Επί δεκαετίες, οικολογικές πρωτοβουλίες επιχειρούν να απαλλάξουν τον πλανήτη από τη χρήση ορυκτών καυσίμων. Αλλά σε αυτή τη διαδικασία μετάβασης προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας η ζήτησή τους έχει πλέον εκτοξευθεί στα ύψη. Οπότε το BBC εγείρει το ερώτημα: Μήπως ο αγώνας δρόμου για την απαλλαγή από τον άνθρακα προκαλεί ακούσια ένα νέο περιβαλλοντικό ζήτημα;

Η Χιλή είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός λιθίου παγκοσμίως, μετά την Αυστραλία. Το 2023 η κυβέρνηση της χώρας ξεκίνησε να εφαρμόζει ένα εθνικό στρατηγικό σχέδιο για αύξηση της παραγωγής του μέσω μερικής εθνικοποίησης της βιομηχανίας και προσέλκυσης επενδύσεων. Το πλάνο της είναι να αυξήσει την παραγωγή κατά 70% μέχρι το 2030 και η φετινή χρονιά αναμένεται να είναι ένα σημαντικό ορόσημο προς αυτή την κατεύθυνση.

Η σχεδιαζόμενη κοινή επιχείρηση μεταξύ μιας ιδιωτικής εταιρείας και της κρατικής μεταλλευτικής εταιρείας της Χιλής εξασφάλισε κανονιστική έγκριση για εξόρυξη τουλάχιστον 2,5 εκατ. μετρικών τόνων λιθίου ετησίως – με αύξηση της παραγωγής έως το 2060. Η κυβέρνηση επιχειρεί να συνδυάσει τη διεθνή απόπειρα καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής με μια νέα πηγή κρατικών εσόδων.

Οι μεταλλευτικές εταιρείες εξάγουν λίθιο κυρίως αντλώντας άλμη από τις αλυκές της Χιλής σε δεξαμενές εξάτμισης στην επιφάνεια. Η διαδικασία εξάγει τεράστιες ποσότητες νερού σε αυτή την ήδη επιρρεπή στην ξηρασία περιοχή. Οι βιολόγοι κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τις μειούμενες τοπικές λιμνοθάλασσες, τα έλη και τα περίπου 185 ήδη πτηνών της περιοχής.

Η εξόρυξη λιθίου επηρεάζει τους μικροοργανισμούς με τους οποίους τρέφονται τα πουλιά σε αυτά τα νερά, επηρεάζοντας έτσι ολόκληρη την τροφική αλυσίδα. Η άντληση του υπογείου, πλούσιου σε μέταλλα νερού είναι πολύ ανησυχητική, ενώ σε ορισμένες περιοχές έχουν επίσης εντοπιστεί ζημιές στη χλωρίδα.

Στις ιδιοκτησίες των εξορυσσόμενων αλυκών σχεδόν το ένα τρίτο των αυτοφυών δέντρων χαρουπιών έχουν αρχίσει να πεθαίνουν ήδη από το 2013, σύμφωνα με έκθεση του 2022 από το Εθνικό Αμυντικό Συμβούλιο Πόρων, με έδρα τις ΗΠΑ. Αλλά το ζήτημα δεν περιορίζεται στη Χιλή. Η έκθεση τονίζει ότι η εξόρυξη λιθίου «συμβάλλει σε συνθήκες οικολογικής εξάντλησης» και «ενδέχεται να μειώσει τη διαθεσιμότητα γλυκού νερού για τη χλωρίδα και την πανίδα, καθώς και για τους ανθρώπους».

Η περιβαλλοντική ζημία είναι αναπόφευκτη όσον αφορά τις εξορύξεις – και μόνο οι εταιρείες που τις αναλαμβάνουν μπορούν να λάβουν μέτρα ώστε να μετριαστεί η ζημιά. Για παράδειγμα, πριν από την άντληση λιθίου από το υπέδαφος, οι εταιρείες θα μπορούσαν να διεξάγουν αξιολογήσεις που λαμβάνουν υπόψη τον ευρύ αντίκτυπο που θα έχει το έργο τους στο νερό, στην άγρια ζωή και στις αυτόχθονες κοινότητες.

