburra: Υπόγεια Πόλη 2015»

Στιλιζαρισμένο, βίαιο νεονουάρ για τη μαφιόζικη πολιτική πραγματικότητα της Ιταλίας από τον σκηνοθέτη του τηλεοπτικού «Gomorra» Στέφανο Σολίμα, το «Suburra: Υπόγεια Πόλη», βασισμένο στο βιβλίο των Κάρλο Μπονίνι και Τζανκάρλο ντε Κατάλντο «Suburra – Ρώμη, πρωτεύουσα της Μαφίας» (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις της Εστίας) περιγράφει το μεγαλεπήβολο σχέδιο ενός μαφιόζου με διασυνδέσεις στην κυβέρνηση και το Βατικανό, ο οποίος σχεδιάζει να μετατρέψει την Οστια, λίγο έξω από τη Ρώμη, σε καινούργιο Λας Βέγκας.

Η ταινία μεταφέρει στην οθόνη μια ιστορία σύγχρονης διαφθοράς στην οποία εμπλέκονται οι πάντες, με φόντο τα πιο σκοτεινά σημεία της πόλης και τα ύποπτα πάρτι: η μαφία και οι προστατευόμενοί της, έμποροι ναρκωτικών, υψηλόβαθμα στελέχη του Βατικανού, πολιτικοί και παραπολιτικοί παράγοντες. Σε αυτή βασίστηκε και η ομώνυμη τηλεοπτική σειρά του Netflix («Suburra: Blood on Rome») του 2017, με τον Γεράσιμο Σκιαδαρέση στον ρόλο ενός ιερωμένου του Βατικανού που τα πάθη του τον μπλέκουν άσχημα.

7 «Εχουμε Πάπα!» (2011)

Στην κωμωδία του Νάνι Μορέτι «Εχουμε Πάπα!», μια φράση που χρησιμοποιείται κατά την ανακοίνωση του νέου πάπα, η ιστορία περιστρέφεται γύρω από τον καρδινάλιο Μέλβιλ (Μισέλ Πικολί), ο οποίος εκλέγεται πάπας παρά τη θέλησή του. Τη στιγμή της δημόσιας ανακοίνωσης της εκλογής του, με τους πιστούς να συγκεντρώνονται στην πλατεία του Αγίου Πέτρου, ο νεοεκλεγείς πάπας παθαίνει κρίση πανικού και το Βατικανό καλεί τον ψυχαναλυτή Μπρέτσι να τον βοηθήσει να βγει στο μπαλκόνι.

6 «Αμήν.» (2002)

Η ταινία «Αμήν.» του Κώστα Γαβρά, πιστή στο πνεύμα του σινεμά καταγγελίας, το οποίο ανέκαθεν υπηρέτησε ο διάσημος έλληνας σκηνοθέτης, αναφέρεται στο Ολοκαύτωμα και στην αναγκαιότητα της διάσωσης της ιστορικής μνήμης. Βασίζεται στην ιστορία του χημικού Κουρτ Γκέρσταϊν (Ούλριχ Τουκούρ), ο οποίος ήταν υπαρκτό πρόσωπο και αξιωματικός των Ες-Ες, που προσπάθησε αποτυχημένα να ευαισθητοποιήσει την Καθολική Εκκλησία σχετικά με το Ολοκαύτωμα. Προμήθευε τα στρατόπεδα συγκέντρωσης με το φονικό Zyklon B, ταυτόχρονα όμως κατήγγειλε τα εγκλήματα, ενημερώνοντας τον πάπα Πίο ΙΒ’ και ρισκάροντας την ασφάλεια τη δική του και της οικογένειάς του. Βοήθεια τού προσέφερε ο νεαρός Ιησουίτης Ρικάρντο Φοντάνα (Ματιέ Κασοβίτς). Οπως ήταν αναμενόμενο, η ταινία προκάλεσε σκάνδαλο και την απόρριψη του Βατικανού

5 «Πάπισσα Ιωάννα» (2009)

Στην ταινία του Σένκε Βόρτμαν «Πάπισσα Ιωάννα» (γερμανικός τίτλος «Die Päpstin») ο θρύλος της γυναίκας που φέρεται να κατέλαβε τον παπικό θρόνο με το όνομα πάπας Ιωάννης Η’ για ένα διάστημα στον Μεσαίωνα, γίνεται και πάλι ταινία μετά την παλαιότερη εκδοχή του 1972, με τη Λιβ Ούλμαν στον κεντρικό ρόλο.

Με την ευκαιρία θα σας πρότεινα και την «Πάπισσα Ιωάννα» του Εμμανουήλ Ροΐδη,  κλασικό μυθιστόρημα –σταθμό στην ελληνική λογοτεχνία,  που αφορίστηκε από την Ορθόδοξη εκκλησία. Η νέα έκδοση του Μεταίχμιου περιλαμβάνει το αυθεντικό κείμενο του 1866, την απάντηση του Ροΐδη στην Ιερά Σύνοδο (Ολίγαι Λέξεις…), την ειρωνική «απολογία» του (Επιστολαί ενός Αγρινιώτου), καθώς και εκτενή εισαγωγή του επιμελητή.

