Το Παγκόσμιο Κύπελλο του 1978 -όπως και οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Χίτλερ στο Βερολίνο του ’36- έμεινε στην ιστορία των σπορ σαν ανεξίτηλος λεκές. Διοργανώθηκε στην Αργεντινή του δικτάτορα Χόρχε Βιντέλα με την ακατανόητη ανοχή της διεθνούς κοινότητας και της FIFA απέναντι σε ένα αιματοβαμμένο καθεστώς διώξεων, βασανιστηρίων, εκτελέσεων και εξαφανίσεων αντιφρονούντων πολιτών, ρίχνοντας στάχτη στα μάτια του Κόσμου και επιτρέποντας στη χούντα του στρατηγού (που είχε καταλάβει την εξουσία δύο χρόνια νωρίτερα) να συνεχίσει το εγκληματικό της έργο έως το 1981. Εκείνο το Μουντιάλ υπήρξε η κορωνίδα της παγκόσμιας προπαγάνδας του. Οταν, το 1976, ο (επίσης πραξικοπηματίας) ναύαρχος, Εμίλιο Μασέρα, τον ρώτησε εάν η χώρα θα αναλάβει, τελικώς, τη διοργάνωση, εκείνος του απάντησε: «ναι, ακόμα και αν κοστίσει εκατό εκατομμύρια». Κόστισε 700.

Ο στόχος του Βιντέλα δεν ήταν, απλώς, να διοργανώσει το Παγκόσμιο Κύπελλο, αλλά και να το κατακτήσει. Ολος ο φίλαθλος κόσμος είχε αντιληφθεί ότι ο δικτάτορας είχε βάλει το χεράκι του, ώστε η -εξαιρετική κατά τα άλλα- εθνική ομάδα της Αργεντινής, του Μάριο Κέμπες και του Ντανιέλ Πασαρέλα, να φτάσει στον τελικό. Χρειάστηκε, μεταξύ άλλων, ο άγγλος διαιτητής Τόμας να σφυρίξει τη λήξη του αγώνα Βραζιλίας – Σουηδίας (1-1) τη στιγμή που η μπάλα είχε φύγει από το κεφάλι του Ζίκο για να καταλήξει στα αντίπαλα δίχτυα, αλλά και να χάσει το Περού 6-0 από την Αργεντινή που έπρεπε να νικήσει με τουλάχιστον τέσσερα γκολ διαφορά. Οπως αποκάλυψε ο Independent το 1995, αυτή η νίκη κόστισε στον στρατηγό 35.000 τόνους σιτηρών και αδιευκρίνιστο αριθμό όπλων, που παρελήφθησαν από τον περουβιανό ομόλογό του (δικτάτορα) Μπερμούδες.

Κάποια πράγματα ο κόσμος τα υποψιαζόταν από τότε. Τα πιο φρικτά, όμως, ούτε που μπορούσε να τα φανταστεί. Μόλις δέκα οικοδομικά τετράγωνα μακριά από το «Μονουμεντάλ», το γήπεδο στο οποίο η Αργεντινή κατέκτησε το πρώτο της Παγκόσμιο Κύπελλο, βρισκόταν η ESMA, μια στρατιωτική σχολή που είχε μετατραπεί σε κολαστήριο αντικαθεστωτικών. Ενα άλλο τέτοιο κρατητήριο ήταν το «Κλαμπ Ατλέτικο». Το έλεγαν έτσι, επειδή γειτνίαζε με το «Λα Μπομπονέρα», έδρα της Κλαμπ Ατλέτικο Μπόκα Τζούνιορς. Ηταν δίπλα στο «CBD», το κεντρικότερο εμπορικό κέντρο του Μπουένος Αϊρες. Φοβερό. Οι ανακρίσεις, τα βασανιστήρια και οι εκτελέσεις γίνονταν «κάτω από τη μύτη» του προέδρου της FIFA, Ζοάο Χαβελάνζε, του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Χένρι Κίσινγκερ, του αρχηγού της εθνικής ομάδας της Δυτικής Γερμανίας, Μπέρτι Φογκτς, του προέδρου της γερμανικής ομοσπονδίας, Χέρμαν Νόιμπεργκερ (είχε θητεύσει στα SS) και όλων όσοι διαβεβαίωναν τον κόσμο πως «στην Αργεντινή βασιλεύει η τάξη» και πως «δεν υπήρχε πουθενά, έστω ένας πολιτικός κρατούμενος».

