Το Ανθρωπόκαινο (Anthropocene) ή Ανθρωπόκαινος εποχή είναι ένας νέος όρος που προτείνεται και χρησιμοποιείται (ανεπίσημα) από τους επιστήμονες για να περιγράψει τη σύγχρονη γεωλογική εποχή του πλανήτη μας και τις επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας στο γήινο σύστημα: στη γεώσφαιρα, στην υδρόσφαιρα, στη βιόσφαιρα και στην ατμόσφαιρα.

Μεταξύ των γεωλόγων υπάρχουν πολλές αντιπαραθέσεις, πέρυσι μάλιστα μια επιτροπή της Διεθνούς Ενωσης Γεωλογικών Επιστημών (IUGS) υπεύθυνη για τον καθορισμό των γεωλογικών εποχών απέρριψε την έννοια της Ανθρωπόκαινου, υποστηρίζοντας ότι η ανθρωπότητα παραμένει στην εποχή της Ολόκαινου, η οποία ξεκίνησε πριν από 11.700 χρόνια. Ωστόσο στην ανακοίνωσή της η IUGS επισημαίνει ότι ο όρος «Ανθρωπόκαινο» διατηρεί όλη την αξία του και μπορεί να χρησιμοποιηθεί από οποιονδήποτε επιθυμεί να περιγράψει –ή ακόμη και να καταγγείλει– τις επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας στο παγκόσμιο περιβάλλον.

Οι γεωλόγοι διαφωνούν για την ημερομηνία έναρξης αυτής της νέας γεωλογικής περιόδου, πολλοί όμως επισημαίνουν ότι υπερτροφοδοτήθηκε περίπου 200 χρόνια πριν, όταν οι επιταχυνόμενες επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας στην οικόσφαιρα ενισχύθηκαν από τη Βιομηχανική Επανάσταση, γράφει στον Guardian ο βραβευμένος βρετανός φωτογράφος Ζεντ Νέλσον.

Τα στρώματα βράχων που δημιουργούνται κάτω από τα πόδια μας σήμερα θα αποκαλύψουν τον αντίκτυπο της ανθρώπινης δραστηριότητας πολύ μετά την εξαφάνισή μας, γράφει. Οι μελλοντικοί γεωλόγοι θα βρουν ραδιενεργά ισότοπα από δοκιμές πυρηνικών βομβών, τεράστιες συγκεντρώσεις πλαστικών, ρύπους από την καύση ορυκτών καυσίμων και τεράστιες ποσότητες τσιμέντου, που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή των πόλεών μας.

Στο μεταξύ, μια έκθεση του Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση και της Βρετανικής Ζωολογικής Εταιρείας, του 2024, δείχνει μια μέση μείωση 73% των πληθυσμών άγριων ζώων στη Γη τα τελευταία 50 χρόνια, καθώς ωθούμε πλάσματα και φυτά στην εξαφάνιση, καταστρέφοντας το φυσικό τους περιβάλλον.

Οι άνθρωποι έχουν συγκεντρωθεί στις πόλεις. Εχουμε απομακρυνθεί από τη γη, στην οποία κάποτε περιπλανιόμασταν, και από άλλα ζώα. Αλλά κάπου βαθιά μέσα μας η επιθυμία για επαφή με τη φύση παραμένει. Ετσι, καθώς καταστρέφουμε τον φυσικό κόσμο γύρω μας, έχουμε γίνει κορυφαίοι στη σκηνοθεσία μιας τεχνητής εμπειρίας της φύσης, ενός καθησυχαστικού θεάματος, μιας ψευδαίσθησης, υπογραμμίζει o Νέλσον, με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του «The Anthropocene Illusion».

