Ας κάνουμε μια βουτιά στο χρόνο. Εξήντα τέσσερα χρόνια πίσω. Στο 1954. Μόλις έχει ιδρυθεί το Τρίτο Πρόγραμμα και ετοιμάζεται το Ηρώδειο για την θεσμοθέτηση ένα χρόνο μετά του Φεστιβάλ Αθηνών. Στο «Κεντρικόν» (όπου το 1961 διοργάνωσαν την ιστορική κοινή τους συναυλία ο Μάνος Χατζιδάκις με τον Μίκη Θεοδωράκη) έρχεται ένα παιδί-θαύμα του πιάνου. Ο 12χρονος Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ. Για να παίξει ότι πιο «χοτ» για την εποχή: Στραβίνσκι, Σοστακόβιτς, Μπάρτοκ. Αλλά και ένα έργο του διακεκριμένου διεθνώς (και επίσης παιδιού θαύματος, άλλοτε) αιγιώτη πιανίστα και συνθέτη Λώρη ή Λυκούργου Μαργαρίτη, τον οποίο μόλις είχε γνωρίσει. Εκείνο που δεν κατάφερε ήταν να βάλει στο πρόγραμμα έργο ενός ακόμη πολύφερνου, ίσως του πιο γνωστού έκτοτε διεθνώς, έλληνα συνθέτη: του Νίκου Σκαλκώτα, που είχε αποδημήσει μόλις πέντε χρόνια πριν.

Ο θαυμασμός του για το έργο του Σκαλκώτα είχε ξεκινήσει λίγον καιρό πριν. Στο Σάλτσμπουργκ και στα σεμινάρια του περίφημου ρώσου συνθέτη και μαέστρου Ιγκόρ Μπορισόβιτς Μάρκεβιτς. Έναν μόλις χρόνο αφότου ο Ντάνιελ Μπάρενμπόιμ έγινε δεκτός (στα δέκα του!) με ηχηρά χειροκροτήματα από τον διεθνή μουσικό κόσμο, στη Βιέννη και στη Ρώμη.

Γιατί μας αφορά αυτή η μικρή -παρελθούσα- ιστορία; Ίσως διότι εκείνο το παιδί-θαύμα, που δεν κατάφερε να παίξει Σκαλκώτα στο αθηναϊκό «Κεντρικόν», καταφέρνει σήμερα, στα 76 του πλέον να κάνει το όνειρό του πραγματικότητα. Και να πλημμυρίσει το Βερολίνο με μουσικές του Έλληνα συνθέτη που είχε θαυμάσει. Στο μεγαλύτερο, οργανωμένο και πλέον ευρύ χρονικά – με μια έννοια και τοπικά – Αφιέρωμα Σκαλκώτα που έχει γίνει διεθνώς. Και μιλάμε καταρχάς για έξι συναυλίες στην νεόκοπη Αίθουσα Πιέρ Μπουλέζ, που σχεδίασε ο μεγάλος αμερικανός αρχιτέκτονας Φρανκ Γκέρι (κι εκεί θα γιορτάσει το Φεβρουάριο τα 90ά του γενέθλια), στολίδι του μουσικού Βερολίνου. Αλλά και για δύο συναυλίες στην Philharmonie της περίφημης Φιλαρμονικής του Βερολίνου. Και δύο ακόμη στην Κρατική Όπερα του Βερολίνου «Υπό τας Φιλύρας» (Staatsoper Unter Den Linden).