Το καθεστώς του Βιντέλα είχε κρύψει καλά τα εγκλήματά του. Τίποτα δεν του είχε ξεφύγει. Τίποτα, εκτός από ένα κωδικοποιημένο μήνυμα αγωνίας και πόνου των Αργεντινών, το οποίο εκατομμύρια τηλε/θεατές είδαν, μα κανένας δεν κατάφερε να αποκρυπτογραφήσει. Υπήρχε σε κάθε αγώνα, σε κάθε τηλεοπτική μετάδοση, σε κάθε ένα από τα έξι γήπεδα που φιλοξένησαν εκείνο το Μουντιάλ. Κάποιοι αναρωτήθηκαν μόνο για μια στιγμή: τι είναι αυτές οι φαρδιές μαύρες λωρίδες χαμηλά στα γκολπόστ, μερικά εκατοστά πάνω από το γκαζόν; Ο ρεπόρτερ του Guardian, Ντέιβιντ Φόρεστ, που τότε ήταν δέκα ετών, έζησε με αυτή την απορία 39 ολόκληρα χρόνια. Αναζητούσε την απάντηση σε βιβλία και ντοκιμαντέρ. Τελικώς, τη βρήκε -προσφάτως- σε ένα ταξίδι του στο Μπουένος Αϊρες.

Επινε τη μπίρα του στο φημισμένο «Don Julio», ξεφυλλίζοντας ένα άλμπουμ με φωτογραφίες από το Μουντιάλ του 1978, το οποίο είχε μόλις αγοράσει από παρακείμενο βιβλιοπωλείο. Οταν ο ηλικιωμένος σερβιτόρος πέρασε από δίπλα του, τα μάτια του «μίλησαν» την παγκόσμια γλώσσα: «τι διαβάζεις;». Ο δημοσιογράφος του έδειξε με το δάχτυλο τη μαυροβαμμένη βάση των δοκαριών. Με τα φτωχά ισπανικά του τον ρώτησε: «τι είναι αυτό;». Ο σερβιτόρος σήκωσε τα φρύδια και του απάντησε: «εάν ενδιαφέρεσαι για το 1978, να επισκεφτείς το “Μονουμεντάλ”, το γήπεδο του τελικού».

Την επομένη, κιόλας, ο Φόρεστ βρισκόταν στο τουρ του σταδίου. Απομακρύνθηκε από τους υπόλοιπους επισκέπτες και πάτησε το χορτάρι. Ενας μεσόκοπος τον πλησίασε, φωνάζοντας και χειρονομώντας από μακριά. Τι ήθελε; Ό,τι όλοι οι φροντιστές των γηπέδων σε όλο τον Κόσμο: να μην πατάει το γκαζόν. Κουβέντα στην κουβέντα, ο δημοσιογράφος τον ρώτησε τι ήταν αυτές οι μαύρες λωρίδες -τότε- στη βάση των γκολπόστ. «Βούρτσα και μαύρη μπογιά», του απάντησε εκείνος. «Ναι, αλλά γιατί;». Ο φροντιστής του έγνεψε να τον ακολουθήσει. Τον οδήγησε σε ένα μικρό καμαράκι με τοίχους γεμάτους από ασπρόμαυρα πορτρέτα.

– Ποιοι είναι όλοι αυτοί;

– Το προσωπικό του γηπέδου που εργάστηκε για την οργανωτική επιτροπή του 1978. Εάν θες να μάθεις γιατί έβαψαν τα δοκάρια μαύρα, αυτούς πρέπει να ρωτήσεις.