Τα τελευταία έξι χρόνια ο βρετανός φωτογράφος έχει επισκεφθεί 14 χώρες σε τέσσερις ηπείρους, παρατηρώντας πώς εμείς οι άνθρωποι βυθιζόμαστε σε ολοένα και πιο τεχνητά τοπία. Εβδομήντα πέντε έγχρωμες φωτογραφίες από αυτά τα ταξίδια έχει συμπεριλάβει ο Νέλσον στο βιβλίο του. Κάνουμε διακοπές σε κατασκευασμένες παραλίες, λέει, επισκεπτόμαστε ζωολογικούς κήπους που εκθέτουν ζωντανά ζώα σε διοράματα τα οποία αναπαριστούν καλλιτεχνικά τον φυσικό τους οικότοπο, και επισκεπτόμαστε πάρκα ψυχαγωγίας που προσφέρουν «εμπειρίες ζούγκλας». Ατενίζουμε υδρόβια πλάσματα σε τεχνητά φωτισμένους θαλάσσιους κόσμους και πολικές αρκούδες σε κινεζικά εμπορικά κέντρα, που ζουν σε γυάλινες προθήκες με πλαστικό πάγο και χιόνι. Κάνουμε σκι σε πλαγιές με τεχνητό χιόνι στο Ντουμπάι, ενώ έξω στην έρημο η θερμοκρασία είναι 48°C. Θέλετε μερικά παραδείγματα;

Τροπικό θέρετρο «Tropical Islands», Βερολίνο

Το τροπικό θεματικό πάρκο και θέρετρο «Tropical Islands», στο Κράουσνικ της Γερμανίας, απέχει μόλις λίγα λεπτά με το τρένο από το Βερολίνο. Στεγασμένο σε έναν τεράστιο, ερμητικά σφραγισμένο θόλο, το θέρετρο προσφέρει μια αμμώδη παραλία, ένα εσωτερικό τροπικό δάσος 10.000 τ.μ., έναν καταρράκτη και έναν μαγκρόβιο βάλτο με ζωντανές χελώνες, δρακόψαρα, φλαμίνγκο και παπαγάλους μακάο (αρά). Είναι τόσο μεγάλο που μπορεί κανείς να πετάξει με αερόστατο μέσα στον θόλο, αιωρούμενος πάνω από τα πλήθη που «λιάζονται» στη συνθετική παραλία από κάτω.

«Walt Disney World», Καλιφόρνια

Το «Walt Disney World» στο Ορλάντο της Φλόριντα καλύπτει σήμερα 100 τ.χλμ. (39 τ. μίλια), δηλαδή μια έκταση σχεδόν όσο το Παρίσι. Ολοκληρώθηκε το 1971 και είναι το μεγαλύτερο και πιο δημοφιλές θεματικό πάρκο στον πλανήτη. Το 2022 το επισκέφθηκαν περισσότεροι από 47 εκατ. άνθρωποι και τα συνολικά έσοδά του ανήλθαν σε 28,7 δισ. δολάρια. Εννέα εκατομμύρια από αυτούς τους ανθρώπους, δε, επισκέφθηκαν το «Animal Kingdom» («Ζωικό Βασίλειο») της Disney.

Εκεί ο Νέλσον επισκέφθηκε την εκδοχή της Disney για την Αφρική, όπου μπορεί κανείς να παρατηρήσει ελέφαντες, ρινόκερους και ψεύτικα χωριά (κινούμενος με το ηλεκτρικό του σκούτερ με ενσωματωμένη θήκη για ποτήρια). Στις εμπειρίες περιλαμβάνονται το «Σαφάρι στο Κιλιμάντζαρο» και το «Μονοπάτι Εξερεύνησης στους Καταρράκτες Γορίλλα», που προσφέρει ασφαλή θέα στα μεγαλύτερα πρωτεύοντα θηλαστικά του κόσμου, με μουσική υπόκρουση. Και στο εστιατόριο «Tusker House» συναντάς τον Ντόναλντ Ντακ με στολή σαφάρι αποικιακής εποχής και κράνος, πριν ξεκινήσεις τις βόλτες στην Αγρια Αφρική («Wild Africa Trek») για να δεις ρινόκερους.

Μια «άγρια φύση» χωρίς εκπλήξεις

Επισκεπτόμενος πολυάριθμα θεματικά πάρκα και ζωολογικούς κήπους, ο Ζεντ Νέλσον γράφει στον Guardian ότι συνειδητοποίησε κάτι παράξενο: σε αυτά τα μέρη τίποτα δεν συμβαίνει. Δεν υπάρχουν εκπλήξεις. Μπορεί να υπάρχει μια μηχανή παραγωγής κυμάτων, ένα ηφαίστειο που βγάζει καπνό κάθε μία ώρα ή ένα rollercoaster (τρενάκι του λούνα παρκ) που προσφέρει στιγμιαίες συγκινήσεις. Αλλά τίποτα δεν αλλάζει, καλό ή κακό.