4 «Ο Νονός ΙΙΙ» (1990)

Στον αριστουργηματικό «Νονό ΙΙΙ», με τον οποίο κλείνει η τριλογία του Φράνσις Φορντ Κόπολα, ο Μάικλ Κορλεόνε (Αλ Πατσίνο) προσπαθεί να βγάλει την οικογένειά του από το έγκλημα και να μετατρέψει τις επιχειρήσεις του σε νόμιμες δραστηριότητες ξεπλένοντας το «άγιο» χρήμα του Βατικανού, ενώ παράλληλα αναζητά τον διάδοχό του. Ωστόσο συνειδητοποιεί ότι η συμφωνία με την πανίσχυρη εταιρεία Ιμομπιλιάρε είναι στην πραγματικότητα μια συνωμοσία μεταξύ του Ντον Λουκέζι, του αρχιεπισκόπου  Γκίλντεϊ και του τραπεζίτη Φρέντερικ Κάιντσιγκ (Χέλμουτ Μπέργκερ) και συναντά τον μελλοντικό πάπα, καρδινάλιο Λαμπέρτο (Ραφ Βαλόνε), για να μιλήσουν για τη συμφωνία. Ωστόσο το Βατικανό απαγόρευσε τα γυρίσματα εντός των ορίων του, καθώς ο Κόπολα εκμεταλλεύθηκε τη φημολογία για την ένδοθεν δολοφονία του πάπα Ιωάννη Παύλου Α’, ο οποίος πέθανε αιφνιδίως μόλις 33 ημέρες μετά την εκλογή του. Λέγεται ότι σχεδίαζε μεταρρυθμίσεις στη διοίκηση της Banca Vaticana, γεγονός που μπορεί να έθιγε τα συμφέροντα πολλών.

3 «The Abdication» (1974)

Η ξεχασμένη ταινία «Η Εκθρόνιση» του Αντονι Χάρβεϊ (έκανε το μοντάζ στη «Λολίτα» και στο «ΣΟΣ Πεντάγωνο Καλεί Μόσχα» του Κιούμπρικ) αφηγείται την επίσκεψη της βασίλισσας Χριστίνας της Σουηδίας  (Λιβ Ούλμαν) στο Βατικανό, αφού παραιτήθηκε από τον θρόνο της και ασπάστηκε τον καθολικισμό, και τη φανταστική εκδοχή του έρωτά της για τον καρδινάλιο Ατσολίνο (Πίτερ Φιντς), ο οποίος τη βοηθάει να προσαρμοστεί στη ζωή της Ρώμης και επιβλέπει τις οικονομικές της υποθέσεις. Η μουσική του Νίνο Ρότα στα συν της ταινίας.

2 «Αγωνία και Εκστασις» (1965)

Βασισμένη στο ομώνυμο βιογραφικό μυθιστόρημα του Ερβιν Στόουν, η επική ταινία «Αγωνία και Εκστασις» (1965) του Κάρολ Ριντ είναι η χολιγουντιανή εκδοχή της δημιουργίας των τοιχογραφιών της Καπέλα Σιξτίνα από τον Μιχαήλ Αγγελο (Τσάρλτον Ιστον), τον οποίο προσέλαβε για τον λόγο αυτόν ο πάπας Ιούλιος Β’ (Ρεξ Χάρισον). Ο Μιχαήλ Αγγελος, ο οποίος θεωρεί τον εαυτό του γλύπτη και όχι ζωγράφο, αποφασίζει να μην υπακούσει στις διαταγές του πάπα. Εκείνος γίνεται έξαλλος μαζί του, όπως και ο Χάρισον με τον Ιστον εκείνη την εποχή. Οι ηθοποιοί δεν μιλιόντουσαν κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Αν και απέτυχε εμπορικά, η ταινία έλαβε πέντε υποψηφιότητες για Οσκαρ.

1 «Ο Καρδινάλιος» (1963)

Αν και από τις πιο «αδύναμες» ταινίες του σκηνοθέτη Οτο Πρέμινγκερ, ο «Καρδινάλιος» τιμήθηκε με έξι υποψηφιότητες για Οσκαρ, μία εκ των οποίων για τη μοναδική ερμηνεία του Τζον Χιούστον στον ρόλο του καρδινάλιου Γκλένον. Το σενάριο βασίστηκε στη ζωή του αρχιεπισκόπου της Νέας Υόρκης Φράνσις Τζόζεφ Σπέλμαν και αγγίζει διάφορα κοινωνικά ζητήματα, όπως τον διαθρησκευτικό γάμο, το σεξ εκτός γάμου, την άμβλωση, τον φυλετικό φανατισμό, την άνοδο του φασισμού και τον πόλεμο. Μάλιστα, ο σύνδεσμος του Βατικανού με την παραγωγή ήταν ο επίσκοπος Ράτζινγκερ, μετέπειτα πάπας Βενέδικτος 16ος, δηλαδή ο ένας από τους δύο πάπες της ταινίας «Οι Δύο Πάπες», τον οποίο υποδύεται ο Χόπκινς.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News