Σε αυτό το σημείο η έρευνα θα είχε ολοκληρωθεί, εάν ο Φόρεστ -όπως γράφει στον Guardian της 5ης Ιουλίου– δεν είχε πλησιάσει τη φωτογραφία ενός προσώπου που του φάνηκε οικείο. Ρώτησε και έμαθε το όνομά του: Εζεκιέλ Βαλεντίνι. Αλλά, είχε καταλάβει πολύ καλά ποιος ήταν… Πήγε κατευθείαν στο «Don Julio» και βρήκε τον Εζεκιέλ, τον ηλικιωμένο σερβιτόρο, να εξυπηρετεί έναν πελάτη. Εκείνος, αντιλήφθηκε αμέσως τον λόγο για τον οποίο ο δημοσιογράφος επέστρεψε, και του χαμογέλασε με νόημα.

Το μυστήριο λύθηκε στο απογευματινό του διάλειμμα, σε ένα απόμερο τραπέζι του μαγαζιού. Οσοι δούλεψαν για το Μουντιάλ του ’78, δεν είχαν άλλη επιλογή. Αναζητούσαν, όμως, έναν τρόπο να διαμαρτυρηθούν για τα εγκλήματα της χούντας. Είχαν μάθει για τις εκτελέσεις – όλοι στην Αργεντινή γνώριζαν. Ολοι ήξεραν κάποιον, που ήξερε κάποιον, που είχε εξαφανιστεί. Οι Μοντονέρος (μια ένοπλη αριστερή οργάνωση που είχε δολοφονήσει τον στρατηγό Κάρλος Ομάρ Ακτίς, διευθυντή της οργανωτικής επιτροπής του Παγκοσμίου Κυπέλλου) προσπάθησαν να ξεσηκώσουν τον κόσμο μέσα στα γήπεδα του Μουντιάλ, όμως οι εξέδρες ήταν γεμάτες στρατιωτικούς, μυστικούς αστυνομικούς και χαφιέδες. Είχαν πετάξει φέιγ βολάν που καλούσαν τον κόσμο να φωνάξει το σύνθημα «Argentina campeón, Videla al paredón» («Αργεντινή πρωταθλήτρια, Βιδέλα στον τοίχο»), όμως -για ευνόητους λόγους- δεν υπήρξε ανταπόκριση.

Σκέφτηκαν να χαράξουν ένα σύνθημα στο γρασίδι, να το γράψουν με μπογιά στις διαφημιστικές πινακίδες γύρω από τον αγωνιστικό χώρο. Θα ήταν σαν να αυτοκτονούσαν. Και -το χειρότερο- θα έθεταν σε κίνδυνο τις οικογένειές τους. Επρεπε να βρουν κάτι άλλο. Κάτι που θα μπορούσε να δει όλος ο Κόσμος από την τηλεόραση, χωρίς να το αντιληφθεί το καθεστώς. Κατέληξαν στο βάψιμο των γκολπόστ. Μία μαύρη λωρίδα στο άσπρο δοκάρι. Σαν το μαύρο περιβραχιόνιο που φορούν όσοι πενθούν. Και οι δικτάτορες; Δεν τους κίνησε την περιέργεια; Ασφαλώς. Φώναξαν τον υπεύθυνο και του ζήτησαν εξηγήσεις. «Είναι μία παράδοση των Παγκοσμίων Κυπέλλων», δικαιολογήθηκε εκείνος. Καθώς ήταν άσχετοι από ποδόσφαιρο, «το έφαγαν».

Ηταν μία διαμαρτυρία μπροστά στα μάτια του δικτάτορα. Ενας θρήνος σε κοινή θέα που κανένας δεν αντιλήφθηκε – ακριβώς όπως τα βασανιστήρια και οι εκτελέσεις δεκάδων χιλιάδων πολιτών. Το μυστικό έμελλε να αποκαλυφθεί 39 χρόνια αργότερα – και τέσσερα μετά τον θάνατο του Βιντέλα, σε ηλικία 87 ετών, στη φυλακή του Μάρκος Πας.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News