Ολα επαναλαμβάνονται. Τίποτα δεν συμβαίνει, εκτός αν είναι μέρος της παράστασης. Εδώ η φύση είναι ασφαλής – χωρίς αγκάθια, έντομα που τσιμπούν, πλημμύρες ή απρόβλεπτα πλάσματα. Αυτή είναι η φύση μόνο ως θέαμα. Ακόμα και τα απομεινάρια της φύσης που επιβιώνουν στον πραγματικό κόσμο συσκευάζονται για την κατανάλωσή μας.

Εθνικό Πάρκο Γιόσεμαϊτ, Καλιφόρνια

Το Εθνικό Πάρκο Γιόσεμαϊτ δέχεται περισσότερους από 4 εκατ. επισκέπτες ετησίως και σχεδόν όλοι μεταβαίνουν εκεί με αυτοκίνητο. Ο Νέλσον γράφει ότι βρέθηκε σε ένα μεγάλο μποτιλιάρισμα από SUV που σέρνονταν μέσα στο πάρκο, με τις μηχανές αναμμένες και το κλιματιστικό σε λειτουργία. Περιστασιακά, δε, άνοιγε ένα παράθυρο και ένα χέρι απλωνόταν έξω για να τραβήξει μια φωτογραφία με smartphone.

Πίστες με τεχνητό χιόνι, η νέα τάση

Οι τουρίστες του σκι γίνονται επίσης όλο και πιο απαιτητικοί. Ολοι θέλουν μια χειμερινή χώρα των θαυμάτων, παρά τις αυξανόμενες θερμοκρασίες. Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, η διάρκεια των χιονοδρομικών περιόδων στο Βόρειο Ημισφαίριο μειωνόταν κατά πέντε ημέρες κάθε δεκαετίας, αρχής γενομένης από εκείνη του 1970. Στην Ιταλία, οι χιονοδρομικές πίστες, σε ποσοστό το 87%, διατηρήθηκαν σε λειτουργία με τεχνητό χιόνι το 2018, την πρώτη χρονιά που ο βρετανός φωτογράφος επισκέφθηκε τη χώρα. Πολλά χιονοδρομικά κέντρα χρησιμοποιούν τεχνητό χιόνι για να παρατείνουν τη σεζόν, σήμερα μάλιστα μερικά βασίζονται σχεδόν εξ ολοκλήρου στην παραγωγή τεχνητού χιονιού.

Ο Νέλσον γράφει ότι είδε ολόκληρες πλαγιές καλυμμένες με κανόνια χιονιού, που λειτουργούν όλη νύχτα. Ενα τυπικό θέρετρο στους Ιταλικούς Δολομίτες είχε έναν σταθμό παραγωγής ενέργειας πέντε megawatt για να τροφοδοτεί τα 250 κανόνια χιονιού του. Ο ιδιοκτήτης τού είπε: «Φτιάχνουμε καλύτερο χιόνι από το φυσικό. Τα τελευταία 20 χρόνια οι τουρίστες έχουν συνηθίσει να περιμένουν χιόνι με τέλεια ποιότητα σαμπάνιας…».

Συμβίωση στην «άγρια φύση»

Ξενοδοχεία στην Ασία προσφέρουν ζωντανές συναντήσεις με πιγκουίνους σε εστιατόρια, ενώ στις φάρμες λιονταριών της Νότιας Αφρικής οι τουρίστες έχουν την ευκαιρία να χαϊδέψουν μικρά λιοντάρια και να περπατήσουν με ήμερα ενήλικα λιοντάρια. Αργότερα, τα ίδια αυτά ζώα θα πωληθούν σε επισκέπτες κυνηγούς τροπαίων που θέλουν μια αβίαστη εμπειρία κυνηγιού στην «άγρια φύση». Ακόμα και τα μεγάλα, προηγουμένως αδάμαστα μέρη δέχονται πλέον επίθεση.