Οι εταιρίες εξόρυξης ισχυρίζονται ότι προσπαθούν να ανταποκριθούν σε αυτή την αναδυόμενη περιβαλλοντική κρίση. Απευθύνονται πιλοτικά σε νέες τεχνολογίες, όπως εξαγωγή λιθίου απευθείας από άλμη, χωρίς δεξαμενές εξάτμισης, καθώς και σε τεχνικές για τη δέσμευση του εξατμισμένου νερού και την επανέγχυσή του στη γη. Στόχος τους είναι η αύξηση της παραγωγής, απαραίτητη για την πράσινη μετάβαση, με παράλληλη μείωση της τρέχουσας εξόρυξης άλμης.

Η ιδιωτική εταιρεία εξόρυξης λιθίου στη Χιλή ισχυρίζεται ότι προσπαθεί να υιοθετήσει τέτοιες μεθόδους από το 2031. Οι ντόπιοι στις αλυκές, όμως, εκφράζουν τον σκεπτικισμό τους, καθώς δεν είναι σίγουροι ότι τεχνικές όπως η επανέγχυση του νερού θα λειτουργήσουν. Επισημαίνουν στο BBC ότι τα επίπεδα των νερών στις αλυκές της περιοχής πέφτουν σταθερά από το 2005, αλλά οι εταιρείες εξόρυξης τις συνεχίζουν.

Παράλληλα, η ποσότητα λιθίου στις αλυκές δεν είναι ανεξάντλητη. Οταν στερέψει, οι ντόπιοι φοβούνται ότι θα βρεθούν αντιμέτωποι με φαινόμενα ακραίας ξηρασίας, καθώς το οικοσύστημα εξαντλείται ήδη από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Καθώς οι βροχές λιγοστεύουν, η εξορυκτική δραστηριότητα εκατομμυρίων κυβικών μέτρων νερού και άλμης από τη δεκαετία του 1980 στην περιοχή απειλεί τους κατοίκους της.

Το λίθιο είναι πολύ σημαντικό για τη μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και οι τοπικές κοινότητες στη Χιλή έχουν εξασφαλίσει κάποια οικονομικά οφέλη και εποπτεία από εταιρείες τα τελευταία χρόνια, αλλά η αύξηση της παραγωγής τους ανησυχεί. Η κυβέρνηση της χώρας τονίζει ότι υπάρχει «συνεχής διάλογος με τις αυτόχθονες κοινότητες» και έχουν ζητηθεί οι απόψεις τους σχετικά με τις συμβάσεις της νέας κοινοπραξίας, καθώς και οι ανησυχίες τους σχετικά με την ύδρευση.

Οι ντόπιοι, όμως, φοβούνται ότι η περιοχή τους λειτουργεί ως πιλοτικό σχέδιο για ευρύτερες μελλοντικές εξορύξεις. Από την άλλη, κάποιοι πιστεύουν ότι, παρά τις περιβαλλοντικές συνέπειες, η διαδικασία φέρνει τεράστια οφέλη μέσω νέων θέσεων εργασίας και εισοδηματικών αυξήσεων. Αλλά οι επικριτές των εξορύξεων ισχυρίζονται ότι η αλλαγή της παραδοσιακής οικονομικής δομή των κοινωνιών τους επηρεάζει ήδη το κόστος στέγασής τους.

Η έρευνα του BBC στη Χιλή αποκαλύπτει ότι οι περισσότεροι κάτοικοι δεν εστιάζουν στο κέρδος, αλλά στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής – και της επιδείνωσής της μέσω των εξορύξεων λιθίου. Σε κάθε περίπτωση, θεωρούν ότι το λίθιο προορίζεται για ηλεκτρικά αυτοκίνητα και συσκευές που χρησιμοποιούνται σε πιο ανεπτυγμένες οικονομίες από αυτή της Χιλής – των οποίων το αποτύπωμα άνθρακα είναι πολλαπλάσιο του δικού της.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News