Οι εικόνες μαχητών της Χαμάς να εκτελούν μαζικά παλαιστίνιους «συνεργάτες των σιωνιστών» στη Γάζα επισκιάστηκαν από τις «μεγαλύτερες» ειδήσεις: την απελευθέρωση των ισραηλινών ομήρων και των παλαιστίνιων φυλακισμένων, τους κατοίκους της Γάζας να επιστρέφουν εκεί όπου κάποτε ήταν τα σπίτια τους και την ανησυχία για τη διατήρηση της εκεχειρίας.

Και από όσους δεν πέρασε απαρατήρητη η συγκεκριμένη εξέλιξη, όμως, όπως και οι δεκάδες θάνατοι σε ενδοπαλαιστινιακές συγκρούσεις, όλα αυτά σχολιάστηκαν πολωτικά: Η μία πλευρά θεωρεί ότι ορθώς η Χαμάς «καθαρίζει τους δωσίλογους», η άλλη ότι η Χαμάς είναι έτσι κι αλλιώς μια εγκληματική οργάνωση και η δουλειά της είναι να δολοφονεί ανθρώπους.

Κάτω από όλα αυτά, υπάρχει ένα τεράστιο υπόβαθρο εμφύλιας διαμάχης ανάμεσα στις παλαιστινιακές ομάδες και φράξιες, το οποίο λανθασμένα υποβαθμίζεται, καθώς αφορά μια καθολική διάσταση στην παλαιστινιακή κοινωνία και τροχοπέδη σε μια μακροπρόθεσμη λύση.

«Θα ήταν μάταιο να φανταστούμε ότι θα μπορούσε να υπάρξει ένα αξιοπρεπές μέλλον και μια συλλογική μοίρα για τους ανθρώπους της Γάζας, εάν η εθνικιστική και η ισλαμική πλευρά της παλαιστινιακής αντίστασης – αμφότερες γεννημένες στον θύλακα – δεν μπορέσουν να φτάσουν σε κάποια συμφωνία και δεν κάνουν ειρήνη μεταξύ τους» γράφει ο ιστορικός Ζαν-Πιέρ Φιλέ, στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου «Η Ιστορία της Γάζας».

Στην ιστορία της περιοχής, οι ενδοπαλαιστινιακές διαμάχες καταλαμβάνουν σημαντικό χώρο, αλλά κυρίως δεν εμφανίζονται ξαφνικά, με τη δημιουργία της Χαμάς, το 1987. Η Χαμάς και η διένεξή της με τη Φατάχ δεν είναι η αιτία του ενδοπαλαιστινιακού προβλήματος· είναι η μετεξέλιξη μιας μακράς ιστορίας αντιπαλοτήτων για τον έλεγχο της περιοχής.

Σε μια επιφανειακή ανάγνωση, τα πράγματα είναι απλά: Η καταπίεση από το Ισραήλ έχει χωρίσει τους Παλαιστίνιους στα δύο· μέρος τους συντάσσεται με την αέναη διεκδίκηση της ολικής απελευθέρωσης από το Ισραήλ –από το ποτάμι ως τη θάλασσα–, ενώ ένα άλλο κομμάτι επιθυμεί την ειρήνη, τη συνύπαρξη και τη λύση των δύο κρατών. Εκφραστές των δύο τάσεων είναι, αντίστοιχα, η Φατάχ, υπέρ του κοσμικού εθνικισμού, και η Χαμάς, υπέρ του ισλαμικού αγώνα μέχρις εσχάτων.

Οι διαφορές ανάμεσα στις δύο οργανώσεις καταδείχθηκαν μετά τις Συμφωνίες του Οσλο (1993), που οδήγησαν στη δημιουργία της Παλαιστινιακής Αρχής, με προσωρινή διοίκηση στη Γάζα και στη Δυτική Οχθη. Η Φατάχ ανέλαβε την εξουσία, ενώ η Χαμάς θεώρησε τις συμφωνίες προδοσία. Η σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη.

Κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Ιντιφάντα (2000-2005), το 12% των Παλαιστινίων που σκοτώθηκαν ήταν θύματα «αδελφικών» πυρών· ήταν το προοίμιο του εμφυλίου.

Αυτός ήρθε το 2006, όταν η Χαμάς κέρδισε τις εκλογές και η Φατάχ δεν αποδέχθηκε πλήρως το αποτέλεσμα. Το 2007, η Χαμάς κατέλαβε βίαια τη Λωρίδα της Γάζας, εκδιώκοντας τις δυνάμεις της Φατάχ και εγκαθιδρύοντας τη δική της διοίκηση. Τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν γεμάτα επεισόδια βίας, εκκαθαρίσεις και πολιτικές δολοφονίες, κυρίως στη Γάζα.

Οι διαμάχες, όμως, έχουν πολύ βαθύτερες ρίζες και αφορούν τον έλεγχο· της γης, της εξουσίας και του λαού. Υπό την Οθωμανική Αυτοκρατορία υπήρχαν τοπικές «Σημαντικές Οικογένειες» και άρχοντες (aʿyān), στην περιοχή, που συγκέντρωναν πολιτική, οικονομική και θρησκευτική ισχύ και συχνά συγκρούονταν μεταξύ τους. Ηταν ο παραδοσιακός τρόπος «διοίκησης» του Λεβάντε (Συρία, Λίβανος, Ιορδανία, Παλαιστίνη/Ισραήλ), που επί αιώνες κατοχής από διάφορες αυτοκρατορίες, στρατηλάτες ή ατάκτους, βρισκόταν διαρκώς σε πολιτικό κενό.

