Πολλές και άγνωστες μεταβλητές στην ήδη εξαιρετικά περίπλοκη εξίσωση της Συρίας έφερε η κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού από την τουρκική αεροπορία στα σύνορα Τουρκίας και Ρωσίας ενώ το βέβαιο είναι ότι έβαλε τις σχέσεις των δύο χωρών σε μια νέα εποχή ψυχρότητας. Μία ημέρα μετά το γεγονός, για το οποίο κάποιες λεπτομέρειες παραμένουν συγκεχυμένες και ασαφείς, και αφού οι πλευρές έχουν να επιδείξουν υψηλούς τόνους αλλά μια σχετική αυτοσυγκράτηση, το ενδιαφέρον μετατοπίζεται στις μακροπρόθεσμες συνέπειες.

Σε μια πρώτη αντίδραση, η ρωσική απάντηση είναι διπλωματική-στρατιωτική και έμμεσα πλήττει τις οικονομικές σχέσεις των δύο χωρών. Ο Βλάντιμιρ Πούτιν ήταν σαφής για το ότι το γεγονός της κατάρριψης θα έχει «σοβαρές επιπτώσεις» για τις σχέσεις των δύο χωρών. Κρίνοντας και από νεότερες δηλώσεις του Ταγίπ Ερντογάν, η Τουρκία δεν φαίνεται να επιθυμεί περαιτέρω κλιμάκωση, αλλά μάλλον δεν θα αποφύγει πολιτικά και οικονομικά αντίμετρα.

Με το συνηθισμένο ωμό ύφος του αναφέρθηκε και στο ρόλο της Τουρκίας, μιλώντας δημόσια – και μάλιστα σε τέτοιο υψηλό επίπεδο – για κάτι που ψιθυρίζεται πολύ καιρό. Η Τουρκία, είπε ο Ρώσος πρόεδρος, δεν έχει μόνο ύποπτες συναλλαγές με το Ισλαμικό Κράτος κυρίως σε ό,τι αφορά το πετρέλαιο, είναι και «συνεργάτες τρομοκρατών».

Ο υπουργός Εξωτερικών Σερκγέι Λαβρόφ ακύρωσε προγραμματισμένο ταξίδι στην Αγκυρα και σε συνέντευξή του πέρασε και αυτός στην αντεπίθεση. Η κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού ήταν προσχεδιασμένη ενέργεια, υποστήριξε για να προσθέσει ότι η χώρα του δεν σκοπεύει να κηρύξει πόλεμο, αλλά θα επανεξετάσει τις σχέσεις της με την Τουρκία. «Δεν είναι μυστικό ότι οι τρομοκράτες χρησιμοποιούν ρωσικό έδαφος» είπε ακόμη ο κ. Λαβρόφ μένοντας στην γραμμή του προέδρου Πούτιν

Το 2014 επισκέφτηκαν την Τουρκία 4,4 εκατομμύρια Ρώσοι, από τους οποίους τα 3,3 εκατομμύρια σαν τουρίστες

Μιλώντας στον Guardian, ο Ντμίτρ Τρένιν, αναλυτής του Carnegie Endowment for International Peace, προσδιορίζει τα σημεία που θα γίνουν αντικείμενο διπλωματικής και οικονομικής αντιπαράθεσης: «Ο Πούτιν θα ξεγράψει τον Ερντογάν από εταίρο και η Τουρκία δεν θα θεωρείται φιλική χώρα», υπογραμμίζει καταρχάς. Το επόμενο λογικό βήμα θα είναι ο περιορισμός των αεροπορικών ταξιδιών που θα απομακρύνουν πολλούς Ρώσους τουρίστες από την Τουρκία. Είναι ακόμη ο αγωγός αερίου Turkish Stream που θα ακυρωθεί ή θα ανασταλεί και, πέρα από αυτά, τα ρωσικά βομβαρδιστικά στη Συρία θα συνοδεύονται από μαχητικά για προστασία.

Μια πρώτη προειδοποίηση ήδη ήρθε την Τετάρτη από τον πρωθυπουργό Ντμίτρι Μεντβέντεφ: Οι «μακροχρόνιες φιλικές σχέσεις Ρωσίας και Τουρκίας, μεταξύ τους οι οικονομικές και πολιτιστικές» έχουν υπονομευτεί και η ζημιά δύσκολα θα αποκατασταθεί. Μίλησε όμως και για επιδείνωση των σχέσεων Ρωσίας και ΝΑΤΟ, «που καθόλου δεν μπορεί να δικαιολογηθεί» κα8ι επανέλαβε τα περί σχέσεων Τουρκίας και ISIS.