Και ο Λεωνίδας Καβάκος

Πέρα από τις συμμετοχές νέων μεγάλων ονομάτων της μουσικής στο αφιέρωμα (ο Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ, υπερδραστήριος στην νέα και «μοντέρνα» Αίθουσα Μπουλέζ και διευθυντής την Όπερα ζήτησε από όλους να συνεισφέρουν και… Σκαλκώτα στις συναυλίες τους), όπως ο Λεωνίδας Καβάκος, ο γιος του Μπαρενμπόιμ, Μίχαελ, που θα ερμηνεύσει τη Σονάτα για Σόλο Βιολί και, βέβαια, ο ίδιος, με την ορχήστρα Staatskapelle Berlin, επέμεινε να πλαισιώσει το αφιέρωμα και με τρεις όπερες με ελληνικά θέματα στην Staatsoper του Βερολίνου: Με την «Μήδεια» του Λουίτζι Κερουμπίνι, που ήδη ξεκίνησε υπό την μπαγκέτα του, την «Ηλέκτρα» του Ρίχαρντ Στράους σε σκηνοθεσία του Πατρίκ Σερό και έναν διαφορετικό «Ορφέα» του Κλάουντιο Μοντεβέρντι, σε σκηνοθεσία / χορογραφία της Σάσα Βαλτς. Σε αυτά θα προστεθεί (από το Νοέμβριο) και η όπερα «Ιππόλυτος και Αρικία» του Ζαν-Φιλίπ Ραμό, σε μουσική διεύθυνση του σερ Σάιμον Ρατλ.

Ο γεννημένος στο Μπουένος Άιρες, εβραϊκής αγωγής, μαέστρος και πιανίστας, πάντως, θα διευθύνει –αν και με πλήρη συμφωνική ορχήστρα στα «χέρια» του– την Μικρή Σουίτα για Ορχήστρα Εγχόρδων του Σκαλκώτα. Γιατί; Μα αυτό το έργο είχε θαυμάσει τότε στα σεμινάρια του Ιγκόρ Μάρκιεβιτς, στο Σάλτσμπουργκ. Στο δε απαιτητικό έργο του Σκαλκώτα «Η Επιστροφή του Οδυσσέα» (ελληνικό θέμα και αυτό), που προγραμματίστηκε για τη Δευτέρα 8 και την Τρίτη 9 Σεπτεμβρίου, δεν επέλεξε τις παρτιτούρες που κυκλοφορούν και έχουν το πρόβλημα όλων των έργων του Σκαλκώτα (ας όψεται η ελληνική Πολιτεία, που δεν φρόντισε ποτέ  τον διεθνή της Έλληνα συνθέτη…): δεν έχουν εκδοθεί κριτικά. Και κάποιες θεωρείται ότι περιέχουν σημαντικά λάθη, που αλλοιώνουν την πρόθεση της σύνθεσης. Αλλά ζήτησε από τον έλληνα μαέστρο Νίκο Χριστοδούλου να τον συνδράμει εν γένει στο αφιέρωμα και την δική του «κριτική» παρτιτούρα, από τα χειρόγραφα του συνθέτη, για τον ορχηστρικό «Οδυσσέα». Άλλωστε εκείνος ηχογράφησε, κυρίως με την Ορχήστρα του BBC, προ ετών και συστηματικά έργα Σκαλκώτα για την έγκυρη σκανδιναβική δισκογραφική εταιρεία Bis, σε CD που απέσπασαν βραβεία και διακρίσεις. Σκεφθείτε ότι και το πιο γνωστό ή «δημοφιλές», αν θέλετε, έργο του Νίκου Σκαλκώτα, οι 36 Ελληνικοί Χοροί, δεν έχουν εκδοθεί ποτέ «κριτικά»!

Ο Νίκος Χριστοδούλου -αλλά και η Skalkottas Academy Athens- συνεργάστηκε στο αφιέρωμα «με κριτικές εκδόσεις και άλλων έργων του Σκαλκώτα στον κύκλο και με την τεκμηρίωση για τη δημιουργία και την προσωπικότητα του μεγάλου συνθέτη του 20ού αιώνα, ο οποίος μέχρι σήμερα παραμένει αινιγματικός. Δίχως επαρκή έρευνα και χωρίς δυστυχώς έγκυρες εκδόσεις των έργων του, πολλά από τα οποία παραμένουν ουσιαστικά ανέκδοτα».