Με το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και την εγκαθίδρυση της Βρετανικής Διοίκησης, οι αλλαγές έδωσαν την ευκαιρία σε αυτές τις οικογένειες να αυτοπροαχθούν σε κέντρα εθνικής ηγεσίας και αντιπαράθεσης, αναμένοντας ότι για πρώτη φορά στην Ιστορία η Παλαιστίνη θα μπορούσε να γίνει κράτος. Κι εκείνοι να το κυβερνήσουν.

Οι αντιπαραθέσεις εντάθηκαν με τη διακήρυξη Μπαλφούρ (1917), που υποστήριζε τη «δημιουργία εθνικού οικισμού» για τους Εβραίους στην Παλαιστίνη. Το 1920 συγκλήθηκε η Πρώτη Αραβική Εθνοσυνέλευση της Παλαιστίνης στη Γάζα και στην Ιερουσαλήμ, με εκπροσώπους των βασικών οικογενειών, κοινοτικών ηγετών και διανοουμένων. Ακολούθησαν δύο Εθνοσυνελεύσεις, οι οποίες έθεσαν τα θεμέλια για την PLO, αλλά ανέδειξαν και τις διαφορές μεταξύ των παραδοσιακών οικογενειών και των αστικών πολιτικών ομάδων. Οι έριδες της περιόδου 1920-1940 οδήγησαν στη δημιουργία μιας πολιτικής κουλτούρας ανταγωνισμού και προσωποπαγούς ηγεμονίας, σπέρνοντας τους σπόρους της μελλοντικής διχόνοιας.

Οι δύο κυρίαρχες οικογένειες της Ιερουσαλήμ, οι Αλ Χουσαϊνί και οι Νασασίμπι, έγιναν σύμβολα εσωτερικής αντιπαράθεσης: διαφωνούσαν όχι τόσο στον τελικό εθνικό στόχο όσο στη στρατηγική και συναγωνίζονταν σκληρά για τοπικές θέσεις, δημαρχίες και επιρροή στον αραβικό πληθυσμό.

Στη Γάζα υπήρχαν επίσης ισχυρές οικογένειες, όπως οι Αλ Σάβα που έλεγχαν γη, εμπόριο και δημοτικές δομές και τροφοδότησαν το τοπικό πολιτικό προσωπικό κατά την περίοδο της Βρετανικής Διοίκησης και μετά το 1948. Μεγαλοκτηματίες, αστική ελίτ, θρησκευτικοί ηγέτες και αγροτικός πληθυσμός δημιούργησαν πολλαπλά στρώματα συμφερόντων που ήταν αδύνατον να ομογενοποιηθούν.

Το αποτέλεσμα ήταν ότι, όταν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τις συγκρούσεις του 1947-48, σχηματίστηκαν οι νέες πολιτικές δυνάμεις (PLO, Φατάχ, Μουσουλμανική Αδελφότητα – αργότερα Χαμάς). Η έλλειψη μιας ενιαίας, δημοκρατικά θεσμοθετημένης εκπροσώπησης και η κληρονομιά της τοπικής φατριαρχίας έκαναν πιο εύκολη την εμφάνιση ανταγωνισμών για την ηγεμονία, στοιχείο που εξηγεί εν μέρει γιατί η παλαιστινιακή ενότητα υπήρξε τόσο δύσκολη επί δεκαετίες.

Εχουν γίνει πολλές απόπειρες συμφιλίωσης ανάμεσα στις αντίπαλες παλαιστινιακές πλευρές, με τη διαμεσολάβηση της Αιγύπτου, του Κατάρ και άλλων χωρών, οι οποίες απέτυχαν λόγω βαθιών ιδεολογικών διαφορών, ανταγωνισμού για τον έλεγχο των θεσμών και εξωτερικών παρεμβάσεων. Η διαμάχη έχει βαρύτατες συνέπειες: αποδυναμώνει τη διπλωματική φωνή των Παλαιστινίων, ενισχύει τη θέση του Ισραήλ στις διαπραγματεύσεις και τροφοδοτεί την απογοήτευση στον παλαιστινιακό πληθυσμό, που ζει διχασμένος.

Σήμερα, η κατάσταση παραμένει εκρηκτική. Η Χαμάς, μετά τον πόλεμο με το Ισραήλ, αντιμετωπίζει εσωτερική αμφισβήτηση και οργή, καθώς πολλοί Παλαιστίνιοι τη θεωρούν υπεύθυνη. Η Φατάχ έχει χάσει την αξιοπιστία της στη Δυτική Οχθη, κατηγορούμενη για διαφθορά, αναποτελεσματικότητα και υποχωρητικότητα απέναντι στο Ισραήλ. Αμφότερες είναι αποφασισμένες να διατηρήσουν την εξουσία τους, όσο σαθρή κι αν είναι αυτή.

Η ενδοπαλαιστινιακή διάσπαση παραμένει το μεγαλύτερο εμπόδιο για την επίτευξη μιας ενιαίας στρατηγικής εθνικής απελευθέρωσης και την αναβίωση της ειρηνευτικής διαδικασίας. Παράλληλα, η εύρεση ενός προσώπου που θα μπορούσε να ενώσει τους Παλαιστίνιους, παραμένει ευσεβής πόθος. Και οι Παλαιστίνιοι ξεκίνησαν πάλι να σκοτώνονται μεταξύ τους.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News