Καθώς οι στρατιωτικοί ηγέτες του ΝΑΤΟ συναντώνται στις Βρυξέλλες για να συζητήσουν για τον πόλεμο στην Ουκρανία, το άλλο θέμα στο μυαλό τους είναι η επικείμενη επεξεργασία της νέας Στρατηγικής Αντίληψης (Strategic Concept) της Συμμαχίας, η οποία θα διαμορφώσει τις προτεραιότητές της για τα επόμενα χρόνια. Οσον αφορά και αυτό το ζήτημα, η συμπεριφορά της Ρωσίας κατέδειξε ότι η αποκατάσταση της αποτροπής πρέπει να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο.

Οταν η Ρωσία άρχισε να συγκεντρώνει στρατεύματα στα σύνορα της Ουκρανίας στα τέλη του περασμένου έτους, υιοθέτησε μια επιθετική στάση απέναντι όχι μόνο στην Ουκρανία αλλά και σε ό,τι αποκαλεί «συλλογική Δύση», ιδιαίτερα απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ενωση και στο ΝΑΤΟ. Η Ρωσία προσπαθούσε να αποτρέψει μια ενισχυμένη συνεργασία ανάμεσα στην Ουκρανία και τη Δύση, ενώ η Δύση επιδίωκε να αποτρέψει τη Ρωσία από την επιθετικότητα. Η επακόλουθη εισβολή οφείλεται σε μια τεράστια αποτυχία αποτροπής.

Οι Ουκρανοί έχουν αντιτάξει εντυπωσιακή άμυνα και η ΕΕ, το ΝΑΤΟ και άλλοι δυτικοί εταίροι και σύμμαχοι συνέχισαν να αυστηροποιούν τις κυρώσεις και να προσφέρουν βοήθεια. Ομως βρισκόμαστε σε έναν επικίνδυνο κύκλο κλιμάκωσης. Η κατάσταση απαιτεί πειστική αποτροπή που υπερβαίνει κατά πολύ την παραδοσιακή «πυρηνική ομπρέλα».

Αλλωστε η αποτροπή δεν αφορά μόνον τον πυρηνικό πόλεμο. Σχετίζεται με όλες τις μορφές αντιπαράθεσης – είτε στον κόσμο των επιχειρήσεων είτε στο πεδίο της μάχης. Πολλές από αυτές τις δυναμικές εντοπίζονται στην τρέχουσα σύγκρουση. Η ενεργειακή σχέση μεταξύ Ρωσίας και Ευρώπης είχε θεωρηθεί ισχυρός αποτρεπτικός παράγοντας και από τις δύο πλευρές, αλλά απέτυχε προφανώς.

Αποτροπή σημαίνει να πείθεις έναν αντίπαλο ότι το να μην κάνει κάτι είναι προς το συμφέρον του. Η Ρωσία προσπάθησε αρχικά να αποτρέψει την Ουκρανία και τη Δύση, αναπτύσσοντας τα στρατεύματά της κατά μήκος των συνόρων της Ουκρανίας. Αλλά όπως και έγινε, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους στο ΝΑΤΟ κοινοποιούσαν καθημερινά πληροφορίες και δεδομένα που αποκάλυπταν τις κινήσεις των ρωσικών στρατευμάτων, αποδεικνύοντας ξεκάθαρα στο Κρεμλίνο ότι γνώριζαν τι έκανε. Η αποστολή τέτοιου τύπου σημάτων είναι το πρώτο στοιχείο αποτροπής.

Ενα άλλο βασικό στοιχείο αποτροπής είναι η πεποίθηση ότι ένας αντίπαλος έχει τόσο τη βούληση όσο και την ικανότητα να κλιμακώσει τα μέτρα εάν η άλλη πλευρά δεν αλλάξει πορεία. Oταν η Ρωσία εξέδωσε μια σειρά από αιτήματα που είχαν σχεδιαστεί για να τονίσουν τα τρωτά σημεία της Ουκρανίας και του ΝΑΤΟ – από το καθεστώς της Ουκρανίας ως κράτους έως τη συνολική ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας – το ακροατήριό της δεν θεώρησε ότι οι απειλές της ήταν αληθινές.

Με εξαίρεση τις ΗΠΑ, λίγοι πίστευαν ότι η Ρωσία θα προέβαινε σε μια πλήρους κλίμακας εισβολή ή θα επέμενε με τις απειλές της κατά του ΝΑΤΟ και ουδέτερων κρατών. Ωστόσο η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία και έκτοτε έχει εξαπολύσει κεκαλυμμένες πυρηνικές απειλές και δοκίμασε ακόμη και έναν νέο υπερηχητικό πύραυλο.