Μόνο το 3% της παγκόσμιας γης παραμένει οικολογικά άθικτο, με υγιείς πληθυσμούς όλων των αρχικών ζώων και ανενόχλητους βιότοπους.

Ο Κάρολος Δαρβίνος ανακατηγοριοποίησε με αμφιλεγόμενο τρόπο τον άνθρωπο ως απλώς άλλο ένα είδος, ένα κλαδάκι στο μεγάλο δέντρο της ζωής. Αλλά οι σύγχρονοι άνθρωποι δεν είναι πλέον απλώς άλλο ένα είδος. Είμαστε οι πρώτοι που αναδιαμορφώνουν το οικοσύστημα της Γης, υπογραμμίζει ο Ζεντ Νέλσον στον Guardian. Εχουμε γίνει οι κύριοι του πλανήτη μας και καθοριστικοί για το πεπρωμένο της ζωής στη Γη, λέει. Αλλά φαίνεται ότι δεν είμαστε προετοιμασμένοι –ηθικά, συναισθηματικά ή επιστημονικά– για τις τεράστιες παρενέργειες της νέας και απερίσκεπτα ασκούμενης εξουσίας μας πάνω στον πλανήτη μας.

Στο βιβλίο του «Το Τέλος της Φύσης» («The End of Nature», 1989), ο περιβαλλοντολόγος Μπιλ ΜακΚίμπεν προέβλεψε μια μέρα που το αλλαγμένο περιβάλλον μας θα ξεπεράσει τη χωρητικότητα του περιβαλλοντικού λεξιλογίου. Η ανακατασκευασμένη Γη, υποστήριξε, θα σημειώνει το ένα ρεκόρ μετά το άλλο –περισσότερη ζέστη, περισσότερο κρύο, μεγαλύτερη ξηρασία– προτού οι άνθρωποι αναγκαστούν να αναζητήσουν νέους τρόπους περιγραφής και κατανόησης των γεγονότων. Και υποθέτει ότι για πολύ καιρό, ενώ θα είναι αντιμέτωποι με τα στοιχεία ενός μεταβαλλόμενου κόσμου, απλώς θα αρνούνται να αλλάξουν γνώμη.

Δημιουργώντας μνημεία όσων έχουμε χάσει

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η αδιάκοπη ροή οπτικής διέγερσης και πληροφοριών του διαδικτύου έχουν δημιουργήσει μια κατάσταση μη πραγματικότητας, όπου δεν αναζητούμε πλέον την αλήθεια, αλλά μόνο ένα είδος έκπληξης.

Το μέλλον μας ως είδος εξαρτάται από επείγουσες νέες αξιολογήσεις της σχέσης της ανθρωπότητας με τον φυσικό κόσμο. Εχουμε απομακρυνθεί από τη φύση, και όμως λαχταράμε μια σύνδεση με αυτό ακριβώς στο οποίο έχουμε γυρίσει την πλάτη. Περιβάλλοντας τον εαυτό μας με προσομοιωμένες αναπαραστάσεις της φύσης, δημιουργούμε άθελά μας μνημεία για τα πράγματα που έχουμε χάσει.

Θα χρειαστεί μια παραδειγματική αλλαγή στις προτεραιότητες και την ενσυναίσθησή μας για να αλλάξουμε, υποστηρίζει ο Νέλσον στον Guardian. Αλλά η αλλαγή πρέπει να συμβεί σε βιομηχανικό και πολιτικό επίπεδο. Ο βρετανός φωτογράφος προτείνει μια λίστα με σπουδαίες ιδέες την οποία έχει ήδη έτοιμη: προστατευμένα φυσικά ενδιαιτήματα, αναζωογόνηση της άγριας φύσης, βιώσιμες γεωργικές πρακτικές, ηθική μεταχείριση των ζώων, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και μειώσεις στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και στη ρύπανση από πλαστικά.

Ξέρουμε τι μπορεί να γίνει, υποστηρίζει. Απλώς πρέπει να βρούμε ηγέτες της πολιτικής και της βιομηχανίας που θέλουν να το κάνουν.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News