Ειδικότερα για τα οικονομικά, ο τουρισμός και τα ενεργειακά είναι αυτά που συνδέουν περισσότερο Ρωσία και Τουρκία, επισημαίνεται από το Reuters. Μόνο το 2014 οι Ρώσοι τουρίστες στην Τουρκία έφτασαν τα 3,3 εκατομμύρια (η δεύτερη μεγαλύτερη ομάδα μετά τους Γερμανούς), εκμεταλλευόμενοι εξάλλου το ότι δεν χρειάζονται βίζα. Σημαντικό είναι το εμπόριο τροφίμων μεταξύ των δύο χωρών, αλλά πολύ περισσότερο ίσως ότι η Τουρκία είναι από τους μεγαλύτερους αγοραστές του ρωσικού πετρελαίου και – κυρίως – του φυσικού αερίου. Μια κίνηση επανατιμολόγησης του τελευταίου, όπως η Ρωσία είχε κάνει στο παρελθόν με την Ουκρανία, θα μπορούσε να έχει επιπτώσεις στην τουρκική οικονομία που έχει περάσει πια τις ημέρες της ανέφελης ανάπτυξης.

«Είναι δικαίωμά μας να υπερασπιζόμαστε τη χώρα μας»

Η θέση της Τουρκίας όπως τη συνόψισε ο Ταγίπ Ερντογάν, είναι ότι προσπάθησε να αποφύγει ένα τέτοιο επεισόδιο, αλλά σαν χώρα έχει το δικαίωμα να υπερασπιστεί τα σύνορά της. Προσθέτει δε η Αγκυρα ότι υπήρξαν και πολλές παραβιάσεις από ρωσικά αεροσκάφη το τελευταίο διάστημα και ότι προειδοποιήθηκαν πολλές φορές οι πιλότοι του ρωσικού μαχητικού. Η εικόνα από τα ραντάρ που δημοσιοποίησε το τουρκικό επιτελείο δείχνει μια παραβίαση 17 δευτερολέπτων – αυτό επισήμανε και ο Μπαράκ Ομπάμα – και θέτει το ερώτημα για το αν η αντίδραση ήταν υπερβολική.

Δεν είναι μόνο η κατάρριψη: τη σκιά του ρίχνει ο θάνατος του πιλότου και η άγνωστη τύχη του δεύτερου. Ο θάνατος ενός βασικού πρωταγωνιστή του επεισοδίου είναι επόμενο να αφήνει πολλά κενά ως προς το τι έγινε, αν δηλαδή το αεροσκάφος πέρασε στον τουρκικό εναέριο χώρο κατά λάθος, αν προειδοποιήθηκαν και πόσες φορές για την παραβίαση. Και οι δύο πιλότοι κατάφεραν να διασωθούν από το αεροσκάφος αλλά, κατά τους ισχυρισμούς των Τουρκεμένων ανταρτών στην περιοχή, πέθαναν στα χέρια τους. Αν ισχύει αυτό και αν οι πιλότοι ήταν εν ζωή όταν συνελήφθησαν, είναι πιθανό να πρόκειται για έγκλημα πολέμου. Νεκρός είναι ακόμη ένας Ρώσος πεζοναύτης που συμμετείχε σε επιχειρήσεις διάσωσης.

Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ τάχτηκαν με την πλευρά της Τουρκίας υιοθετώντας τη δική της εκδοχή των γεγονότων και τη δικαιολογητική γραμμή. Ωστόσο και ο Μπαράκ Ομπάμα και ο γγ του ΝΑΤΟ καλούν να υπάρξει αυτοσυγκράτηση και αποκλιμάκωση. Η κίνηση της Τουρκίας να προσφύγει στο ΝΑΤΟ – έστω και χωρίς να ζητήσει την ενεργοποίηση του άρθρου 4, το οποίο θα κινητοποιούσε όλη τη Συμμαχία υπέρ του μέλους που ζητά την επίκληση – δεν έμεινε ασχολίαστη από τον Βλ. Πούτιν: «Φέρονταν σαν να καταρρίψαμε εμείς αεροσκάφος τους».

Η Αγκυρα όμως για την ώρα δεν έχει προβεί σε άλλες κινήσεις, έχοντας εξασφαλίσει την (μάλλον αυτονόητη) υποστηρικτική στάση των συμμάχων της· κρίνοντας και από νεότερες δηλώσεις του Ταγίπ Ερντογάν, δεν φαίνεται να επιθυμεί περαιτέρω κλιμάκωση. Ακόμα περισσότερο κατευναστικός ο πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου δήλωσε ότι η χώρα του δεν προτίθεται να επιδεινώσει την ένταση με τη Ρωσία, την οποία χαρακτήρισε «φιλική και γειτονική χώρα» με την οποία «δεν έχουμε την πρόθεση να θέσουμε σε κίνδυνο τις σχέσεις μας». Ο επικεφαλής της κυβέρνησης εξήγησε πως «οι δίαυλοι επικοινωνίας» με τη Ρωσία παραμένουν ανοικτοί.

Αν καμία από τις δύο πλευρές δεν θελήσει να οξύνει περισσότερο την κατάσταση, και καθώς άλλοι παίκτες, όπως οι ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και ο ΟΗΕ, συνιστούν ψυχραιμία και αποκλιμάκωση, οι αντιδράσεις φαίνεται ότι θα μείνουν και σε αυτό το επίπεδο. Ζητούμενο των επόμενων ημερών να φανεί η έκταση και η μορφή των αντιδράσεων.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News