Παρομοίως ο ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν δεν πήρε στα σοβαρά τον γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν, τον γερμανό καγκελάριο Ολαφ Σολτς και άλλους δυτικούς ηγέτες όταν του εξέφρασαν τις προθέσεις τους να υποστηρίξουν την Ουκρανία. Το Κρεμλίνο άκουσε αυτές τις δηλώσεις, αλλά άκουσε επίσης αρκετούς άλλους ηγέτες, περιλαμβανομένου του προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν, να λένε ότι δεν επρόκειτο να στείλουν στρατεύματα για να υπερασπιστούν μια χώρα που δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ. Η Ρωσία αποφάσισε, έτσι, να εισβάλει, μόνο και μόνο για να εκπλαγεί από το εύρος και την ένταση της αντίδρασης της Δύσης.

Οσον αφορά την Ουκρανία, η αποτρεπτική της στρατηγική έγκειτο ουσιαστικά στο να αυτοπροβάλλεται ως μια χώρα που ανήκε ήδη στη Δύση. Και παρόλο που το Κρεμλίνο δεν πείστηκε για αυτό, η Ρωσία σαφώς υποτίμησε την ενότητα της Ουκρανίας και τις ικανότητές του στρατού της, παρόλο που πολεμούσε τις ουκρανικές δυνάμεις από το 2014.

Η ηρωική αυτοάμυνα της Ουκρανίας μας υπενθυμίζει ότι πέρα από το πεδίο της μάχης και τις επιχειρήσεις, πέρα από τις κυρώσεις και τους θεσμούς, υπάρχουν απλοί άνθρωποι: ο πόλεμος γίνεται ανάμεσά τους και αυτοί θα καθορίσουν την τελική έκβασή του. Αν και η βούληση των Ουκρανών να υπερασπιστούν τις ζωές, τα σπίτια και τα ιδανικά τους δεν έχει αποθαρρύνει ακόμη τη ρωσική ηγεσία, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι έχει αποτρέψει πολλούς ρώσους στρατιώτες από το να πολεμήσουν.

Κοιτάζοντας μπροστά, η αποτροπή πρέπει να καταστεί πρωταρχικός στρατηγικός στόχος και επομένως πιο περιεκτικός, ούτως ώστε να περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία που είναι σημαντικά. Ο υπουργός Αμυνας των ΗΠΑ Λόιντ Οστιν έκανε ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση, ανακοινώνοντας ότι ένας από τους στόχους της Αμερικής τώρα είναι «να δει τη Ρωσία αποδυναμωμένη σε βαθμό που να μην είναι σε θέση να κάνει ό,τι έκανε εισβάλοντας στην Ουκρανία». Και το νομοσχέδιο δανεισμού 33 δισεκατομμυρίων δολαρίων που υπέγραψε ο Μπάιντεν την 9 Μαΐου θα εξυπηρετήσει περαιτέρω αυτόν τον σκοπό.

Αλλά δεν είναι αρκετό αυτό. Η αποτροπή πρέπει να είναι ένας δημοφιλής στόχος με ευρεία δημόσια υποστήριξη. Πρέπει επίσης να υποστηρίζεται από άλλες χώρες, διότι η διεθνής συνεργασία είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της ασφάλειας μικρότερων, ευάλωτων κρατών. Η εξασφάλιση μιας τέτοιας ευρείας υποστήριξης απαιτεί αποτελεσματική, εμπνευσμένη ηγεσία του είδους που έχει επιδείξει ο ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Εχει συσπειρώσει όχι μόνο τον ουκρανικό λαό αλλά ολόκληρο τον δυτικό κόσμο. Καλό θα ήταν να ακολουθήσουν το παράδειγμά του και άλλοι ηγέτες.

Είναι σημαντικό, επίσης, να σκεφτόμαστε την αποτροπή στο ευρύτερο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης. Η Ρωσία ενισχύθηκε από τις οικονομικές αλληλεξαρτήσεις που έχει καλλιεργήσει και ωφελήθηκε από την ιδιότητα του μόνιμου μέλους με δικαίωμα βέτο στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Η αποτροπή πρέπει να περιλαμβάνει μέτρα είτε εξουδετέρωσης είτε περιορισμού αμφότερων αυτών των παραγόντων.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι αποτέλεσμα ανεπαρκούς αποτροπής. Σε τελική ανάλυση δεν θα υπάρξει ειρήνη χωρίς αυτή.

• Ο Ρούπερτ Σμιθ είναι πρώην αναπληρωτής ανώτατος διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη. Η Ιλάνα Μπετ-Ελ, ιστορικός και ειδικός σε ζητήματα στρατηγικής, είναι ανώτερη συνεργάτιδα του European Leadership Network. Tο άρθρο αυτό είναι αναδημοσίευση από το Project Syndicate

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News