«Ευρώπη και Δημοκρατία», είπατε;

Το Αφιέρωμα Σκαλκώτα, που έπλασε με τα… χεράκια του ο Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ για το Βερολίνο, ξεκινάει την Τετάρτη 10 Οκτωβρίου με την συναυλία του BoulezEnsemble XV, υπό τον τίτλο «Hellas» – Ελλάς. Βάζοντας και την ιδεολογική προμετωπίδα σε αυτό τον ευρύτατο κύκλο Σκαλκώτα στη γερμανική πρωτεύουσα, που αναμένεται να προκαλέσει διεθνές μουσικό ενδιαφέρον. Ήτοι, «Ευρώπη και Δημοκρατία». Με άξονα την κοινή ευρωπαϊκή ιδέα, που «γεννήθηκε» με την Συνθήκη της Ρώμης, όπως σημειώνεται στο αφιέρωμα, το 1957. Αυτή την ευρωπαϊκή ιδέα ενσωματώνει το έργο του σπουδαγμένου και δημιουργικού στο προπολεμικό Βερολίνο, μαθητή του Άρνολντ Σένμπεργκ, Νίκου Σκαλκώτα, που «εκπροσωπεί πολλούς άλλους», όπως προστίθεται. «Θέλουμε να παρουσιάσουμε τον Σκαλκώτα», σημειώνει ο Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ, «ως έναν σημαίνοντα παράγοντα του ευρωπαϊκού Πολιτισμού και, με την εστίασή μας στο μουσικό του έργο τους επόμενους μήνες, να συμβάλλουμε όσο μπορούμε στην υποστήριξη και την αποδοχή αυτής της υπέροχα πολυποίκιλης πολιτιστικής κληρονομιάς».

Στην δε παρουσίαση του παιδικού ονείρου του για τον Σκαλκώτα, που πραγματώνεται στο Βερολίνο του σήμερα, ο μαέστρος και πιανίστας, σημείωσε: «Η σημερινή κρίση στην Ένωση κρατών μπορεί να ξεπεραστεί μόνο με την επιστροφή μας στις κοινές πνευματικές αξίες. Σε κανένα άλλο κομμάτι της γης δεν υπάρχει επί αιώνες μια τόσο μεγάλη συγκέντρωση μουσικής, λογοτεχνίας και εικαστικών τεχνών σε ένα τόσο στενό χώρο και πέρα από τόσα εθνικά σύνορα». Στην ίδια παρουσίαση δεν έκρυψε ότι το Αφιέρωμα στο Βερολίνο αφορά με έναν τρόπο τους Έλληνες, που υποφέρουν από μια οικονομική κρίση, καθοδηγούμενη από τους υπουργούς Οικονομικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (άλλο αν η Πολιτεία τους, τουλάχιστον, δεν ενδιαφέρθηκε σοβαρά για τον Σκαλκώτα, που βρίσκεται σε όλα τα μουσικά λεξικά της οικουμένης).

Και αποφάσισε να τους αφιερώσει μια ιδιαίτερη θεματική ενότητα, στη σεζόν 2018/19, με κέντρο βάρους την Ελλάδα και άξονα την ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά που είναι και ελληνική. Στο κείμενό του για την ιστοσελίδα της Pierre Boulez Saal του Βερολίνου ο Κρίστοφ Σάλερ επικαλείται τον Νίκο Χριστοδούλου ως προς τον Σκαλκώτα. «Στο ενιαίο έργο του συνυπάρχουν διαφορετικές προοπτικές, η αβάν γκαρντ και η παράδοση, η τονικότητα και η ατονικότητα, η κλασική και η παραδοσιακή μουσική, το ευρωπαϊκό και το εθνικό: για το Σήμερα το έργο του Σκαλκώτα μοιάζει να είναι σχεδόν προφητικό».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News